→Η Κούπα της Δικαιοσύνης προσδιόριζε εξαρχής τις λεπτές ισορροπίες μιας σχετικά κλειστής κοινωνικής ομάδας, επιβάλλοντας όρια δικαιοσύνης και ισότητας στη χρήση ενός πολύτιμου αγαθού, γεγονός που λειτουργούσε συνεκτικά για την κοινωνική ομάδα και δημιουργούσε ένα συμπαγές υπόβαθρο για την ευρύτερη ψυχική επικοινωνία των μελών της

Του Παναγιώτη Γεωργουδή

Η Κούπα της Δικαιοσύνης είναι γνωστή στον κόσμο σήμερα ως ένα αντικείμενο που χρησιμοποιήθηκε σε παλαιότερες εποχές από «ευαίσθητες» κοινωνικές ομάδες, όπως οι αγγειοπλάστες (πιθαράδες), αλλά τώρα μπορεί να επιδεικνύεται από τους κατόχους του ως τρικ ή ως μια μορφή χαμένης μαγείας του παρελθόντος.

Στην προφορική παράδοση της Κρήτης, η Κούπα της Δικαιοσύνης έχει διασωθεί ως δημιούργημα της μινωικής περιόδου, το οποίο διατηρήθηκε μέσα στη μακραίωνη ιστορική διαδρομή από τους αγγειοπλάστες που μετέφεραν το μυστικό της επιτυχημένης κατασκευής της από πατέρα σε γιο, αφού η συγκεκριμένη ομάδα λειτουργούσε, εν πολλοίς, ως συντεχνία μεταγγίζοντας τα μυστικά του επαγγέλματος σε συγγενικά κυρίως πρόσωπα.

Μια άλλη εκδοχή της παράδοσης υποστηρίζει ότι το προαναφερόμενο αντικείμενο έχει ως ιστορική του αφετηρία την εποχή του Πυθαγόρα, αφού ουσιαστικά θεωρεί πως η λειτουργία του βασίζεται σε δικά του επιστημονικά πορίσματα.

Οι κυρίως χρήστες του προαναφερόμενου αντικειμένου ήταν οι πιθαράδες, οι οποίοι γυρνούσαν από τόπο σε τόπο, μεταφέροντας τα αναγκαία εργαλεία και τις αποσκευές τους, ενδεχομένως και το πρωτογενές υλικό του πηλού σε περιοχές που αυτός δεν υπήρχε. Αυτό είχε συνέπεια τη σχετικά μικρή μεταφορά τροφίμων και κυρίως του κρασιού, το οποίο ήταν άκρως απαραίτητο διατροφικό προϊόν, επομένως πολύτιμο και μερικές φορές σπάνιο για την επαγγελματική ομάδα των πιθαράδων.

Η Κούπα της Δικαιοσύνης, λοιπόν, προσδιόριζε εξαρχής τις λεπτές ισορροπίες μιας σχετικά κλειστής κοινωνικής ομάδας, επιβάλλοντας όρια δικαιοσύνης και ισότητας στη χρήση ενός πολύτιμου αγαθού, γεγονός που λειτουργούσε συνεκτικά για την κοινωνική ομάδα και δημιουργούσε ένα συμπαγές υπόβαθρο για την ευρύτερη ψυχική επικοινωνία των μελών της.

Ολοι γνώριζαν πως όταν προσπαθούσε να κλέψει έστω και μια σταγόνα κρασί από το προκαθορισμένα αποδεκτό όριο από τους υπόλοιπους συντρόφους του, αυτόματα η κούπα επέβαλλε ως από μηχανής θεός τη δικαιοσύνη της, τιμωρώντας τον παραβάτη ενός ισχυρού εθιμικού δικαίου με πλήρη απώλεια της ποσότητας κρασιού που του αναλογούσε.

