Της Μικέλας Χαρτουλάρη

Ναξαλμπάρι. Εκεί, σε μια ζώνη από φτωχά χωριά της βορειοδυτικής Βεγγάλης, άναψε το 1967 η σπίθα που προκάλεσε μια πρωτοφανή αγροτική εξέγερση και, παράλληλα, τον σφοδρό ινδικό «Μάη» στα πανεπιστήμια της Καλκούτας. Μέσα από εκείνη την «ενεργητική αντίσταση» ενάντια στους εξουσιαστικούς μηχανισμούς που ευνοούσαν την εκμετάλλευση των αδυνάτων, τις ανισότητες ή την αυθαιρεσία, και μέσα από την εσωτερική αντιπολίτευση προς το Κομμουνιστικό Κόμμα και τον αριστερό συνασπισμό Ενιαίο Μέτωπο, γεννήθηκε (1969) το φιλο-μαοϊκό Κ.Κ. Ινδίας(μ-λ) -που συμμετέχει πλέον στις βουλευτικές εκλογές- και το κίνημα των Ναξαλιτών. Πρόκειται για ένα από τα ισχυρότερα και μακροβιότερα ένοπλα αντάρτικα στην υπο-ήπειρο, το οποίο, αν και πολυδιασπασμένο, δραστηριοποιείται και σήμερα στο όνομα των στρατιών από παρίες που δημιούργησε ο νεοφιλελευθερισμός στη μεταποικιακή Ινδία.

Σε αυτήν την υπόθεση παραπέμπει, χωρίς όμως να την αναλύει σε βάθος, το καινούργιο μυθιστόρημα της βραβευμένης Αμερικανο-ινδής Τζούμπα Λαχίρι, Εκεί που ανθίζουν οι υάκινθοι (πρωτότυπος τίτλος The Lowland, δηλαδή Το γούπατο, εκδ. Μεταίχμιο, μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου). Η 47χρονη συγγραφέας, που το 2000 τιμήθηκε με το Πούλιτζερ για την πρώτη της συλλογή διηγημάτων Διερμηνέας ασθενειών, εστιάζει εδώ στους πρώιμους Ναξαλίτες που συνομιλούσαν με το γενικότερο κλίμα της εποχής, με τους αγωνιστές των κοινωνικών δικαιωμάτων στις ΗΠΑ, με τους εξεγερμένους φοιτητές στο Μπέρκλεϊ, στο Παρίσι κ.α., με τον Τσε ή τα αριστερά αντιδικτατορικά κινήματα στη Λατινική Αμερική. Αναφέρεται δηλαδή στην πρώτη ρομαντική φάση της «επαναστατικής βίας ενάντια στην καταπίεση» όπου συμμετείχαν φοιτητές με βομβιστικές επιθέσεις, μέχρι το 1972. Τότε, με την άδεια της Ιντιρα Γκάντι, οι παραστρατιωτικές δυνάμεις πήραν τη σκυτάλη και συνέθλιψαν τους Ναξαλίτες με βασανιστήρια, εκτελέσεις ή «εξαφανίσεις», συλλαμβάνοντας και τους διανοούμενους ηγέτες τους, τον Σανγιάλ και τον Ματζουμντάρ, που πέθανε στη φυλακή.

Διαφορετικά οράματα

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στην Καλκούτα και στο Ρόουντ Αϊλαντ της Νέας Αγγλίας όπου μεγάλωσε η Λαχίρι και αντιπαραθέτει εκείνους τους νέους Ινδούς, που θυσίασαν τις ζωές τους για ένα διαφορετικό μέλλον και το όραμα μιας κοινωνικής αλλαγής, με τους Ινδούς μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς στις ΗΠΑ. Αυτούς που διεκδίκησαν ή διεκδικούν να αλλάξουν όχι τις ζωές των άλλων αλλά τις δικές τους, ξεπερνώντας τα τραύματα του παρελθόντος και τις αγκυλώσεις της κουλτούρας τους.

Πρωταγωνιστούν δυο αγαπημένα αδέλφια από τη μεσοαστική τάξη της Καλκούτας, που θα διακριθούν στα καλύτερα πανεπιστήμια της περιοχής, αλλά θα χωρίσουν όταν ο ένας θα παθιαστεί με τα δίκια των αδυνάτων ενώ ο άλλος θα ακολουθήσει το ιδιωτικό του όραμα και θα φύγει για μεταπτυχιακά στις ΗΠΑ. Ανάμεσά τους, μια προικισμένη γυναίκα που θα ερωτευτεί τον επαναστάτη στην Ινδία, αλλά θα ζήσει με τον επιστήμονα στις ΗΠΑ, μεγαλώνοντας το παιδί του αδελφού του, και τελικά θα εγκαταλείψει τα πάντα για μια μοναχική καριέρα ως καθηγήτρια φιλοσοφίας.

