Της Αρχοντίας Κάτσουρα

«Φτιάχνουμε τους χυμούς μας από τα πιο γευστικότατα πορτοκάλια». Αυτή η φράση, που ήταν τυπωμένη πάνω στο κουτί χυμού μεγάλης αλυσίδας σουπερμάρκετ της Βρετανίας, έγινε αφορμή για μια μεγάλη συζήτηση στη χώρα όσον αφορά τη σωστή γνώση της γλώσσας και τη σημασία της γραμματικής στον λόγο. Ενας έφηβος μαθητής έστειλε ένα γράμμα στην εταιρεία, κατακεραυνώνοντάς την για την κακή χρήση του υπερθετικού βαθμού και την κακοποίηση της γλώσσας στις συσκευασίες των χυμών της.

Στην επιστολή του, σύμφωνα με άρθρο στην ηλεκτρονική στήλη «Πρόσεχε τη γλώσσα σου» (Mind your language) στον «Guardian», επισήμαινε ότι το σωστό θα ήταν να γράφει για τα «πιο γευστικά» ή «πλέον γευστικά» ή έστω, σκέτα, «γευστικότατα» πορτοκάλια. Φαντάζομαι ότι, εκτός από μερικούς φιλολόγους και εραστές της γλώσσας, οι υπόλοιποι ενδεχομένως να κορόιδεψαν τον μαθητή, που στα 15 του δεν βρίσκει τίποτα καλύτερο να κάνει από το να παραπονιέται δημοσίως για ορθογραφικά και γραμματικά λάθη. Και όμως, είμαι σίγουρη ότι κάποια στιγμή θα έχουν γελάσει με τα επιτηδευμένα λάθη που ακούν σε κωμικές σειρές ή άλλα, αθέλητα, που βλέπουν σε διαφημιστικές πινακίδες.

Για τον περισσότερο κόσμο, η λέξη γραμματική μπορεί να συμβολίζει κάτι τουλάχιστον αδιάφορο, αν όχι βαρετό –ποιος νοιάζεται στην πραγματικότητα για τη σωστή θέση ενός κόμματος ή πότε ένας ρηματικός τύπος παίρνει ένα ή δύο «λ»; Οι συζητήσεις περί την γραμματική μπορεί να προκαλούν απορία ή ειρωνικά γελάκια στους αμύητους, ειδικά όταν αυτές πραγματοποιούνται από ανθρώπους που έχουν ως στοιχείο του επαγγέλματός τους τη γλώσσα, όπως εμείς στον Τύπο, γραφιάδες, ρεπόρτερ, συντάκτες ύλης και διορθωτές.

Την ώρα που αναζητούμε τα συνώνυμα ενός ρήματος για να μην κουράσουμε τον αναγνώστη μας με τις ίδιες λέξεις, προσπαθούμε να ζωντανέψουμε μια στεγνή είδηση με επίθετα ή αναλύουμε τη σωστή πτώση ενός ουσιαστικού, είναι πολύ πιθανό να μοιάζουμε σαν τους καλόγερους του Μεσαίωνα που, κλεισμένοι στα κελιά τους και σε σκονισμένες βιβλιοθήκες γεμάτες παπύρους, με καλλιγραφικά γράμματα προσπαθούσαν να σώσουν τη γνώση, όταν ο κόσμος γύρω τους έτρεχε και τους άφηνε πίσω.

Ακούω τους φίλους μου, ανθρώπους με άρτιες γραμματικές σπουδές, που κάνουν επαγγέλματα διαφορετικά από το δικό μου: ιδιωτικοί, δημόσιοι, τραπεζικοί υπάλληλοι και ελεύθεροι επαγγελματίες. Μιλούν σωστά τα ελληνικά και στην πλειονότητά τους έχουν πλούσιο λεξιλόγιο, το οποίο χρησιμοποιούν σωστά, εκφράζονται με σωστή γραμματική και σύνταξη. Και όμως, πολλές φορές ο λόγος τους γεμίζει από αγγλικές συνήθως λέξεις, όχι μόνο ως επαγγελματική ορολογία, όπου αναπόφευκτα η αγγλική γλώσσα φαίνεται να επικρατεί, ούτε με τον τρόπο που γινόταν κάποτε, δηλαδή θέλοντας να δείξουν γλωσσομάθεια ή κοινωνική θέση. Πιστεύω πραγματικά πως δυσκολεύονται να βρουν την αντίστοιχη ελληνική, η οποία υπάρχει και την έχουν διδαχτεί στο σχολείο, αλλά δεν την θυμούνται. Οι γιαγιάδες μου, παιδιά της Μικρασιατικής Καταστροφής που δεν προχώρησαν πολύ στο σχολείο, μιλούσαν τόσο καλά που με εντυπωσίαζε ο τρόπος τους να χρησιμοποιούν την εσωτερική αύξηση στα ρήματα, που εγώ είχα τρομάξει να καταλάβω ως μαθήτρια.

Ισως να φταίει και ο τρόπος διδασκαλίας της γλώσσας, που κάποιες φορές μπορεί να γίνει τόσο βαρετός ώστε να ακούς τις λέξεις «κλίση ανώμαλου ρήματος» και να τρομοκρατείσαι. Μπορεί να φταίνε και τα σχολικά βιβλία, που δεν μπορούν να χαρίσουν χρώμα στα γράμματα και στις λέξεις ώστε η εκμάθησή της να γίνει παιχνίδι. Συχνά σκέφτομαι πόσο καλή γνώση της ελληνικής είχε ο Μποστ για να μπορεί με τα επιμελημένα γραμματικά λάθη του να μας κάνει να χαμογελάμε και μέσω του γέλιου να σκεφτόμαστε. Επίσης, τις φορές που η ποιητική άδεια άλλαξε μια λέξη ή μια σύνταξη και έκανε την καρδιά μου να σκιρτήσει σε έναν στίχο.

Γιατί η γραμματική μπορεί να γίνει πραγματικά ενδιαφέρουσα, αρκεί να την κατανοήσεις. Να μην τη δεις ως αναγκαίο κακό, αλλά να τη βιώσεις σαν το μέτρο που διαπερνά τη σκέψη σου και σχηματίζει τα λόγια σου. Και έτσι θα μιλάς και θα γράφεις απλά και όμορφα όσο απλά και φυσικά αναπνέεις. Αυτό δεν είναι ο λόγος; Δεν είναι η αναπνοή της σκέψης;

[email protected]