Βασίλης Κολώνας
«Η πόλις. Ο αστικός χώρος στον Κ. Π. Καβάφη»
University Studio Press, 2013, σελ. 62

Του Δημήτρη Φιλιππίδη

Ο Βασίλης Κολώνας, καθηγητής Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έχει με τα χρόνια αποκτήσει βαθιά γνώση των πόλεων όπου άλλοτε άνθησαν ελληνικές παροικίες στην ανατολική Μεσόγειο. Παθιασμένος κυριολεκτικά με το θέμα, τις ερευνά ασταμάτητα, έχει δημοσιεύσει μελέτες για την αρχιτεκτονική τους κι έχει δώσει πολλές σχετικές ομιλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Διαθέτοντας ένα τόσο αξιοζήλευτο οπλοστάσιο γνώσεων και βιωμάτων, ο Κολώνας τώρα, με αφορμή το Ετος Καβάφη, δημοσίευσε μια ομιλία που είχε πρωτοκάνει επιτόπου για την Αλεξάνδρεια του Καβάφη το 1991 κι αργότερα δημοσίευσε 3 φορές ενώ την επανέλαβε άλλες 5 φορές. Σ' αυτήν την καλαίσθητη έκδοση το κείμενο επιπλέον συμπληρώνεται με εκτός κειμένου φωτογραφίες του συγγραφέα από την Αλεξάνδρεια, έτσι ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να αποκτήσει απτή αίσθηση του τόπου που συχνά αναφέρεται στο κείμενο.

Ο Κολώνας ορίζει τον στόχο του στον υπότιτλο: πρόκειται για τον αστικό χώρο στον Καβάφη. Αυτός ο δρόμος τον κατευθύνει πρώτα προς τις ιστορικές πόλεις που επιλέγει ο Καβάφης ως πλαίσιο αναφοράς για μια σειρά ποιημάτων του. Εκεί σωστά συμπεραίνει ότι αυτές οι αναφορές είναι περισσότερο νύξεις σκηνογραφικές παρά καθαυτό περιγραφές. Κατόπιν μετατίθεται προς τη σύγχρονη του ποιητή Αλεξάνδρεια, όπου οι αναφορές του Καβάφη θα μπορούσαν να είναι πιο συγκεκριμένες, αφού «τη βλέπει κάτω από το παράθυρό του», όπως σημειώνει ο Κολώνας. Ομως δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο: ο Καβάφης φαίνεται να «υποτιμά τη σύγχρονη πόλη», στρέφει την πλάτη του στα επιδεικτικά ευρωπαϊκά της χαρακτηριστικά και προτιμά να χαθεί μέσα στις απόμερες, ανώνυμες συνοικίες της, εκεί όπου η «εικόνα της πόλης περιορίζεται σ’ έναν ξεχωριστό ερωτικό κόσμο, υποβαθμισμένο και συχνά εξαθλιωμένο».

Στην παραπάνω εξέταση του αστικού χώρου, ο Κολώνας κάνει μια επιπλέον διάκριση ανάμεσα σε αναφορές του Καβάφη σε εσωτερικούς χώρους, είτε στην ιστορική είτε στη σύγχρονη πόλη, και στον ιστό της πόλης, τους δρόμους και τις αρχιτεκτονικές της. Η διάκριση είναι απαραίτητη, γιατί σε πολλές περιπτώσεις η ποιητική σκηνογραφία απαιτεί την απόδοση της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας σε εσωτερικά σπιτιών ή μαγαζιών.

Στην ομιλία του ο Κολώνας κάνει συχνές νύξεις για χώρους σκηνικής δράσης, για σκηνές που θυμίζουν κινηματογραφική ταινία, κι αυτό δεν είναι τυχαίο, καθώς τα ενδιαφέροντά του απλώνονται και προς τέτοιες περιοχές της τέχνης. Σε αυτό συμβάλλουν και οι φωτογραφίες του, που αποφεύγουν, όπως δηλώνει, συμβατικές απεικονίσεις τύπου καρτ ποστάλ. Σωστή επιλογή, που στις περισσότερες περιπτώσεις δένει υποδειγματικά με το κείμενο. Αλλά ίσως γι’ αυτό είναι δυσερμήνευτη η επιλογή δύο διάσημων ποιημάτων του Καβάφη που κοσμούν την αρχή και το τέλος του κειμένου, αντίστοιχα, των «Η πόλις» και «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον». Το πρώτο ομαδοποιεί όλες τις πόλεις και τις μετατρέπει σε σύμβολο, ενώ η «Αλεξάνδρεια που φεύγει» του δεύτερου είναι καθαρόαιμα μια «ποιητική πόλη». Τα ποιήματα αυτά δικαιολογημένα δεν αναφέρονται στο κείμενο, αφού τους λείπει ο αστικός χώρος που αναζητά ο Κολώνας. Τι άραγε να εξυπηρετεί η εμβόλιμη παρουσία τους;