Ποιος θα το περίμενε ότι η «Φατμαγκιούλ» και τα «Ασημένια φεγγάρια» θα είχαν φεμινιστική επίδραση σε Αίγυπτο και Αραβικά Εμιράτα; Μια ελληνική ταινία με διεθνή καριέρα ταξιδεύει σε πέντε χώρες (και στα Βαλκάνια), καταγράφει και εξηγεί το μοναδικό αυτό φαινόμενο

Tης Βένας Γεωργακοπούλου

^[1]Σηκώνατε περιφρονητικά το φρύδι για τις τούρκικες σαπουνόπερες, που αποβλακώνουν τους Ελληνες ή μάλλον τις Ελληνίδες; Τις έχετε ψιλοδεί καταναγκαστικά παρέα με μαμάδες ή γιαγιάδες και σας έχουν μείνει μόνο κάτι κούκλοι-ες που πρωταγωνιστούσαν; Το μόνο καλό λογάκι που βρίσκατε να πείτε είναι ότι οι γυναίκες δεν φοράνε μαντίλα, κάτι είναι κι αυτό;

Ε, δείτε το ντοκιμαντέρ «Κισμέτ» της Νίνας Μαρίας Πασχαλίδου την Πέμπτη στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και οι Αθηναίοι όταν βγει στις 27 Μαρτίου στις αίθουσες και τα ξαναλέμε. Θα σκέφτεστε στο εξής Φατμαγκιούλ και θα φαντάζεστε γυναίκες στους δρόμους της Πόλης, του Καΐρου αλλά και του Αμπου Ντάμπι να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, να καταγγέλλουν τους βιαστές τους, να ζητάνε διαζύγιο από βάρβαρους συζύγους.

Η ταινία αυτό ακριβώς αποδεικνύει με έρευνα βαθιά και πειστική. Οτι, δηλαδή, οι τούρκικες σαπουνόπερες είχαν τη δύναμη να αλλάξουν τις συνειδήσεις και τις ζωές των γυναικών στις χώρες της Μέσης Ανατολής, ισλαμικές κι αυτές, αλλά περισσότερο αυστηρές και καταπιεστικές από την κοσμική Τουρκία.

Μια γυναίκα στο Αμπου Ντάμπι διηγείται στην κάμερα της Πασχαλίδου πώς, βλέποντας τις δυναμικές Τουρκάλες των σίριαλ, αποφάσισε να διαλύσει έναν βίαιο γάμο πολλών χρόνων. Δύο νεαρές ακτιβίστριες στο Κάιρο, η μία από αυτές κακοποιημένη σεξουαλικά από διαδηλωτές στην πλατεία Ταχρίρ, δηλώνουν κατηγορηματικά ότι το παράδειγμα της τηλεοπτικής Φατμαγκιούλ, που κατήγγειλε τους βιαστές της και δικαιώθηκε, βοηθάει τις γυναίκες στην Αίγυπτο να σπάνε τη σιωπή τους. Οι σεναριογράφοι της ίδιας, πολύ δημοφιλούς και στην Ελλάδα, σειράς, που είναι φυσικά όπως και όλων των άλλων σειρών (!) χειραφετημένες και με σαφή ευρωπαϊκά πρότυπα περιγράφουν με συγκίνηση πώς κινητοποιήθηκαν οι φεμινίστριες της Πόλης για τα γυρίσματα της σκηνής του δικαστηρίου και τα μετέτρεψαν σε πραγματική διαδήλωση.

«Οταν βλέπεις αυτές τις σειρές δεν μπορείς να φανταστείς ότι μπορούν να αλλάξουν τη ζωή μιας γυναίκας. Είναι μια σαπουνόπερα, σκέφτεσαι. Αλλά στις χώρες της Μέσης Ανατολής, Αίγυπτο και Αραβικά Εμιράτα, οι γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση στη δημόσια ζωή, μόνο τηλεόραση παρακολουθούν, και μάλιστα χώρια από τους άνδρες», λέει η σκηνοθέτις. «Βλέποντας στις σειρές τα δικά τους τεράστια προβλήματα που με πολύ έξυπνο τρόπο θίγουν οι Τούρκοι (γάμοι ανηλίκων κοριτσιών, ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική κακοποίηση, εγκλήματα τιμής), είναι φυσικό να προβληματιστούν, να αντιδράσουν, να θελήσουν μια καλύτερη ζωή».

