Τη χρονιά που το αυτοβιογραφικό της βιβλίο «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο» λατρεύτηκε από τους αναγνώστες, η «πρύτανης» της παιδικής λογοτεχνίας -και όχι μόνο- θυμήθηκε με χιούμορ και ειλικρίνεια μια πλούσια ζωή

Της Εφης Μαρίνου

Μεγάλωσε σε αστική οικογένεια, αλλά η ζωή την πήγε και την έφερε. Εζησε έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές. Εγινε μάρτυρας της Ιστορίας και ήταν αναπόφευκτο αυτή η εμπειρία να διοχετευτεί σ’ ένα πλούσιο συγγραφικό έργο. Είναι η Αλκη Ζέη. Την «πρύτανη» της παιδικής λογοτεχνίας, και όχι μόνο, την αγαπημένη μικρών και μεγάλων, τίμησαν χτες στο Μέγαρο Μουσικής οι εκδόσεις Μεταίχμιο και το ηλεκτρονικό περιοδικό για το βιβλίο «Ο Αναγνώστης» στον κύκλο εκδηλώσεων «Πρόσωπα της Λογοτεχνίας».

Η αίθουσα ήταν ασφυκτικά γεμάτη. Εκτός από φίλους και αναγνώστες της, ένα Δημοτικό σχολείο και δύο Γυμνάσια είχαν την τύχη να ακούσουν πολύ σημαντικά πράγματα.

Για το έργο της που αφορά τα παιδιά μίλησε η συγγραφέας Λίλα Κονομάρα, για εκείνο που αφορά τους ενηλίκους ο κριτικός λογοτεχνίας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου. Με την Αλκη Ζέη συνομίλησε η κριτικός παιδικής λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστρο. Στη συζήτηση παρενέβη ο παιδικός της φίλος, Τίτος Πατρίκιος. Οι Ξένια Καλογεροπούλου και Σοφία Κόκκαλη διάβασαν αποσπάσματα από την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα», τη «Μωβ ομπρέλα», τον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου».

Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στην απόλαυση, το χιούμορ, το γέλιο που χαρίζουν τα βιβλία της. Την αλησμόνητη ανθρωπογεωγραφία, που προβάλλει από τις σελίδες τους, την έλλειψη σοβαροφάνειας, βαρύγδουπου ή καταθλιπτικού ύφους, αλλά και ηθικοπλαστικών μηνυμάτων. Το θάρρος της Αλκης Ζέη να καταγράψει ιστορικά γεγονότα -η πρώτη φορά που παρουσιαζόταν στο παιδί η άλλη πλευρά της Ιστορίας-, αλλά και προσωπικά βιώματα, πάντα με κριτική ματιά.

Ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου αναφέρθηκε στο μυθιστόρημα της πολιτικής εξορίας με το οποίο ασχολήθηκε γράφοντας κυρίως την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα». Οταν μετά τον εμφύλιο έφυγε στην Ιταλία κι από εκεί στην Τασκένδη για να συναντήσει τον άντρα της, Γιώργο Σεβαστίκογλου. «Την πρώτη εξορία, την εξωτερική, διαδέχεται η εσωτερική, μέσα της. Η ηρωίδα συναντά στην Τασκένδη έναν πρώην αξιωματικό του Δημοκρατικού Στρατού, που τώρα είναι ασήμαντος, απισχνασμένος, μέλος ενός κόμματος που τείνει στην αφασία. Εζησε τις συγκρούσεις των πολιτικών κρατουμένων, τον θάνατο του Στάλιν, την καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη».

Η Ξένια Καλογεροπούλου διηγήθηκε ένα αστείο περιστατικό: «Βρισκόμασταν με την Αλκη στο Πήλιο, μπροστά στο τζάκι. Μου διηγήθηκε πώς τότε που προσπαθούσε να μάθει πού είναι η Τασκένδη, της έδειξαν στον χάρτη και τρόμαξε με την απόσταση. Τη ρώτησα: “Μετά από τόσα χρόνια θα βρεθείς ξανά μ’ αυτόν τον άντρα. Κι αν δεν τον θέλεις πια;”. Και μου απάντησε: “Σκέψου, δεν θα μπορούσα να γυρίσω και πίσω”»…

Η Αλκη Ζέη αναφέρθηκε στις διαφορές ανάμεσα σε μυθιστόρημα και βιογραφία. «Για μένα το μυθιστόρημα είναι πιο εύκολο. Τους ήρωες τους κάνεις ό,τι θέλεις. Τους αλλάζεις, τους διώχνεις, τους σκοτώνεις. Στη βιογραφία, όμως, δεν πρέπει να λαθέψεις καθόλου γιατί μιλάς για ανθρώπους συγκεκριμένους, γεγονότα, την Ιστορία. Γι’ αυτό αφιερώνω τη βραδιά αυτή στην αδελφή μου Λενούλα με τη μνήμη ελέφαντα, η οποία μου χρησίμευσε στο “Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο”».

