Μια νέα βιογραφία του Μπέντζαμιν Μπρίτεν αναστατώνει τους Βρετανούς

Ο Αυστραλός Πολ Κίλντα, σε βιβλίο του που κυκλοφορεί σε λίγες μέρες, υποστηρίζει ότι η καρδιά του μεγάλου συνθέτη δεν συνήλθε ποτέ από την εγχείρηση, γιατί ο οργανισμός του ήταν επιβαρημένος από αφροδίσιο νόσημα. Τον είχε κολλήσει ο επί χρόνια ερωτικός του σύντροφος, τενόρος Πίτερ Πίαρς

Του Γιάννη Σβώλου

^[1]Αν ζούσε ακόμη, φέτος ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν (1913-1976) θα συμπλήρωνε τα 100. Πέθανε, ωστόσο, πολύ νωρίτερα, σε ηλικία μόλις 63 ετών, το 1976, ύστερα από τις χρονίζουσες επιπλοκές σοβαρού καρδιακού προβλήματος, για το οποίο είχε χειρουργηθεί τρία χρόνια νωρίτερα, δίχως ποτέ να μπορέσει να ανανήψει πλήρως. Στο δελτίο αναγγελίας του θανάτου του οι γιατροί είχαν γράψει τότε: «Καρδιακή προσβολή˙ ανεπάρκεια αορτής».

Σήμερα, 36 χρόνια μετά, μαθαίνουμε, ωστόσο, ότι, πιθανότατα, η αλήθεια ήταν πιο περίπλοκη.

Με αφορμή την επέτειο του κορυφαίου Βρετανού συνθέτη του 20ού αιώνα, στις αρχές Φεβρουαρίου κυκλοφορεί στη Βρετανία από τις εκδόσεις Allen Lane των Penguin μια νέα βιογραφία του συνθέτη γραμμένη από τον Πολ Κίλντα με τίτλο «Μπέντζαμιν Μπρίτεν: μια ζωή στον 20ό αιώνα». Μεταξύ άλλων πολλών, στις σελίδες του βιβλίου ο Αυστραλός συγγραφέας και αρχιμουσικός υποστηρίζει με επιχειρήματα ότι, στην πραγματικότητα, ο Μπρίτεν κατέληξε δίχως να γνωρίζει ότι έπασχε από σύφιλη. Η ασθένεια είχε εξελιχθεί στο τελικό στάδιο δίχως εξωτερικά συμπτώματα, βλάπτοντας στο μεταξύ ανεπανόρθωτα την καρδιά του.

Οταν στη διάρκεια της εγχείρησης οι γιατροί βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις αλλοιώσεις που είχε προκαλέσει η ασθένεια στην αορτή του και αναγνώρισαν την προέλευσή τους ήταν πλέον πολύ αργά για να αντιστρέψουν την πορεία των πραγμάτων. Η εγχείρηση ολοκληρώθηκε με τον καλύτερο τότε δυνατό τρόπο και ο Μπρίτεν επέζησε για τρία χρόνια, στη διάρκεια των οποίων ουδέποτε ανέκτησε τις δυνάμεις του, ενώ η υγεία του έφθινε.

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι, πιθανότατα, τη σύφιλη του είχε μεταδώσει ο διά βίου σύντροφός του, ο τενόρος Πίτερ Πίαρς, ο οποίος ήταν επίσης φορέας της ύπουλης ασθένειας δίχως να έχει εξωτερικά συμπτώματα. Ο ίδιος ο Πίαρς πιθανότατα ουδέποτε έμαθε την αλήθεια –οι γιατροί έκριναν σωστό να κρατήσουν το γεγονός επτασφράγιστο μυστικό- και πέθανε δέκα χρόνια αργότερα, σε ηλικία 76 ετών. Οι δυο τους είναι θαμμένοι σήμερα ο ένας δίπλα στον άλλον, στο Αλντεμπρο του Σάφολκ, κοντά στο σπίτι τους, όπου στεγάζονται τώρα τα κεντρικά γραφεία του Ιδρύματος Μπρίτεν-Πίαρς, κέντρο των φετινών εορτασμών για την εκατονταετία του συνθέτη.

