Χωρίς το ιδιαίτερο ρετιρέ της θα ήταν μια τυπική πολυκατοικία της δεκαετίας του 1950. Είναι όμως έργο της πρώτης γυναίκας που αποφοίτησε από την αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου και δικαιούται να έχει την τιμητική της τη σημερινή ημέρα που -παρά τις ποικίλες ενστάσεις- γιορτάζει «το μισό του Ουρανού».

Της Χαράς Τζαναβάρα

Με τον όγκο της δεσπόζει στη διασταύρωση της Πατησίων με τη Β. Ηρακλείου, δίπλα στο Αρχαιολογικό Μουσείο και πολλοί θα στοιχημάτιζαν ότι βγήκε από ανδρικό χέρι. Τα φαινόμενα όμως απατούν καθώς τα σχέδια αλλά και η επιχειρηματική διαχείριση της πολυκατοικίας ανήκουν στην αρχιτέκτονα Ελένη Κανελλοπούλου-Πατρικίου, που σε δύσκολες εποχές έδωσε μάχες για να αναγνωριστεί ο ρόλος της γυναίκας στην επιστήμη και κυρίως στη διοίκηση.

Γεννημένη στο Αίγιο το 1901, ορφάνεψε πολύ νέα και με την υπόλοιπη οικογένειά της μετακόμισε στην Αθήνα με βασικό σκοπό να σπουδάσει. Τόλμησε και πέτυχε το ακατόρθωτο, αφού η Ελένη Κανελλοπούλου ήταν η πρώτη και μόνη γυναίκα που πέτυχε στην αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου, η οποία είχε ιδρυθεί με τον νόμο 980 του 1917.

Εξίσου παράτολμη ήταν και η άσκηση του επαγγέλματος στις μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού γυναίκες μηχανικούς, αλλά για τη νεαρή Αιγιώτισσα η πρόκληση ήταν μεγάλη. Ξεκίνησε εργαζόμενη σε ιδιωτική τεχνική εταιρεία, αλλά η ουσιαστική καριέρα της εγκαινιάζεται το 1925 όταν πετυχαίνει να διοριστεί στο τότε υπουργείο Συγκοινωνιών και να αξιοποιηθεί στο Γραφείο Νομομηχανικού για την Αττικοβοιωτία, όπου διακρίθηκε στη μελέτη και επίβλεψη έργων υποδομής. Μνημονεύεται η συμμετοχή της σε έργα στα Μέθανα και στην Αίγινα, καθώς και στην κατασκευή των τουριστικών περίπτερων στο Δαφνί και στον Μαραθώνα. Η υπογραφή της υπάρχει επίσης στον σχεδιασμό του νοσοκομείου στις Φιλιάτες, στην επέκταση του Ψυχιατρείου και του Ιπποκράτειου νοσοκομείου στην Αθήνα. Την περίοδο 1936-37 της ανατίθεται η ανακαίνιση κτιρίων στο βασιλικό κτήμα στο Τατόι.

Στην ειδική έκδοση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρείας για τους πρώτους αρχιτέκτονες, όπου η Ελένη Κανελλοπούλου είναι η μόνη γυναικεία παρουσία, σημειώνεται ότι «κατά την υπηρεσιακή της καριέρα έδωσε μάχες για να σπάσει το φράγμα της ανισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών στο θέμα της προαγωγής σε ανώτερους βαθμούς της υπαλληλικής ιεραρχίας». Χρειάστηκε μάλιστα να προσφύγει και το Συμβούλιο της Επικρατείας για να ανοίξει τον δρόμο των γυναικών στις βαθμίδες του διευθυντή και του γενικού διευθυντή.

Διοχέτευσε μεγάλο μέρος από τον δυναμισμό της στον Σύνδεσμο Ελληνίδων Επιστημόνων, του οποίου υπήρξε ιδρυτικό μέλος, αντιπρόεδρος και γενική γραμματέας επί σειρά ετών. Διέθετε σπουδαία βιβλιοθήκη, που έχει δωρηθεί στο Πολυτεχνείο. Εχει όμως ενδιαφέρον ότι μέσα στις τόσες ασχολίες της έβρισκε χρόνο για το κέντημα!

Με τον ίδιο δυναμισμό, μετά από 26 χρόνια υπηρεσίας στο Δημόσιο, αποφασίζει να μπει στον ιδιωτικό τομέα, αναλαμβάνοντας τον σχεδιασμό αλλά και την επιχειρηματική διάσταση των κτιριακών έργων που αναλαμβάνει. Εχει βεβαίως στο πλευρό της τον σύζυγό της Σπύρο Πατρίκιο, πολιτικό μηχανικό και διευθυντή του πολεοδομικού γραφείου Αττικοβοιωτίας.

