Του Μανώλη Χαιρετάκη*

Οι δημοσκοπήσεις (ή γνωστότερα ως γκάλοπ, από το όνομα του Αμερικανού ερευνητή -του George Gallup- που τις έκανε παγκόσμια γνωστές) ουσιαστικά καταγράφουν (ή καλύτερα εκτιμούν ποσοτικά) τις απόψεις και τις τάσεις των πολιτών σε θέματα που σχετίζονται με τη σφαίρα της πολιτικής. Ουσιαστικά προσπαθούν να αποτυπώσουν την αποκαλούμενη «κοινή γνώμη» σε κάποιο χρονικό της σημείο.

Συχνά τούς έχει αποδοθεί ότι «φωτογραφίζουν» αυτές τις απόψεις και τις τάσεις για μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Μία τέτοια στατική άποψη συνήθως δεν λαμβάνει υπόψη της ότι η πολιτική κινείται μέσα σε μια δυναμική ατμόσφαιρα, είναι ένα δυναμικό φαινόμενο, που παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές εντελώς ξαφνικά. Στην ουσία είναι μια προσπάθεια ποσοτικοποίησης του «κοινωνικού φαντασιακού» ή, αν θέλετε, του «πολιτικού φαντασιακού», σε σχέση με μια σειρά θεμάτων που σχετίζονται με τη σφαίρα της πολιτικής. Ισως από εδώ να ξεκινά ένα κυρίαρχο πρόβλημα – ότι το κοινωνικό ή το πολιτικό φαντασιακό ιδιαίτερα δύσκολα (και με πάρα πολλές παραδοχές, τόσες που κάνουν το σχετικό εγχείρημα ιδιαίτερα προβληματικό) αποτυπώνεται ή εκτιμάται ποσοτικά.

Ομως μέχρι σήμερα κυριαρχεί η ποσοτική θεώρηση, σχεδόν δογματικά. Στα σημερινά κοινωνικά συστήματα, η ποσοτικοποίηση είναι εκ των ων ουκ άνευ. Και επιπλέον, η ποσοτική απεικόνιση, που μοιάζει με μια εντελώς στοιχειώδη λογιστική, φαίνεται να απλοποιεί –με το παραπάνω- τα πράγματα, κάνοντάς τα πιο κατανοητά, και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις – μέσω της απλής παράθεσης αριθμών. Αυτό ίσως να αποτελεί -μέχρι στιγμής- και το μοναδικό της προσόν έως ότου τα πράγματα γίνουν ιδιαίτερα πολύπλοκα, οπότε θα χρειαστούν μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση από τη σημερινή.

Υπάρχει στην ατμόσφαιρα μια γενικά επιφυλακτική στάση σχετικά με τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων. Αρκετοί δεν μιλάνε για δημοσκοπήσεις, αλλά για δημοκοπήσεις. Δηλαδή για μεθοδευμένες απόπειρες δημιουργίας ενός διαφορετικού σκηνικού από αυτό που αντικατοπτρίζει μια πολιτική πραγματικότητα σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή μια (σκόπιμη) συγκάλυψη με προσδοκώμενα -αλλά σαφώς συγκεκριμένα- πολιτικά οφέλη.

Γύρω στις αρχές της δεκαετίας του 2000 είχε γίνει μια προσπάθεια θεσμικής ρύθμισης των δημοσκοπήσεων, από το τότε υπουργείο Τύπου-στην οποία δεν δόθηκε συνέχεια. Θεωρώ ότι τέτοιες θεσμοθετήσεις είναι έωλες και αναποτελεσματικές – λειτουργούν ως φληναφήματα «νομιμοποίησης». Αρκεί να περιοριστούμε στα εντελώς βασικά:

1.Σε κάθε ποσοτικό αποτέλεσμα να παρατίθεται η συγκεκριμένη ερώτηση που οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα.

2.Σε κάθε δημοσκόπηση να δημοσιεύεται απαραιτήτως η ταυτότητά της (για σχετικές πληροφορίες στο www.sedea.gr).

3.Η εταιρεία που διεξάγει την έρευνα να είναι υπεύθυνη για την παράθεση των ευρημάτων της και όχι οι σχολιαστές/δημοσιογράφοι στα ΜΜΕ, που αρκετές φορές υπόκεινται στις γνωστές «πιέσεις» για την καλλυντικοποίηση/ωραιοποίηση των ευρημάτων.

4.Να αναγράφεται το στατιστικό σφάλμα των κυριότερων εξαγομένων – για να τονιστεί η δυναμική φύση τους.

5. Εννοιες όπως ο περίφημος «καταλληλότερος…» είναι χωρίς απολύτως κανένα νόημα – απλώς λειτουργούν εν είδει προώθησης συγκεκριμένων πολιτικών, που είχε δημιουργηθεί σε μια συγκεκριμένη πολιτική συγκυρία, όπως και πρόσφατα δημοσιοποιήθηκε γραπτά από γνωστό δημοσκόπο.

6.Το ΕΣΡ να είναι ο κατ' εξοχήν υπεύθυνος θεσμός για την τήρηση όσων έχουν αναφερθεί, όταν πρόκειται για αποτελέσματα δημοσκοπήσεων που μεταδίδονται από τους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς, όπως η ΕΣΗΕΑ γι' αυτά που μεταδίδονται από τα έντυπα.

Διαφορετικά, η δημοσιοποίηση των ευρημάτων των δημοσκοπήσεων θα προσκρούει σε μια αναξιοπιστία, που θα διαβρώνεται στο συνεχές. Ή όπως το λένε οι δημοσιογράφοι, «με σεβασμό στον αναγνώστη».

*Aναπληρωτής καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ, Πανεπιστήμιο Αθηνών.