Του Θεόδωρου Γεωργίου*

Οι επικείμενες ευρωεκλογές δεν μοιάζουν με όσες αντίστοιχες κοινοβουλευτικές διαδικασίες έγιναν από ιδρύσεως του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Προβλέπονται και τελικά προωθούνται ριζικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τον ρόλο του Συμβουλίου και την πολιτική οργάνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι σχετικές ρυθμίσεις θα τεθούν σε εφαρμογή αμέσως μετά τις ευρωεκλογές.

Πέρα όμως απ’ αυτές τις θεσμικές πρωτοβουλίες που συνδέονται με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο έχουν ξεκινήσει διεξοδικές συζητήσεις των οποίων θεματικό αντικείμενο αποτελεί ο επαναπροσδιορισμός της Ευρώπης και η «επανακατασκευή» της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με αφετηρία τις ιστορικές εμπειρίες της οικονομικής κρίσης κατά τα τελευταία πέντε χρόνια (2008-2014). Οι απόψεις που διατυπώνονται και τα επιχειρήματα που προβάλλονται αναφέρονται πρωτίστως στον ρόλο της «ευρωζώνης» κατά την πρόσφατη κρίση λειτουργίας του κοινού νομίσματος: του ευρώ. Το κοινό νόμισμα λειτούργησε και εξακολουθεί να λειτουργεί αποκλειστικά και μόνον ως ανταλλακτικό μέσο αγοράς και πώλησης αγαθών στην οικονομία της αγοράς. Ολες οι άλλες διαστάσεις του χρήματος (π.χ. η επενδυτική ή ακόμη και η διαδικασία ανεύρεσης πηγών χρηματικής τροφοδότησης) αποκλείστηκαν από την «ευρωζώνη».

Στον καταμερισμό της επιστημονικής έρευνας που έχει καθιερωθεί στις σύγχρονες κοινωνίες, οι φιλόσοφοι και οι επιστήμονες της κοινωνίας και της πολιτικής αναλαμβάνουν να αναλύσουν τη σχέση της «ευρωζώνης» με το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα από τη μία και με τους πολίτες των επιμέρους κρατών–μελών της «ευρωζώνης» από την άλλη. Το πολιτικό συμπέρασμα με βάση τις ιστορικές εμπειρίες της κρίσης διατυπώνεται ως εξής: η «ευρωζώνη» ως διαμεσολαβητικός μηχανισμός ισορροπίας ανάμεσα στη δημοκρατία (τους πολίτες) και τον καπιταλισμό (το χρηματοπιστωτικό σύστημα) απέτυχε. Οι φιλοσοφικές έρευνες που διεξάγονται στα ευρωπαϊκά εργαστήρια της σκέψης καταλήγουν σταδιακά σε ιδέες, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να «μεταφραστούν» σε πολιτικά προτάγματα με κύριο θεματικό αντικείμενο πάντοτε την ιστορική πορεία της Ευρώπης.

Τα πραγματικά δεδομένα σχετικά με την Ευρώπη έχουν να κάνουν αφ’ ενός μεν με την αποτυχία της «ευρωζώνης», αφ’ ετέρου δε με την επεξεργασία νέων ιδεών και νέων πολιτικών διαδικασιών. Κατά τους Χάμπερμας και Οφε, η Ευρώπη ως συλλογική οντότητα, η οποία υποστασιοποιεί την πολιτική συνείδηση της ανθρώπινης κοινωνίας, αναλαμβάνει τώρα (σήμερα) το φορτίο της εφαρμογής της ιδέας της πολιτικής αλληλεγγύης. Και οι δύο Γερμανοί φιλόσοφοι και πολλοί άλλοι ερευνητές ενστερνίζονται το πολιτικό πρόταγμα της ενωμένης Ευρώπης. Ο ιστορικός δρόμος για την πολιτική ενωμένη Ευρώπη είναι μακρύς. Ο ενδιάμεσος σταθμός ονομάζεται «ένωση του ευρώ». Αυτή η νέα πολιτική οντότητα, η οποία μπορεί να διαμορφωθεί μετά τις ευρωεκλογές, συνιστά πρακτική εφαρμογή της ιδέας της πολιτικής αλληλεγγύης. Και αποτελεί ταυτόχρονα την πραγματολογική δυνατότητα να δημιουργηθεί ένας ακόμη κρίκος στην «ιστορική αλληλουχία έλλογων στόχων», που είναι η Ευρώπη κατά τον Χούσερλ.