Η συγκεκριμένη πράξη που συντελούνταν ενώπιον των μελών της ομάδας θα αποτελούσε προφανώς και αποδεικτική μαρτυρία για την ποιότητα των μελών, ενώ συγχρόνως επέβαλλε έναν τύπο ηθικής ο οποίος εδραζόταν και πήγαζε από το βαθύτερο αξιολογικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο που είχε ενσωματώσει και αναμετάδιδε διαμέσου των αιώνων η εν λόγω τεχνολογική συσκευή, την οποία ο λαός εύστοχα είχε ονομάσει Κούπα της Δικαιοσύνης, αφού σκοπός της δεν ήταν η ισχύς και η εξουσία αλλά η αρμονική σχέση των μελών μιας κοινωνικής ομάδας που, στοχεύοντας στη συλλογική τους ευτυχία, έδραζε τη λειτουργία της στην καθολική αξία της δικαιοσύνης.

Το τεχνολογικό αυτό προϊόν συμπύκνωνε τη συναπόφαση των μελών της ομάδας να συνυπάρξουν με όρους ισότητας, τουλάχιστον σε ένα καθοριστικό υλικό του διατροφικού πεδίου, όπως ήταν το κρασί, αλλά οριοθετούσε και τα ψυχαγωγικά περιγράμματα που είχαν ως αφετηρία την οινοποσία.

Η Κούπα της Δικαιοσύνης αποτελούσε από αυτή την άποψη τον εξωτερικό κριτή και τον αποδεκτό εγγυητή της κοινωνικής ομάδας, επομένως ήταν η συλλογική της αξιολογική αναφορά.

Ταυτόχρονα όμως έδειχνε, με τρόπο φυσικό σε δύσκολους και αυταρχικούς καιρούς που είχαν καταστρατηγηθεί τα πολιτικά, κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα καθώς και κάθε έννοια ελευθερίας, πως η ολοκλήρωση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου περνά μέσα από την ελεύθερη συναπόφαση των μελών της ομάδας, όπου η ισότιμη συλλειτουργία του κάθε ατόμου είναι η αναγκαία προϋπόθεση για να καταστεί το μέλος πρόσωπο.

Εχει δηλαδή εμπράκτως καταδηλωθεί πως ο άλλος είναι τόσο σημαντικός όσο και εγώ. Στοιχείο το οποίο συγκροτεί το «εμείς» της ομάδας.

Η έννοια του προσώπου, όπως αναδύεται με την Κούπα της Δικαιοσύνης στο πλαίσιο της λειτουργίας μιας κοινωνικής ομάδας, παραπέμπει στη φιλοσοφική σύλληψη της έννοιας του προσώπου στον Πλάτωνα, στο έργο του «Ιδανική Πολιτεία».

Το πρόσωπο, ως εννοιολογική κατασκευή που περιέχει το εγώ και δυνάμει τον άλλο, είναι ήδη ένας ανοιχτός διάλογος που προτάσσει την επικοινωνία έναντι της ισχύος. Για να επιτευχθεί αυτή η λειτουργία χρειάζεται η ισότητα στα σημαντικότερα αγαθά της κοινωνικής ομάδας.

Ο Πλάτων ήθελε να οικοδομήσει τη δικαιοσύνη της Πολιτείας πρωτίστως στην οικονομική ισότητα και στην παροχή παιδείας υψηλού επιπέδου, με την έννοια της πνευματικής καλλιέργειας και της ενδυνάμωσης των στοιχείων αυτονομίας και αντίστασης στον αυταρχισμό, σε όλους τους πολίτες με στόχο τη δημιουργία προϋποθέσεων ατομικής και συλλογικής ευτυχίας, που η ισχύς θα εδραζόταν σε βάσεις πολιτικής και κοινωνικής ισότητας. Επομένως τα ποσοτικά μεγέθη χρειάζονται τους ποιοτικούς τους μετασχηματισμούς, με φορείς υλοποίησης και διαχείρισης τους πολίτες σε καθεστώς άμεσης δημοκρατίας.

