Ενας πύργος γοτθικού ρυθμού ξαφνιάζει τον ανυποψίαστο διερχόμενο από την οδό Θήρας, κοντά στην πλατεία Αμερικής, αποκαλύπτοντας στιγμές από παλιότερες και καλύτερες εποχές σε μια περιοχή που από χρόνια διανύει τη δική της πορεία και δείχνει ότι έχει αλλάξει… ήπειρο

«Ο Πύργος χαρακτηρίστηκε διατηρητέος το 2008 ως ένα «από τα σπάνια δείγματα εφαρμογής του νεογοτθισμού» στη χώρα μας

Της Χαράς Τζαναβάρα

«Πολιορκημένος» από πανύψηλες πολυκατοικίες ο Πύργος της οδού Θήρας μοιάζει να έχει… δραπετεύσει από άλλες εποχές. Δικαιολογημένα οι μαθητές που φοιτούν στο απέναντι σχολικό συγκρότημα πλάθουν με τη φαντασία τους ιστορίες. Κάποιοι «ζωγραφίζουν» πριγκίπισσες και κακές μάγισσες που τις κυνηγούν, ιππότες που καραδοκούν στις πολεμίστρες για να τις σώσουν. Οι πιο gothik προτιμούν να ονειρεύονται… φαντάσματα που κρύβονται την ημέρα και τις νύχτες τριγυρνούν στους γύρω δρόμους. Αλλοι, σαφώς πιο προσγειωμένοι, περιγράφουν ένα ιστορικό κτίριο, από τα λίγα που απέμειναν στην υποβαθμισμένη περιοχή τους, και ζητούν να διασωθεί, αλλά κυρίως να ζωντανέψει. Μια ανάσα ρομαντισμού που δικαιούται η γειτονιά…

Ο Πύργος των Τυπάλδων είναι μια ευχάριστη… παραφωνία σε μια περιοχή που «στριμώχνεται» ανάμεσα στην Πατησίων και την Αχαρνών. Από τη δεκαετία του 1980 έχει πάρει την κάτω βόλτα, αλλά ώς τότε ήταν μία από τις πιο δυναμικές γειτονιές της πρωτεύουσας, που δοξάστηκε στη χρυσή εποχή της αντιπαροχής, όπως δείχνουν και οι μονότονες πολυκατοικίες. Για χρόνια ήταν στέκι καλλιτεχνών και επιστημόνων, όπως μαρτυρούν τα περίφημα θέατρα και οι κινηματογράφοι.

Ο πολυσύχναστος δρόμος, που επισήμως είναι η οδός 28ης Οκτωβρίου, ώς το 1841 ήταν απλώς ένας χωματόδρομος που οδηγούσε στο χωριό Πατήσια. Σιγά σιγά άρχισαν να αναπτύσσονται μικροί οικιστικοί θύλακες, που εντάχθηκαν σταδιακά στο σχέδιο ώς τις αρχές του 20ού αιώνα. Υπήρχαν περιβόλια και δεν ήταν λίγοι οι επώνυμοι που είχαν αγοράσει μεγάλα κομμάτια γης για να χτίσουν τα εξοχικά τους. Μεταξύ αυτών ήταν η οικογένεια Λεβίδη, που διέθετε ολόκληρο το σημερινό οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Αγίου Μελετίου και Κεφαλληνίας, δίνοντας στην περιοχή το όνομά της.

Δεν είναι τυχαίο ότι το αρχικό όνομα της πλατείας Αμερικής ήταν Ανθεστηρίων, αφού ήταν ακόμη εξοχή και σε αυτήν οι Αθηναίοι γιόρταζαν την Πρωτομαγιά. Το σημερινό της όνομα το απέκτησε με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου το 1947, την εποχή που το δόγμα Τρούμαν ήταν «σημαία» για την άρχουσα τάξη. Σήμερα, οι λιγοστοί Ελληνες που έχουν απομείνει στην περιοχή την αποκαλούν μεταξύ αστείου και σοβαρού «πλατεία Αλβανίας», λόγω των πολλών μεταναστών από τη γείτονα που έχουν αγοράσει διαμερίσματα στις παλιές πολυκατοικίες. Της άλλαξαν ήπειρο και την επανέφεραν στην Ευρώπη…

Η εικόνα αντιστράφηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα και κυρίως στον Μεσοπόλεμο, όταν στην ευρύτερη περιοχή άρχισε η συστηματική δόμηση. Απομεινάρια της είναι τα νεοκλασικά αρχοντικά και οι τετραώροφες κατασκευές με την ιδιαίτερη αύρα του μοντερνισμού που συνθλίβονται ανάμεσα στις πανύψηλες πολυκατοικίες που ξεφύτρωσαν μετά τη δεκαετία του 1950 χάρη στις ρυθμίσεις περί αντιπαροχής, οι οποίες γέμισαν τις τσέπες εργολάβων.

