Του Γιάννη Α. Μυλόπουλου*

Τρία χρόνια σχεδόν μετά την απόπειρα εφαρμογής του νόμου Διαμαντοπούλου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, μπορούμε πλέον, με την ασφάλεια της εκ των υστέρων ματιάς, να διερευνήσουμε ψύχραιμα τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η αντίσταση των ελληνικών Πανεπιστημίων εξελίχθηκε σε… μητέρα όλων των μαχών. Ο νόμος λοιπόν αυτός, που παρουσιάστηκε ως κεντρική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, προσπάθησε να επιβάλει ένα αυταρχικό και εν πολλοίς νεοφιλελεύθερο πρότυπο διοίκησης στα Πανεπιστήμια, εντελώς ξένο προς τις ευρωπαϊκές εκπαιδευτικές παραδόσεις. Το πρότυπο αυτό αμφισβήτησε ευθέως τον δημόσιο, ακαδημαϊκό, αυτοδιοικούμενο και δημοκρατικό χαρακτήρα των Πανεπιστημίων στο όνομα της εναρμόνισής τους με τις συνθήκες που επέβαλε η παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Μόνο τυχαία και συμπτωματική συνεπώς δεν μπορεί να θεωρηθεί η κοινοβουλευτική συμφωνία των δύο μεγάλων, τότε, κομμάτων για την ψήφισή του.

Σύμφωνα με τον νόμο Διαμαντοπούλου, η ανώτατη εκπαίδευση θεωρήθηκε όχι ως μια πνευματική διεργασία παραγωγής και μετάδοσης της επιστημονικής γνώσης, η οποία ως τέτοια ανθεί σε συνθήκες ακαδημαϊκής ελευθερίας και δημοκρατίας, αλλά ως ακόμη μια παραγωγική δραστηριότητα με αγοραία χαρακτηριστικά. Οι δημοκρατικές διαδικασίες, με αιχμή τις εκλογές των πανεπιστημιακών οργάνων, θεωρήθηκαν αιτίες διαφθοράς και διαπλοκής και γι’ αυτό αντικαταστάθηκαν από κλειστές και αδιαφανείς διαδικασίες. Αξιο θαυμασμού παραμένει πάντως γιατί αυτή η αντιδημοκρατική αντίληψη δεν επεκτάθηκε και στο πολιτικό σύστημα, όπου οι παθογένειες υπήρξαν πολύ πιο βαθιές και εκτεταμένες…

Η βελτίωση λοιπόν των Πανεπιστημίων αντιμετωπίστηκε με τον ίδιο τρόπο που θα αντιμετωπιζόταν η αύξηση της παραγωγικότητας μιας οποιασδήποτε επιχείρησης. Τα εκλεγμένα συλλογικά όργανα είτε καταργήθηκαν (πρυτανικό συμβούλιο) είτε αποδυναμώθηκαν (σύγκλητος) και η διοίκηση συγκεντρώθηκε σε ένα ολιγομελές και μερικώς εκλεγμένο συμβούλιο, το οποίο θα απαρτιζόταν από εσωτερικά και εξωτερικά μέλη που θα εκπροσωπούσαν την αγορά. Πρόεδρος του συμβουλίου, σε μια προσπάθεια συμβολισμού του τέλους της ακαδημαϊκής αυτοδιοίκησης, θα τοποθετούνταν υποχρεωτικά εξωτερικό μέλος του. Οσο για τον πρύτανη και τους κοσμήτορες, εφόσον θα καλούνταν να διοικήσουν εκπαιδευτικές επιχειρήσεις, θα έπρεπε ασφαλώς να έχουν ικανότητες manager με την τρέχουσα αγοραία έκφραση του όρου. Γι’ αυτό και θα διορίζονταν κι αυτοί από το συμβούλιο.

Κι ακόμη τα Τμήματα, με μια παγκοσμίως πρωτότυπη ρύθμιση, θα καταργούνταν ως αυτόνομες ακαδημαϊκές μονάδες που αντιστοιχούν σε πλήρεις επιστημονικούς κλάδους. Για να υλοποιηθεί, τέλος, η μεγάλη εκπαιδευτική «μεταρρύθμιση», έπρεπε στα Πανεπιστήμια να μη μείνει ούτε ίχνος εκλεγμένου οργάνου. Οι θητείες λοιπόν κοσμητορικών και πρυτανικών αρχών προβλέφθηκε να λήξουν άμεσα, προκειμένου να εκριζωθεί κάθε πηγή αντίστασης. Αν αυτό συνέβαινε κατ’ αντιστοιχία στην πολιτική ζωή, κάθε κυβέρνηση θα μπορούσε να αλλάζει το εκλογικό σύστημα και να προκηρύσσει άμεσα εκλογές με τις νέες ρυθμίσεις…