Ξεχωρίζει η γραφή της όταν απευθύνεται σε ενηλίκους ή παιδιά; «Δεν γράφω σε άλλη γλώσσα για μεγάλους και σε άλλη για μικρούς. Γίνομαι οι ήρωές μου. Κι όταν κάποτε έγραφα για ένα πρόσωπο μπλεγμένο με ναρκωτικά, επειδή δεν μπορούσα να αντλήσω από εμένα, βασανίστηκα. Ημουν τότε μέλος του Δ.Σ. στο ΚΕΘΕΑ και κατάφερα να ζωντανέψω την ηρωίδα μου, την Κωνσταντίνα. Μου έγινε τόσο οικεία που σε ένα ταξίδι μου στο Ααχεν νόμισα ότι την είδα να στρίβει σ’ ένα στενό. Οταν έγραφα το “Καπλάνι της βιτρίνας” δεν ήξερα ότι γράφω για παιδιά. Αλλά ούτε ο εκδότης μου, ο Δεσποτίδης του “Θεμέλιου”, μπορούσε να το εντάξει κάπου και το έβαλε στην κατηγορία βιβλίο για νέους». Τα έργα της γνώρισαν λογοκρισία στους δύσκολους καιρούς. Φράσεις όπως «τα παιδάκια φώναζαν Λένιν, Λένιν» δεν ήταν αρεστές.

Διηγήθηκε μια αστεία ιστορία με αναγνώστη της: «Στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης, ένα παιδί μού παραπονέθηκε ότι δεν του άρεσε που σκοτώθηκε ο Σωτήρης στο βιβλίο, γιατί ήταν καλό παιδί. Του απάντησα: “Μα οι Γερμανοί σκότωναν και καλά παιδιά. Εσύ τι θα έκανες;”. “Εγώ όταν ο Γερμανός θα ετοιμαζόταν να το σκοτώσει, θα έβαζα να χτυπά το κινητό του κι έτσι θα κατάφερνε να σωθεί”. “Μα πώς θα είχε ο Γερμανός κινητό;”, τον ρώτησα. “Μα αν δεν έχει ο Γερμανός κινητό, ποιος θα έχει;”, μου απάντησε»…

Η Αλκη Ζέη δεν χάνει το χιούμορ της ποτέ. Είπε για τον Τίτο Πατρίκιο ότι είναι παιδικός της φίλος, αλλά πιο μικρός: «Τον πήγαινα περίπατο με το καροτσάκι». Εκείνος μιλώντας για την αξία της αυτοβιογραφικής γραφής, μας παρότρυνε να μην ξεχνάμε: «Το κενό της λήθης δημιουργεί λάθη. Θυμάμαι τον καπετάν Περικλή, οπλαρχηγό του Αρη, που έλεγε ότι κάθε μέρα τού ζητούσαν πιστοποιητικά πως είχαν συμμετάσχει στην ανατίναξη του Γοργοποτάμου. “Μα δεν σε ξέρω”, έλεγε αυτός. Αλλά επέμεναν: “Ηταν νύχτα και δεν με θυμάσαι”. Ενας λόγος που οδηγεί στην αυτοβιογραφία είναι ο έλεγχος της συνείδησής σου, όπως έλεγε ο Σταντάλ. Επίσης η καταγραφή του χρονικού μιας εποχής. Η αυτοβιογραφία μπορεί να αντικαταστήσει το μυθιστόρημα και το μυθιστόρημα υποκρύπτει μια βιογραφία».

Η Αλκη Ζέη έκλεισε τη βραδιά θυμίζοντάς μας κάποιους στίχους του Μανόλη Αναγνωστάκη: «Το θέμα είναι τώρα τι λες. Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε. Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ώς εδώ. Μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας. Το θέμα είναι τώρα τι λες».