Του Γιώργου Μαργαρίτη*

Οπως συνηθίζεται στις αρχές κάθε νέου ημερολογιακά χρόνου, έγιναν και φέτος οι παραδοσιακές πλέον προβλέψεις και εκτιμήσεις για το πώς θα κυλήσει η νέα χρονιά. Καθώς δε η χώρα μας έχει γίνει αντικείμενο διεθνούς πλέον ενδιαφέροντος, το άμεσο μέλλον της απασχόλησε όχι μόνο ημεδαπούς αλλά και αλλοδαπούς προφήτες. Το βασικό στοίχημα όλων αυτών περιστράφηκε γύρω από τις αντοχές της ελληνικής κοινωνίας και του ελληνικού λαού. Το ζήτημα έχει ευρέως αναχθεί πλέον σε κρίσιμο επιστημονικό πείραμα – ισοδύναμο ίσως, για τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες με το αντίστοιχο του CERN στον τομέα της φυσικής (ή και της Θεολογίας – η επιστήμη που παράγει πλέον η αστική τάξη είναι αρκετά μπερδεμένη στα ζητήματα αυτά).

Πραγματικά, οι αντοχές του ελληνικού λαού αξίζουν το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον. Το ένα τέταρτο του πλούτου και των εισοδημάτων της χώρας έχει εξανεμιστεί στα τέσσερα προηγούμενα χρόνια και το μισό σχεδόν ανθρώπινο δυναμικό της βρίσκεται σε κατάσταση αεργίας, ανεργίας και υποαπασχόλησης – οπωσδήποτε δε υποαμοιβής. Η συμφορά δε αυτή έχει ευανάγνωστα ταξικά χαρακτηριστικά: η εξαθλίωση των πολλών γίνεται στο όνομα της συγκέντρωσης του κεφαλαίου (βασική προϋπόθεση της «ανταγωνιστικότητας» και της «ανάπτυξης») προκαλώντας μια τερατώδη μεταφορά πλούτου και ποικιλότροπων «προνομίων» σε ολοένα και λιγότερους.

Η κοινωνική ψυχραιμία στα τρέχοντα είναι ως εκ τούτου αξιοθαύμαστη όσο και αξιοπερίεργη. Θα μπορούσαμε μάλιστα με σιγουριά να υποθέσουμε ότι στους κυβερνητικούς κύκλους θα υπάρχει κάποια δυσφορία για το μέγεθος και το κόστος της μόνης άξιας λόγου δημόσιας επένδυσης των τελευταίων χρόνων. Υπαινίσσομαι την τρομερή εξέλιξη και ανάπτυξη δυνάμεων καταστολής ικανών να αναχαιτίσουν την όποια Οκτωβριανή Επανάσταση, οι οποίες όμως φαίνονται υπέρμετρα βαρύς μηχανισμός απέναντι στους ολιγάριθμους μεσήλικες που σποραδικά «διασαλεύουν» τη δημόσια τάξη. Οι τρομεροί –και απίστευτα ακριβοί, μαζί με τις προμήθειες– «Αίαντες» δεν έχουν δείξει την αξία τους στο πεδίο της μάχης.

Τα όχι και τόσο παλιά χρόνια, ο αριστερισμός είχε έτοιμη την απάντηση και την υπόδειξη του ενόχου στο ερώτημα που μας απασχολεί. Οι επαναστάσεις που πρέπει να συμβούν και όμως δεν συμβαίνουν, πέφτουν απλά θύματα ανάξιων ηγεσιών – διαχειριστών των δεδομένων επαναστατικών διαθέσεων των λαϊκών μαζών. Οι τελευταίες θεωρούνταν «δεδομένες» με τον ίδιο τρόπο που ο Διαφωτισμός θεωρούσε «εκ της φύσεως» θεμελιωμένα, δηλαδή «δεδομένα» τα βασικά δικαιώματα των ανθρώπων. Οπως λοιπόν για τους Διαφωτιστές η άρνηση των φυσικών δικαιωμάτων οδηγεί σε κοινωνική εκτροπή και τυραννία –και παραπέμπει στα διάφορα άρθρα 114 ή 120 των αστικών συνταγμάτων–, έτσι και για τους μετέπειτα αριστεριστές –εξίσου αστούς στη μεταφορική σκέψη– η άρνηση των έμφυτων επαναστατικών διαθέσεων των λαών οδηγεί σε εκτροπή του εργατικού κινήματος, σε τυραννία, ήτοι σε σταλινισμό. Γεννιόταν έτσι μια απίθανη θεωρητική κατάσταση όπου στο όνομα της επανάστασης που οφείλει να συμβεί στιγματιζόταν και πολεμιόταν η επανάσταση που όντως συνέβη! Το πολιτικό σχέδιο του αριστερισμού ήταν ως εκ τούτου ενδεικτικά απλοϊκό: αρκούσε η καταστροφή της ηγεσίας και των οργανωτικών μηχανισμών του εργατικού και λαϊκού κινήματος –των σχημάτων δηλαδή που καταπίεζαν την έμφυτη «φυσική» επαναστατική διάθεση των μαζών– για να συμβεί η εξέγερση, η επανάσταση και όλα τα συναφή και «φυσικώ τω τρόπω» εκπορευόμενα. Θα ήταν μάλλον περιττό να προσθέσουμε ότι το διάβημα αποτέλεσε μια από τις πλέον ενεργές πηγές αντικομμουνιστικής πολιτικής και πρακτικής στον πολύβουο εικοστό αιώνα. Η τρέχουσα ελληνική κατάσταση οπωσδήποτε δυσκολεύει το παραπάνω ερμηνευτικό διάβημα. Θα ήταν υπερβολικό να ισχυριστεί κανείς ότι το ΚΚΕ στην πολιτική και το ΠΑΜΕ στον συνδικαλισμό κρατούν φυλακισμένες τις εργατικές και λαϊκές μάζες και τις εμποδίζουν να εκφράσουν τις επαναστατικές τους διαθέσεις. Δυστυχώς κάπου εδώ η παραδοσιακή –μικροαστικών ταξικών χαρακτηριστικών– ευκολία που επιδεικνύει ο αριστερισμός κάθε φορά που θέλει να ερμηνεύσει τα του κόσμου, τελείωσε και μάλλον πρέπει πιο σοβαρά να σκεφτούμε τα όσα πραγματικά συμβαίνουν.