Η σύφιλη τότε ήταν κοινωνικό στίγμα

Μοιραίες συμπτώσεις ή σκληρή ειρωνεία της τύχης; Οπως φανερώνει η τολμηρή, πλούσια σε λεπτομέρειες, απαλλαγμένη από ομοφοβικές προκαταλήψεις βιογραφία του Κίλντα, όλες οι ιστορίες έχουν δύο όψεις, όσοι συμμετέχουν δύσκολα παραμένουν ανυποψίαστοι, τα πράγματα ουδέποτε είναι μονοδιάστατα. Το 1971, ενώ ο Μπρίτεν εργαζόταν εξοντωτικά στην έρευνα για την όπερα «Ο θάνατος στη Βενετία», έλεγε στον βοηθό του Κόλιν Μάθιους: «Πρώτα απ' όλα πρέπει να ολοκληρώσω αυτό το ψάξιμο, έπειτα έχει πολλή δουλειά, ύστερα μια όπερα και στο τέλος θα αρρωστήσω». Την ίδια περίοδο έπαιρνε φάρμακα για τη χρόνια εξάντληση και κατάπτωσή του, ενώ ο Πίαρς παραπονιόταν συνεχώς ότι «ο Μπεν γράφει μια κακή, σατανική όπερα και αυτό τον σκοτώνει».

Εχοντας μάθει για την ιστορία αυτή λίγο πριν από την έκδοση του βιβλίου, ο, παλαιός βοηθός του συνθέτη και σημερινό μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ιδρύματος σχολίασε με πραγματισμό: «Ούτως ή άλλως, σήμερα πια, αυτή η ιστορία είναι αδύνατον να επιβεβαιωθεί απολύτως, αφού όλοι όσοι αναμείχθηκαν είναι ή νεκροί ή απρόθυμοι να μιλήσουν. Ωστόσο, για την όποια αξία μπορεί αυτή να έχει, νομίζω ότι πιθανότατα αληθεύει.

Οταν ο Μπρίτεν πέθανε ουδείς διανοήθηκε να ζητήσει νεκροψία. Ηταν γνωστό πως είχε καρδιακή ανεπάρκεια και όντως από αυτήν κατέληξε. Αυτό είναι όλο. Δεν εκπλήσσομαι που τότε αποφάσισαν πως θα ήταν καλύτερο να μη γίνουν αποκαλύψεις. Σε τίποτε δεν θα βοηθούσε αυτό και, επιπλέον, θα προκαλούσε μέγιστη θλίψη. Ασφαλώς, εκείνη την εποχή ο κόσμος θα ένιωθε δυσάρεστη έκπληξη και πιστεύω ότι το ίδιο θα συμβεί σήμερα σε κάποιους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας˙ η σύφιλη συνιστούσε ανέκαθεν στίγμα. Από την άλλη, η αντίδραση των περισσότερων ανθρώπων στους οποίους μίλησα τις τελευταίες μέρες ήταν απλώς ένα «Ε, και λοιπόν;»»…

Ακόμα κι αν είναι έτσι, η ιστορία με την υποτιθέμενη σύφιλη του Μπρίτεν δεν θα τελειώσει εύκολα. Ηδη μπήκε στον χορό ο καρδιολόγος Μάικλ Πελτς, που κούραρε τον συνθέτη το καλοκαίρι του 1973 στο νοσοκομείο National Heart. Αφού ξαναδιάβασε τις ιατρικές αναφορές, δήλωσε στην «Γκάρντιαν» ότι η άποψη του Κίλντα στερείται βάση. Αν και δεν αποκλείει εντελώς την ύπαρξη σύφιλης, τονίζει ότι «δεν υπάρχουν βακτηριολογικά, παθολογικά ή ιστολογικά ευρήματα που να επιβεβαιώνουν τη διάγνωση». Ο Πελτς συνέχισε να επισκέπτεται τον Μπρίτεν και μετά την εγχείρηση, πηγαίνοντας στο σπίτι του στο Σάφολκ δύο φορές τον χρόνο, μέχρι τον θάνατό του.

INFO: το βιβλίο του Πόο Κίλντα «Benjamin Britten: A life in the Twentieth Century» κυκλοφορεί στις 7 Φεβρουαρίου.