Ενα από τα κεντρικά προβλήματα στον Πλάτωνα είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο η χρήση της ισχύος δεν θα γίνει αυτοσκοπός και δεν θα αποβεί προς όφελος κάποιων ατόμων ή ομάδας στο πλαίσιο της Πολιτείας του και η διασφάλιση με εξειδικευμένα μέτρα της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης των πολιτών, αναγκαστικό υπηρετικό στοιχείο των οποίων θα είναι η ισχύς. Αλλωστε για να διασφαλιστεί αυτή η συλλογική επιδίωξη, θεωρεί αναγκαίο, οι φύλακες της Πολιτείας να μην είναι μόνο καλά γυμνασμένοι αλλά και φιλόσοφοι, ώστε η σωματική ισχύς και η ψυχική παρόρμηση να αυτοελέγχονται και να διοχετεύονται μόνο όταν χρειάζεται να υπερασπιστούν την Πολιτεία ως αξιολογικό συμπύκνωμα της ισότητας και της δικαιοσύνης.

Στην Κούπα της Δικαιοσύνης η ισχύς έχει οικοδομηθεί ακριβώς στο ίδιο αξιολογικό υπόστρωμα, επενδυμένο στο επιστημονικό και τεχνολογικό εφεύρημα που συνειδητά χρησιμοποιείται ως όχημα ενός αρμονικού και απελευθερωτικού πολιτικού και πολιτιστικού στοχασμού, κατάκτηση του κοινού νου διαμέσου των αιώνων. Πολύ περισσότερο μάλιστα που στην Κούπα της Δικαιοσύνης η ισότητα επιβάλλεται στο κρασί, που είναι και ένα προϊόν ηδονής, το οποίο αναπόφευκτα επηρεάζει και επιθυμιακές πλευρές των ανθρώπων.

Αν μάλιστα ο τεχνίτης που κατασκεύαζε την Κούπα είχε και υψηλό κριτήριο αισθητικής, τότε θα είχαμε ένα τεχνούργημα που η τέχνη, η επιστήμη, η τεχνολογία και η πολιτική στη βάση των καθολικών αξιών της ισότητας και της δικαιοσύνης θα είχαν βρει έναν μοναδικό τρόπο λειτουργικής συνέργειάς τους.

Πρέπει να τονιστεί ότι το ηθικό-πολιτικό πρόταγμα της Κούπας της Δικαιοσύνης, που σήμερα μπορεί να πάρει τη μορφή οικουμενικού απελευθερωτικού κοσμοειδώλου, όσον αφορά την τεχνολογία και τη χρήση της, έχει τις καταβολές του σε αντιλήψεις του Αριστοτέλη σχετικά με την έννοια και τον σκοπό της γνώσης, της επιστήμης και της τεχνολογίας, ότι δηλαδή η ερμηνεία και η χρήση τους δεν είναι υπόθεση ειδικών, αλλά πολιτική των πολιτών, και μάλιστα σε καθεστώς άμεσης δημοκρατίας.

Υποκείμενα ελέγχου τους θα είναι οι πολίτες και όχι οι ειδικοί.

Βεβαίως η χρήση της γνώσης και της τεχνολογίας σε μια τέτοια κατάσταση δεν έχει να κάνει με την πρόσδεσή τους στην παραγωγικότητα υλικών αγαθών, αλλά στην παραγωγικότητα πνευματικών απολαύσεων και συλλογικών οραματισμών.

Ως ιδιότυπο επιστημονικό υπόδειγμα τινάζει τον θετικισμό και τα παρακλάδια του στον ουρανό της σχιζοφρενικής τους παράνοιας. Κάθε φορά που οι πιθαράδες έφερναν στα χείλη τους την Κούπα της Δικαιοσύνης, σάλευε η χαμένη Ατλαντίδα του νου και της καρδιάς ενός αυθεντικού ανθρωπισμού.

Σε έναν κόσμο κατακερματισμένο, σπαρασσόμενο και παγκοσμιοποιημένο καταναλωτή ευτελών σκευασμάτων, που η γνώση και η επιστήμη κατευθύνθηκαν στη δημιουργία όπλων μαζικής καταστροφής και η ισχύς έγινε αυτοσκοπός των ισχυρών και των λίγων, η Κούπα της Δικαιοσύνης εισβάλλει με την αρμονία και την ουτοπία μιας ποιητικής, ηθικής και πολιτικής κλίμακας όπου ο κόσμος σημαίνει στολίδι.