Η φεμινιστική πλευρά της τούρκικης σαπουνόπερας δεν θα είχε περάσει, όμως, από το μυαλό της Νίνας Μαρίας Πασχαλίδου, που ζούσε άλλωστε στις ΗΠΑ όταν φούντωσε το φαινόμενο αυτό και στην Ελλάδα, αν μια φίλη της Τουρκάλα, που δούλευε στην Παγκόσμια Τράπεζα, δεν της επισήμαινε ένα μικρό σχετικό άρθρο στην «Ουάσινγκτον Ποστ».

«Δεν ήξερα καθόλου τις τούρκικες σαπουνόπερες», λέει. «Ούτε ανήκω στο κοινό του είδους, όσο κι αν έχω κι εγώ δει όπως όλοι μας “Δυναστεία”. Οταν ερχόμουν στην Ελλάδα έβλεπα λίγο το “Χίλιες και μία νύχτες” με τη γιαγιά μου. Αλλά διαβάζοντας το άρθρο στην “Ουάσινγκτον Ποστ” είδα αμέσως μπροστά μου ένα ντοκιμαντέρ. Να μπαίνεις σε σπίτια γυναικών χρησιμοποιώντας ένα πολύ θετικό γι' αυτές θέμα -οι σαπουνόπερες είναι η διασκέδασή τους- και να φτάνεις να κουβεντιάζεις μαζί τους για πολύ αρνητικά πράγματα, τη ζωή τους και τα δικαιώματά τους».

Η Νίνα Μαρία Πασχαλίδου εξασφάλισε για την ταινία της ένα εντυπωσιακό σε εύρος και δυναμική δείγμα γυναικών από Κάιρο, Αμπου Ντάμπι, Κωνσταντινούπολη, Βουλγαρία, Βοσνία (Μόσταρ) και Ελλάδα (Βέροια, Αθήνα), αλλά και τους ίδιους τους συντελεστές πέντε τουρκικών σίριαλ (από σεναριογράφους μέχρι σκηνοθέτες και πρωταγωνίστριες): «Ασημένια φεγγάρια», «Σουλεϊμάν», «Φατμαγκιούλ», «Χίλιες και μία νύχτες» και «Τα σύνορα της αγάπης», αυτό με τον μεγάλο έρωτα μεταξύ μιας Τουρκάλας κι ενός Ελληνα.

«Τέσσερα χρόνια μάς πήρε συνολικά η ταινία», λέει. «Με βοήθησε, βέβαια, το ότι από την προηγούμενη εμπειρία μου ως παραγωγός και δημοσιογράφος είχα αρκετές επαφές στις χώρες της Μέσης Ανατολής, δούλευα και στο Αλ Τζαζίρα ένα διάστημα. Ετσι, η αρχική έρευνα ήταν πιο εύκολη. Επρεπε όμως να κάνουμε δυο μεγάλα ταξίδια σε Τουρκία και Αίγυπτο για ρεπεράζ, βδομάδες και βδομάδες παίρνοντας συνεντεύξεις από γυναίκες και εξασφαλίζοντας τους κεντρικούς χαρακτήρες του ντοκιμαντέρ και το πρωταρχικό του υλικό.

Με αυτό στα χέρια, πήγαμε στο Αλ Τζαζίρα, τους άρεσε πολύ, και έτσι αποκτήσαμε τον πρώτο μας βασικό παραγωγό. Μετά μπήκαν και άλλοι, η Anemon, το ΑRTE, το Βουλγάρικο, Κροατικό και Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και άλλοι…»