Τα ελληνικά Πανεπιστήμια έδωσαν τότε μια μεγάλη μάχη, καταφέρνοντας μέσω της ψήφισης ενός νέου νόμου από την επόμενη κυβέρνηση να εμποδίσουν τέσσερις μείζονες κινδύνους. Πρώτον, απέτρεψαν να συγκροτηθούν συμβούλια διοίκησης, πανίσχυρα δηλαδή όργανα τα οποία θα διοικούσαν τα Πανεπιστήμια αδιαφανώς, συγκεντρωτικά και αυταρχικά. Τα Συμβούλια Ιδρύματος, που θεσμοθετήθηκαν αντ’ αυτών, είναι όργανα εποπτείας και ελέγχου αφήνοντας χώρο στη σύγκλητο και τον πρύτανη να ασκήσουν διοίκηση. Δεύτερον, διασφάλισαν την εκλογή των μονοπρόσωπων πανεπιστημιακών οργάνων επαναφέροντας τη δημοκρατία στους ναούς της παιδείας. Ακόμη πέτυχαν να διατηρηθεί η ακαδημαϊκή δομή των Πανεπιστημίων όπως ισχύει σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο. Και, τέλος, επετράπη στα εκλεγμένα πανεπιστημιακά όργανα να εξαντλήσουν τις θητείες για τις οποίες είχαν εκλεγεί, αποκαθιστώντας τη δημοκρατική ομαλότητα στα ιδρύματα.

Παρά τα όσα κερδήθηκαν μετά την αντίσταση των Πανεπιστημίων, υπάρχουν και σήμερα ακόμη στην ισχύουσα νομοθεσία σοβαρά ίχνη του «μεταρρυθμιστικού» τερατουργήματος. Με πρώτο απ’ όλα τη δυαρχία που επέφερε στα ιδρύματα ο τρόπος θεσμοθέτησης των συμβουλίων. Αποτέλεσμα αυτής είναι οι δυσλειτουργίες που εμφανίζονται στα περισσότερα Πανεπιστήμια είτε με τη μορφή εσωτερικού πολέμου μεταξύ των δύο πόλων εξουσίας (περίπτωση ΕΚΠΑ), είτε με τη μορφή μη έγκρισης από πλευράς συμβουλίων βασικών εισηγήσεων των πρυτανικών αρχών και των συγκλήτων (περίπτωση ΑΠΘ όπου εξαιτίας της μη έγκρισης της αναμόρφωσης του οικονομικού προϋπολογισμού χάθηκε, εν καιρώ λιτότητας, ένα εκατομμύριο ευρώ!). Αλλά εκείνο που προέχει είναι τα συμβούλια να διεκδικήσουν τις υπερεξουσίες που αρχικά είχαν προβλεφθεί γι’ αυτά. Με κόστος βέβαια να εμπεδώνεται η αντίληψη ότι αποτελούν ξένα σώματα για τα Πανεπιστήμια…

Αλλά και η εκλογή των πρυτάνεων και των κοσμητόρων νοθεύεται στο σημερινό σύστημα από την αδιαφανή και χωρίς σαφή κριτήρια προεπιλογή των τριών επικρατέστερων υποψηφίων από τα συμβούλια. Μια προεπιλογή που κινδυνεύει να χρησιμοποιηθεί προκειμένου να σημαδευτεί, προς όφελος αλλότριων συμφερόντων, η τράπουλα της δημοκρατικής εκλογής.

Για όσους είχαν αμφιβολίες για τη νεοφιλελεύθερη πολιτική κατεύθυνση που υπηρετούσε ο νόμος Διαμαντοπούλου, ήρθε αμέσως μετά η πολιτική της βάναυσης λιτότητας και το μέτρο της διαθεσιμότητας στα Πανεπιστήμια, από κοινού με την άθλια προπαγάνδα των ΜΜΕ της συγκυβέρνησης, για να αποδείξουν τη στοχευμένη πολιτική διάλυσης της δημόσιας εκπαίδευσης που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις των τελευταίων χρόνων. Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν για την κυβέρνηση της αλλαγής, οψέποτε κι αν γίνουν εκλογές…

………………………………………………………………………………

* Πρύτανης ΑΠΘ