Είναι η εποχή της αντιπαροχής, που «πάτησε» πάνω στον νόμο 3741/1929 ο οποίος είχε εισαγάγει στη χώρα μας τον θεσμό της οριζόντιας ιδιοκτησίας, φέρνοντας πιο κοντά στα μεσαία νοικοκυριά το όνειρο της απόκτησης ενός διαμερίσματος. Το οικονομικό κραχ και ο πόλεμος που ακολούθησε ήταν οι βασικοί παράγοντες που δεν επέτρεψαν την αξιοποίηση του πρώτου μέτρου. Χρειάστηκε όμως να πριμοδοτηθεί με το νομοθετικό πλαίσιο για τα ύψη των νέων οικοδομών, που έμελλε να αποδειχθεί ολέθριο για τα νεοκλασικά με τους δύο έως τρεις ορόφους – εξαφανίστηκαν. Οι μπουλντόζες έπιασαν δουλειά στο όνομα της στέγασης του πληθυσμού που, μέσα στο κλίμα της μετεμφυλιοπολεμικής τρομοκρατίας, αναζητούσε καταφύγιο της πρωτεύουσα. Για τα φτωχότερα στρώματα η μόνη διέξοδος ήταν οι οικισμοί αυθαιρέτων και για τους πιο εύπορους η καταξίωση περνούσε από ένα διαμέρισμα, έστω και «στριμωγμένο» στο κυνήγι των περισσότερων τετραγωνικών. Η μόνη παραχώρηση, για να ελαφρύνει κάπως ο όγκος των πολυώροφων και συχνά άκομψων κατασκευών, ήταν το ρετιρέ, που γρήγορα έγινε το απόλυτο σύμβολο της κοινωνικής καταξίωσης.

Η Ελένη Κανελλοπούλου-Πατρικίου αντιλαμβάνεται τον «πυρετό» της αντιπαροχής και δεν διστάζει να πουλήσει το μοναδικό περιουσιακό της στοιχείο για να χρηματοδοτήσει την πρώτη της πολυκατοικία, ένα πενταώροφο στη διασταύρωση των οδών Μαιζώνος και Σωνιέρου. Η ίδια χειρίζεται την επαφή με τους μελλοντικούς αγοραστές και γίνεται γνωστή στην κατασκευαστική αγορά κλείνοντας συμφωνίες με ένα απλό δόσιμο του χεριού! Εντάσσεται σταθερά στις λιτές επιταγές του μοντέρνου κινήματος και τις εφαρμόζει πιστά στις κατασκευές που ακολουθούν – στην Ασκληπιού, την Καρνεάδου και το επταώροφο στη γωνία Πατησίων και Ηπείρου, αλλά κυρίως στην πολυκατοικία δίπλα στο Μουσείο, που θεωρείται το καλύτερο έργο της. Υπογράφει τις μελέτες και σχεδιάζει όλες τις λεπτομέρειες, φτάνοντας ώς τα έπιπλα. Στην είσοδο επί της Πατησίων χρησιμοποιεί λευκό μάρμαρο, παρά το γεγονός ότι είναι το ακριβότερο της αγοράς, και τοποθετεί περίτεχνα φωτιστικά.

Χαρακτηριστικό στοιχείο του επταώροφο οικοδομήματος είναι το ρετιρέ, όπου η αρχιτέκτων πρόσθεσε μια σειρά κολόνες για να του δώσει ξεχωριστή νότα, αφού ετοιμαζόταν να το χρησιμοποιήσει ως κατοικία της, αλλά δεν πρόλαβε αφού πέθανε το 1980.

………………………………………………………………………………………………………….

1. Οταν οι γυναίκες με πτυχίο ήταν ελάχιστες

Η Ελένη Κανελλοπούλου-Πατρικίου αποφοίτησε το 1923 και χρειάστηκε να περάσει άλλος ένας χρόνος για να… διπλασιαστούν οι γυναίκες μηχανικοί, αυτή τη φορά με απόφοιτο προερχόμενη από τη σχολή Τοπογράφων. Ως το 1939, σε σύνολο 1.650 διπλωματούχων μηχανικών, μόλις 16 ήταν γυναίκες, ούτε καν 1%. Από αυτές οι 10 είχαν αποφοιτήσει από την αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου.

 2. Ανδρική υπόθεση

Ως σήμερα το επάγγελμα του μηχανικού παραμένει «ανδρική» υπόθεση, αφού οι γυναίκες παρ' όλο που διπλασιάστηκαν μετά το 1974 αντιπροσωπεύουν μόλις το 28,2% του συνόλου των 107.000 διπλωματούχων. Η εικόνα είναι λίγο καλύτερη στους αρχιτέκτονες (46,6% γυναίκες), τους χημικούς μηχανικούς (36,6%) και τους πολιτικούς μηχανικούς (33,5%), αλλά υπάρχουν κλάδοι, όπως οι μηχανολόγοι, οι ηλεκτρολόγοι και οι ναυπηγοί, όπου δεν φτάνουν ούτε το 10%.

[email protected]