Η Λαχίρι κάνει μια ακροβασία, εμφορούμενη θα έλεγε κανείς από ένα πολιτικώς ορθό εξισορροπητικό πνεύμα. Παρότι δεν μοιάζει να κατανοεί το βάθος των κοινωνικών αντιθέσεων στη νέα τότε, ανεξάρτητη, Ινδία, καταδικάζει ηθικά τον επαναστάτη αλλά όχι το κίνημα του Ναξαλμπάρι (το οποίο αποτύπωσε εκτενώς η Αρουντάτι Ρόι/Booker 1997). Ο ακραίος αδελφός, έτσι όπως τον παρουσιάζει, είναι χαρισματικός και γοητευτικός αλλά εγωιστής και αδιάφορος για τις συνέπειες των πράξεών του σε ατομικό επίπεδο. Ο αναγνώστης οδηγείται στο συμπέρασμα πως ο πρόωρος θάνατός του –εκτελέστηκε εν ψυχρώ στο γούπατο δίπλα στο οικογενειακό σπίτι– και τελικά η ίδια η στράτευσή του δηλητηριάζουν τις ζωές όλων όσοι τον αγάπησαν. Η συγγραφέας κτίζει δυνατές εικόνες και εισδύει με μεγάλη μαεστρία στον ιδιωτικό κόσμο των ηρώων της και στις νοοτροπίες τριών γενεών, αλλά η άποψη πως όταν δεν παίρνουμε θέση σε κάποιο πρόβλημα, τότε συμβάλλουμε σ’ αυτό, είναι σαφές ότι προσωπικά δεν την έχει απασχολήσει ποτέ…

…………………………………………..

Η Τζούμπα και ο Στρατής

Τον Φεβρουάριο του 2010, ο Μπαράκ Ομπάμα διόρισε τη 43χρονη τότε Τζούμπα Λαχίρι στην εξαμελή προεδρική Επιτροπή Τεχνών και Ανθρωπιστικών Επιστημών. Μια καταξίωση για μια μετανάστρια δεύτερης γενιάς που πάντως είχε δουλέψει σκληρά για να αφομοιωθεί στο αμερικανικό κατεστημένο.

Μεγαλωμένη στο Κίγκστον, με πατέρα που δούλευε βιβλιοθηκάριος στο Πανεπιστήμιο του Ρόουντ Αϊλαντ, η Λαχίρι απέκτησε διδακτορικό στις αναγεννησιακές σπουδές και πριν απ’ αυτό τρία (!) «μάστερ»: στην αγγλική λογοτεχνία, στη συγκριτική θεωρία και στη δημιουργική γραφή από το Πανεπιστήμιο της Βοστόνης. Το δικό της βραβείο Pulitzer 2000 καθώς και το βραβείο Costa 2013 του πρωτοεμφανιζόμενου νοσοκόμου ψυχικής υγείας Νέιθαν Φάιλερ για το μυθιστόρημα The shock of the Fall αποτελούν τρανές αποδείξεις για την αποτελεσματικότητα των σπουδών δημιουργικής γραφής, εάν και εφόσον δεν αντιμετωπίζονται ως συνταγολόγιο συγγραφικών λύσεων. Αξίζει προς τούτο να διαβάσει κάποιος το σχετικό βιβλίο Πώς έρχονται οι λέξεις (Μεταίχμιο) της Σοφίας Νικολαΐδου, που διδάσκει σ’ αυτόν τον τομέα στο Πανεπιστήμιο Δ. Μακεδονίας.

Οι δάσκαλοι της Λαχίρι ήταν ο Λέσλι Επστάιν στη Βοστόνη και ο δικός μας Στρατής Χαβιαράς, που δίδαξε δημιουργική γραφή στο Χάρβαρντ από το 1984 έως το 2008. Η Λαχίρι τον είχε αναζητήσει για να παρακολουθήσει το ειδικό σεμινάριό του για το μυθιστόρημα. Εκείνος πρώτος δημοσίευσε ένα διήγημά της (A real Durwan) στο περιοδικό Harvard Review που διηύθυνε και μάλιστα, «επειδή είχε ταλέντο», είχε προσπαθήσει να την πείσει να αφοσιωθεί στην τέχνη της γραφής αντί σε ένα διδακτορικό «διότι θα την έστρεφε αλλού». Εκείνη όμως αντιστεκόταν «επειδή το ήθελαν οι γονείς της». Σχολιάζοντας λοιπόν τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά της, μου εξήγησε: «Εχει ένα στρωτό και δυνατό γράψιμο, αλλά δεν τη βλέπω να επιδιώκει τα απάτητα. Κτίζει ωραίους χαρακτήρες, αλλά από πίσω δεν διακρίνω ιδιαίτερες ανησυχίες. Δεν έχει ενοράσεις να τους πάει πιο πέρα. Γι’ αυτό θεωρώ πως όχι μόνο σαν ιδιοσυγκρασία αλλά και σαν συγγραφέας, είναι συντηρητική. Την ενδιαφέρει η κουλτούρα των Ινδών έξω από την Ινδία, αλλά την Ινδία την ξέρει σαν τουρίστας. Απ’ όσα γράφει, τα περισσότερα είναι διαβασμένα γραψίματα. Το ίδιο κάνουν πολλά ταλαντούχα παιδιά. Δεν φτάνει όμως να έχεις ταλέντο για να κάνεις το άλμα».

[email protected]