Ετσι εξηγείται η ακριβή (για τα ελληνικά δεδομένα) παραγωγή και αρτιότητα της ταινίας, που μαζί με το πολύ ενδιαφέρον θέμα και την ιδιαίτερη προσέγγισή της άνοιξε αμέσως δρόμους. Δεν είναι τυχαίο ότι έκανε την πρεμιέρα της συμμετέχοντας στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ του Αμστερνταμ, το σημαντικότερο της Ευρώπης για τα ντοκιμαντέρ, ότι έχει ήδη προβληθεί σε Αλ Τζαζίρα και ARTE, ότι ακολουθούν πολλά άλλα κανάλια (Ιταλία, Σουηδία, Νορβηγία, Καναδάς). «Οι τούρκικες σαπουνόπερες είναι από μόνες τους μεγάλο φαινόμενο, όχι μόνο γιατί είχαν αυτή την τεράστια και αναπάντεχη ακόμα και για τους συντελεστές τους εμπορική επιτυχία. Ειδικά αυτή την εποχή οτιδήποτε το τουρκικό τραβάει το ενδιαφέρον, όλα τα μάτια είναι στραμμένα στην Τουρκία, μια χώρα που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο δυτικό και ανατολικό πρόσωπό της, να παλέψει τη στροφή στο Ισλάμ που διαγράφεται», λέει η Νίνα Μαρία Πασχαλίδου.

Και τονίζει κάτι ακόμα, που στην ταινία φαίνεται πολύ καθαρά και της δίνει, άλλωστε, και μια ταυτότητα, πέραν της φεμινιστικής. «Οσο πηγαίνουμε σε πιο δυτικές χώρες, η επίδραση που έχουν στις γυναίκες οι τούρκικες σαπουνόπερες αλλάζει. Αντιστρέφεται», εξηγεί. «Στην Τουρκία και τη Μέση Ανατολή τις βλέπουν και ονειρεύονται μια πιο ελεύθερη ζωή. Αντίθετα, στην Ελλάδα οι γυναίκες τις αγαπούν γιατί νιώθουν νοσταλγία για μια παραδοσιακή ζωή και τη βρίσκουν σ' αυτές τις σειρές: άντρες πιο τρυφερούς και προστατευτικούς, ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς και κοινά τραπέζια, μνήμες από την Πόλη.

Θα 'λεγα ότι αυτή η στροφή στο παρελθόν είναι και ένα σύμπτωμα που εντείνεται με την κρίση, η οποία ταυτίστηκε με τις ακραίες συνέπειες του μοντερνισμού και των δυτικών προτύπων. Αλλά ένα το σίγουρο. Οτι όπου και να προβάλλονται οι τούρκικες σαπουνόπερες σπάνε ταμπού, ακόμα και εθνικά. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ελληνίδες στο ντοκιμαντέρ επιμένουν να αναφέρουν τα φιλικά τους αισθήματα για τους Τούρκους, που μας μοιάζουν κ.λπ. Ούτε η πολεμική που δέχτηκαν από διάφορες δεξιές και εθνικιστικές ομάδες – κάποιες, μάλιστα, διαδήλωσαν και έξω από τον ΑΝΤ1».

*INFO: Προβολές «Κισμέτ» στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Πέμπτη, 20/3, 5.30 μ.μ., στο «Ολύμπιον» και Κυριακή, 23/3, στις 5.30 μ.μ. στην «Τώνια Μαρκετάκη». Βγαίνει στις αίθουσες στις 27 Μαρτίου. Αθήνα σε «Δαναό» και «Σπόρτινγκ», Θεσσαλονίκη στο «Ολύμπιον»

…………………………………….

*Ολοι πλην της ΕΡΤ

Η Νίνα Μαρία Πασχαλίδου είναι πεισμένη ότι η ΕΡΤ έκανε πίσω από τη δέσμευσή της να μπει συμπαραγωγός στο «Κισμέτ», στο πλαίσιο της συνεργασίας της με το γαλλο-γερμανικό περίφημο πολιτιστικό κανάλι ARTE, γιατί κάποιοι θεώρησαν ότι το ντοκιμαντέρ κάνει φιλοτουρκική προπαγάνδα. «Δυσφήμησαν με παρανοϊκό τρόπο την ταινία, έθιξαν και όλα τα ξένα κανάλια», λέει. Να θυμίσουμε, ακόμα, ότι ακριβώς τότε (Δεκέμβριος του 2012) απομακρύνθηκε ο Κώστας Σπυρόπουλος, που είχε στηρίξει το ντοκιμαντέρ, από τα καθήκοντα του γενικού διευθυντή της ΕΡΤ με απόφαση του διοικητικού συμβουλίου. Ετσι η ταινία παίζεται στις τηλεοράσεις της Ευρώπης, εκτός από τη δική μας.

[email protected]