Η κοινωνιολογία των εξεγέρσεων –στον βαθμό που υπάρχει επιστημονικός τρόπος ανάλυσης τόσο σύνθετων κοινωνικών φαινομένων όπως είναι μια εξέγερση– θα πρότεινε την εξέταση αφανών παραμέτρων για την εύρεση απαντήσεων. Η δημογραφική παράμετρος, λόγου χάρη, και η δομή της πυραμίδας των ηλικιών είναι ένα στοιχείο. Κοινωνίες με έντονα αρνητικό δείκτη φυσικής κίνησης του πληθυσμού είναι συνήθως πολιτικά παθητικές όπως και κοινωνίες όπου η πυραμίδα των ηλικιών παραμορφώνεται σε ένα κρεμμυδοειδές σχήμα όπου οι μέσες ηλικίες δεσπόζουν επί των νεότερων: η σημερινή Ελλάδα έχει και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά.

Εκτός όμως από την κοινωνιολογία υπάρχει και η πολιτική, χώρος όπου το «συνήθως» έχει ενίοτε πολύ μικρή σημασία. Οπως είναι λογικό και αυτονόητο, οι άνθρωποι προτιμούν το εύκολο και βατό και όχι το δύσκολο και δύσβατο. Για τον απλό αυτό λόγο στις κρίσεις, όταν το έδαφος χάνεται κάτω από τα πόδια των πολλών, οι τελευταίοι με ευκολία στρέφονται προς την εύκολη λύση ακόμα και όταν η λύση αυτή είναι προτεινόμενη και με αμφίβολο περιεχόμενο: η υπόθεση ότι τα δεινά της κρίσης θα επιλυθούν με την (εκλογική) έλευση ενός Μεσσία είναι ελκυστική, ανεξάρτητα από τα σχετικά διδάγματα της ιστορίας. Παραδόξως η πρόταση είναι ελκυστική ακόμα και στους αριστεριστές οι οποίοι αναζητούν σταθερά τον δρόμο για την απελευθέρωση των λαϊκών επαναστατικών διαθέσεων.

Ισως και να είναι έτσι. Στο κάτω κάτω αρκετοί είναι ακόμα εκείνοι που περιμένουν 2014 τόσα χρόνια την επιστροφή του δικού τους Μεσσία. Στην ιστορία πάντως πολλοί λίγοι Μεσσίες προετοιμάζουν τόσο δουλικά, όσο ο επερχόμενος, την άνοδό τους στον θρόνο. Συνήθως, οι προσβλέποντες στη θέση και το επάγγελμα του Μεσσία, δεν προτρέχουν με επισκέψεις, δηλώσεις, διακηρύξεις να διαβεβαιώσουν τους ισχυρούς ότι θα είναι Μεσσίες για τους απελπισμένους συμπατριώτες τους και ταυτόχρονα θα είναι πιστοί ακροατές των όσων προστάζουν οι ισχυροί της πολιτικής και του χρήματος. Μήπως, λέω μήπως, τον ανεύρετο ώς τώρα δρόμο για την επανάσταση θα τον ανοίξει ο παραγκωνισμός των Μεσσιών; Αραγε οι αριστεριστές το εγκρίνουν αυτό;

………………………………………………………………………………………………………..

* Καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής και Κοινωνικής Ιστορίας ΑΠΘ