Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

^[1]Μεγαλωμένοι μέσα στο δεκαδικό σύστημα, οργανώνουμε τη σκέψη και τη ζωή μας με βάση το «δέκα» και τα πολλαπλάσιά του, αφού το «εκατό» ή το «χίλια» έχουν εξίσου μεγάλη σημασία στη συλλογική συνείδηση όσων είναι εμποτισμένοι με τον πολιτισμό μας. Το “εκατό” χρησιμοποιείται σε παροιμιακές φράσεις, αποδίδει μεγέθη, κωδικοποιεί υποστάσεις, αποτελεί όριο και κατώφλι, αξιοποιείται από τον λαό αλλά και από τους διανοούμενους, γίνεται σύμβολο και συμπυκνώνει καθημερινές αντιλήψεις. Ο Γιάννης Ευσταθιάδης αφορμήθηκε από την πολυσημία του και έγραψε εκατό (τι άλλο;) λιλιπούτεια διηγήματα που πολιορκούν τη χρήση του αριθμού με πολλούς τρόπους.

Το «εκατό» μπορεί να είναι το τετράγωνο του 10 ή τα έτη που όλοι εύχονται στα γενέθλια, η εκατοστή συμφωνία ενός συνθέτη ή ένας πλήρης αιώνας, το εκατοστό χημικό στοιχείο του περιοδικού πίνακα ή η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο. Κι έτσι μέσω ενός αριθμού, ο Ευσταθιάδης διαπερνά την ιστορία, χωρίς διάθεση για ολιστικές προσεγγίσεις, αλλά και την τέχνη, που έπαιξε εκούσα άκουσα με τα νούμερα και συχνά στηρίχτηκε στη μαγεία και στον συμβολισμό τους. Ο Εκατονταετής Πόλεμος και τα «Εκατό χρόνια μοναξιάς» εγγράφονται σε μια άτυπη αντίληψη ότι το στρογγυλεμένο νούμερο, η ακεραιότητα των δεκάδων, η σταθερότητα ενός απόλυτου μεγέθους τακτοποιούν καλύτερα τη ζωή μας.

Γιατί όμως το «εκατό»; Τι ιδιαίτερο έχει που προσέλκυσε την προσοχή του συγγραφέα; Η αφορμή ήταν το εκατοστό τεύχος του περιοδικού «Εντευκτήριο» και η κλήση για ένα διήγημα με αναφορά στη λέξη «εκατό». Η βαθύτερη αιτία είναι η φύση του αριθμού και η ακρογωνιαία σημασία για τον τρόπο με τον οποίο η (δυτική) ανθρωπότητα οργανώνει τη ζωή της. Ο ίδιος ο Γ. Ευσταθιάδης το μαρτυρά στο διήγημα με τον τίτλο «Ψυχολογία αριθμών», όπου δηλώνει ότι το 100 είναι αριθμός «δεσποτικός, συντριπτικός, έχει απολυτότητα, υπεροψία, είναι αδιαπραγμάτευτος, τελεσίδικος, αυστηρός». Στο νούμερο αυτό είδε την αμιγή λογική που φτιάχνει συμμετρικά τετράγωνα, που στρογγυλοποιεί τα μεσοβέζικα και θέτει γεροδεμένα όρια μεταξύ των διψήφιων και των τριψήφιων αριθμών. Το «εκατό» είναι το μεταίχμιο, οι Στήλες του Ηρακλέους που χωρίζουν τον γνωστό από τον άγνωστο κόσμο, είναι το κατώφλι πάνω από το οποίο ξεκινούν οι μεγάλες κατακτήσεις και οι υπερβολικές ενίοτε συλλήψεις του πνεύματος.

^[2]Είπα παραπάνω ότι πρόκειται για διηγήματα, ενώ θα έπρεπε να κάνω λόγο για ποιήματα εν πεζώ λόγω. Η ιστορία σε άλλα από τα κείμενα υποχωρεί και αφήνει τη θέση της στο ύφος, στο κλίμα, στα πρόσωπα, στο παιχνίδι με τη γλώσσα, ενώ σε άλλα χτίζει μια μικρο-αφήγηση στην οποία πρωταγωνιστεί το «εκατό». Σ’ αυτό το διπλό παιχνίδι κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει η διακειμενικότητα, αφού το τετράγωνο αυτό νούμερο δεν εκλαμβάνεται μόνο ως ορόσημο δράσης, αλλά συχνά αποσπάται από λεκτικά σύνολα (στερεότυπες φράσεις ή λογοτεχνικά έργα) και επανεντάσσεται σε νέα συμφραζόμενα, τα οποία δημιουργούν το ανανεωμένο πλαίσιο ερμηνείας του. Ποιητική είναι και η κορύφωση που οδηγεί σε αιφνιδιαστικές συστροφές και σε καταληκτικούς παροξυσμούς, με την πυκνότητα του λόγου να εκτοξεύεται προς το τέλος της σε μια ευφυή (τις περισσότερες φορές) ανατροπή.

Οπως ο Ρεϊμόν Κενό έγραψε πολλά μικρά κείμενα για να διδάξει «ασκήσεις ύφους» ή όπως ο Γιασουνάρι Καουαμπάτα συνέγραψε τις «ιστορίες της παλάμης», ο Γ. Ευσταθιάδης συνθέτει διηγήματα μιας-δυο σελίδων για να ενθρονίσει το «εκατό» σε πρωθιερέα της ποιητικής του. Η μεταμοντέρνα έμφαση στο μικρό και η παιγνιώδης διάσταση των συμβόλων παίρνει σ’ αυτή τη συλλογή διαστάσεις εμμονής, που νομιμοποιείται από τον καθοριστικό ρόλο που παίζει αυτός ο αριθμός στην κοινωνία μας. Φυσικά δεν υπονοείται καμία μεγάλη αφήγηση –κάτι σε αριθμολογία ή ιερό αριθμό-, αλλά μια προσπάθεια να συλλάβουμε τα συμβατικά όρια που θωρακίζουν τον πολιτισμό μας. Είναι πιο πολύ παραλλαγές πάνω σε ένα θέμα, όπως κάνουν οι μουσικοί, ποικίλες εκδοχές τού «εκατό» ως προσεγγίσεις ενός κομβικού αριθμού. Και το βιβλίο, αυτή η συλλογή μικροαφηγημάτων με ενιαίο άξονα καταξιώνεται πλήρως στην ποικιλία των λόγων, από τον θεατρικό στον ιστορικό κι από τον λόγο του φανταστικού στον μινιμαλιστικό του «ανεκδότου», λόγων οι οποίοι περιχέονται από δόσεις ειρωνείας, λοξών βλεμμάτων και αναθεωρητικής διάθεσης. Ο συγγραφέας παίζει με τη συνειδητή ή υποσυνείδητη χρήση τού εκατό στο πέρασμα του χρόνου και μας χαρίζει μικρές απολαύσεις.