Ο Πύργος των Τυπάλδων ήταν από την αρχή διαφορετικός. Κατασκευάστηκε το 1914 και είναι άγνωστος ο δημιουργός της. Ανήκε στην αρχοντική οικογένεια της Κεφαλονιάς, με ρίζες από τη Νάπολη της Ιταλίας, που με την ονομασία Tipaldus περιλαμβάνεται στη Χρυσή Βίβλο των ευγενών. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, είχε καταγωγή και από τη Γερμανία. Γενάρχης του ελληνικού κλάδου θεωρείται ο Αγγελος Τυπάλδος, που είχε κατακρεουργηθεί από κατοίκους του Ληξουρίου το 1797 όταν αποχωρούσαν οι Βενετοί από το νησί. Γόνος της ήταν ο Γεώργιος Τυπάλδος Ιακωβάτος (1814-1882), που είχε πάρει μέρος στη Β΄ Εθνοσυνέλευση και διετέλεσε βουλευτής Επτανήσων.

Οι ρίζες της οικογένειας δικαιολογούν τις αρχιτεκτονικές επιλογές που οδήγησαν στον Πύργο. Αλλωστε, την ίδια εποχή εντοπίζονται ανάλογες επιλογές και σε άλλες περιοχές της πρωτεύουσας, όπως η κατεδαφισμένη βίλα Μαργαρίτα στους Αμπελόκηπους, αλλά και πολλά εξοχικά στην Κηφισιά, το Παλαιό Φάληρο, τη Γλυφάδα και το Χαϊδάρι. Στο έργο του «Νεοελληνική αρχιτεκτονική», ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Δημήτρης Φιλιππίδης επισημαίνει ότι ο νεοκλασικισμός, που είχε επικρατήσει τα πρώτα χρόνια μετά τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους, είχε αρχίσει να υποχωρεί από το 1880. «Η μονολιθικότητα που επέβαλε δέχεται πλήγμα με την παρουσία πληθώρας τάσεων», αναφέρει και καταγράφει μεταξύ άλλων το νεογοτθικό στιλ, σημειώνοντας ότι «η σύντομη ζωή του έσβησε το 1930».

Ο Πύργος κατοικούνταν ώς το 1993, παρουσιάζοντας αξιομνημόνευτη αντοχή στους σεισμούς και την καταπόνηση του χρόνου. Το 2008 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο με απόφαση του υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ, στην οποία το κτίσμα αναφέρεται ως τοπόσημο (landmark). Στην έκθεση τεκμηρίωσης σημειώνεται ότι «είναι από τα σπάνια δείγματα εφαρμογής του νεογοτθισμού που εκπορεύτηκε από την Αγγλία στα μέσα του 19ου αιώνα», σημειώνοντας ότι πρόκειται για «βίλα εξοχής» και ότι αποτελεί ιδιαίτερα επιτυχημένη εκδοχή του συγκεκριμένου στιλ. Περιστοιχίζεται από αυλή με πανύψηλα εξωτικά δένδρα που διασώθηκαν ώς σήμερα.

Ανέπαφο παραμένει τουλάχιστον το γοτθικό λεξιλόγιο των όψεων, όπως τις βλέπει ο περαστικός. Κυριαρχούν τα φρουριακού τύπου στηθαία και τα οξυκόρυφα τόξα των ανοιγμάτων. Η κεντρική είσοδος δεσπόζει στην πρόσοψη, με τα επιβλητικά σκαλιά και κυρίως τους περίτεχνους κίονες που στηρίζουν το μπαλκόνι με το «δαντελένιο» κιγκλίδωμα από ατόφιο σίδερο.

……………………………………….

1. Το οικόσημο

Στη λιθόκτιστη πρόσοψη διατηρείται σε περίοπτη θέση το οικόσημο της οικογένειας. Μια σύνθεση σε μεταλλικό υλικό, όπου κυριαρχεί το άλογο. Το μοτίβο επαναλαμβάνεται στον τάφο της οικογένειας στο Α' Νεκροταφείο. Τα οικόσημα εμφανίζονται τον 12ο αιώνα, σχεδόν ταυτόχρονα στην Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ισπανία. Στη χώρα μας εντοπίζονται στα Επτάνησα και τη Μάνη

……………………………………….

2. Φόροι για… άγαμους

Η πλατεία Αμερικής ώς το 1947 ήταν γνωστή ως πλατεία Αγάμων. Λέγεται πως πήρε το όνομα από το στέκι φανατικών εργένηδων που λειτουργούσε εκεί. Οι θαμώνες ήταν ιδιαίτερα ζωηροί και η περίφημη Καλλιρρόη Παρρέν από την «Εφημερίδα των Κυριών» είχε ζητήσει να φορολογηθούν οι άγαμοι!

………………………………….

3. Εχτιζαν πύργους σε εξοχικές περιοχές

Πύργοι κατασκευάστηκαν σε σημεία επέκτασης της αρχικής πόλης σε περιοχές που είχαν βασική χρήση την αγροτική παραγωγή και τα εξοχικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ώς το 1881 στην Αθήνα εκδίδονταν κατά μέσο όρο 287 οικοδομικές άδειες τον χρόνο και την επόμενη εικοσαετία αυξήθηκαν σε 478

[email protected]