Η «ένωση του ευρώ» περιλαμβάνει τα εξής περιεχόμενα ως ορθολογική οντότητα της Ευρώπης κατά τον 21ο αιώνα: πρώτον, ο υφιστάμενος Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Ντράγκι, τον Σεπτέμβριο του 2012, μπορεί επιτέλους να λειτουργήσει προκειμένου να ενταχθεί η διαχείριση των ομολόγων που εκδίδουν τα κράτη–μέλη της «ευρωζώνης» σε ένα άλλο καθεστώς έξω και πέρα από το οικονομικό καθεστώς της ανταλλαγής. Ο μηχανισμός αυτός συνιστά μια πρώτη βαθμίδα πρακτικής εφαρμογής της ιδέας της πολιτικής αλληλεγγύης.

Η δεύτερη ιδέα της ορθολογικής «ένωσης του ευρώ» αναφέρεται στη δημοσιονομική διακυβέρνηση των κρατών–μελών της «ευρωζώνης». Οταν και εφόσον τα κράτη–μέλη συντάξουν κοινό δημοσιονομικό προϋπολογισμό, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η πολιτική ένωση της Ευρώπης έρχεται πιο κοντά. Οι σχετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες για τον ισοσκελισμό των επιμέρους κρατικών προϋπολογισμών προωθούνται.

Το τρίτο στοιχείο συνδέεται με την περιώνυμη «τραπεζική ένωση», σύμφωνα με την οποία η διαχείριση του χρήματος περιλαμβάνει και όλες τις άλλες ιδιότητες του νομίσματος που είχαν αποκλειστεί από τις συμφωνίες για την Ευρωπαϊκή Ενωση και την ευρωζώνη. Ο κοινός νομισματικός προσανατολισμός των τραπεζών δεν μπορεί, εκ των πραγμάτων, να αγνοεί την πραγματική οικονομία, η οποία ούτε σχεδιάζεται εκ των προτέρων ούτε αποτελεί διαχειριστικό αντικείμενο κρατικής βούλησης.

Το μεγάλο λοιπόν ιστορικό στοίχημα της «ένωσης του ευρώ» ανάγεται στη λειτουργία της ίδιας της πραγματικής οικονομίας. Οσο το κοινό νόμισμα και η πραγματική οικονομία αποκλίνουν τόσο η «ευρωζώνη» καθίσταται ατελέσφορος μηχανισμός διαμεσολάβησης ανάμεσα στον καπιταλισμό ως οικονομική μορφή ζωής και τη δημοκρατία ως πολιτική μορφή ζωής. Η ιστορική χρεοκοπία της «ευρωζώνης» αποδεικνύει ότι όχι μόνο η ίδια ως συλλογική γραφειοκρατική οντότητα απέτυχε, αλλά σηματοδοτεί επιπλέον ότι επιβάλλεται επειγόντως η αντικατάστασή της από μια νέα συλλογικότητα, η οποία θα ανταποκρίνεται σε δύο απαιτήσεις του καιρού μας: πρώτον, στην πολλαπλή λειτουργία του χρήματος και δεύτερον, στη δημοκρατική νομιμοποίηση των διαδικασιών, μέσω των οποίων «κατασκευάζονται» οι βουλήσεις σχετικά με τον ρόλο του χρήματος σ’ ένα διεθνικό κράτος δικαίου.

Συνοψίζοντας, μπορεί κανείς να υπερασπιστεί την Ευρώπη του 21ου αιώνα όχι με την οντολογική υπόσταση της «ευρωζώνης», αλλά με την υπαρκτική κατάσταση της «ένωσης του ευρώ». Μέσω αυτής της νέας ευρωπαϊκής συλλογικότητας «κατασκευάζεται» μια πραγματολογική συνθήκη η οποία επεξεργάζεται τη θετική διαμεσολάβηση ανάμεσα στον καπιταλισμό και τη δημοκρατία. Οι δύο αυτές μορφές ζωής (η οικονομική και η πολιτική) από την εποχή της εμφάνισής τους τελούν υπό το αέναο καθεστώς της ιστορικής διαλεκτικής. Η «ένωση του ευρώ» είναι ο συγκυριακός πολιτικός μηχανισμός άμβλυνσης της ιστορικής και ανθρώπινης αυτής διαλεκτικής.

……………………………………………………………………………………………………………………………………….

* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης