Φιλήμονας Πατσάκης
«Ο Ευτυχισμένος Σίσυφος»,
Εκδόσεις «Εξάρχεια»

Του Γιώργου Σταματόπουλου

Εχει γίνει πλέον κοινός τόπος ο αντιδραστικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας των δυτικών δημοκρατιών και ο εκφυλισμός τους σε ολοκληρωτικά καθεστώτα. Αυτό οφείλεται στο ότι αδυνατούν πλέον να παράσχουν τις στοιχειώδεις ανάγκες στις νέες, σύνθετες και πολύπλοκες μορφές εμφάνισης κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία, αποκλεισμένα τα περισσότερα από την πολιτική ζωή, απαιτούν την παρουσία τους και τον χώρο τους στο πολιτικό γίγνεσθαι. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία, πιστή στο να υπερασπίζεται τις ελίτ και τον γενικότερο κομματικό μηχανισμό, επιτίθεται ανηλεώς στα νέα αυτά στρώματα, που, όμως, τώρα είναι πολλά και συνεχώς αναφύονται καινούργια, είτε από τους μετανάστες είτε από τους άνεργους είτε από τους λογής περιθωριακούς και αποκλεισμένους.

Η άγρια αυτή καταστολή της κρατικής μηχανής ερμηνεύεται εύστοχα από τον συγγραφέα, ο οποίος προχωρεί πολύ βαθύτερα· στην προσέγγιση και ανάλυση των νέων εξεγέρσεων με αφετηρία τον Δεκέμβρη του 2008 και το αχειραγώγητο που αυτές επέδειξαν, μακριά από κόμματα και οργανώσεις, με μόνο όπλο την οργή, το αυθόρμητο αλλά και τη δυναμική που φάνηκε καθαρά, τόσο στην «αραβική άνοιξη» όσο και στην Κωνσταντινούπολη, τη Γαλλία, τη Βραζιλία και αλλού. Ο συγγραφέας βλέπει ότι δειλά αλλά σταθερά ο φόβος, που είναι το δεκανίκι της εξουσίας, αρχίζει να ξεπερνιέται από μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες και πλέον τίθεται ανοιχτά θέμα ρήξης με τις κατεστημένες πολιτικές δυνάμεις. Δεν αναζητείται πλέον μια χαμένη αξιοπρέπεια και ένας χλιαρός τρόπος επιβίωσης. Τίθεται επιτακτικά θέμα κοινωνικής αυτοοργάνωσης, απαίτηση να οριοθετηθούν τα νέα κινήματα ως καθαρός πολιτικός θεσμός, χωρίς ηγεμόνες, παρά μόνο με ανοιχτό διάλογο, και εξορία κάθε αποκλεισμού από την πολιτική διεργασία.

Στον φιλελευθερισμό και τον μαρξισμό ο Φιλήμονας αντιπαραθέτει τις στιγμές απείθειας, την εξέγερση.

Αναλύει εξαιρετικά την κατάσταση εξαίρεσης που κηρύσσουν οι δυτικές δημοκρατίες για να αντιμετωπίσουν τα νέα αυτά κινήματα, είτε χαρακτηρίζοντας αυτά εγκληματικά είτε τρομοκρατικά, παρεκκλίνοντα ούτως ή άλλως. Γι' αυτό νομίζω δείχνουν τόση ανοχή, τα πολιτικά κόμματα στην άγρια καταστολή της κυβέρνησης. Διότι γνωρίζουν ότι χωρίς αυτήν παίζεται και το δικό τους μέλλον. Το κράτος δεν φοβάται τα κόμματα, ούτε τις κομματικές οργανώσεις, διότι κινούνται στο ίδιο καθεστώς με αυτά. Εχουν μέσα τους και ως φιλοσοφία τους τον ηγεμονισμό και την ιεραρχία, ενώ οι πλατείες είναι ακηδεμόνευτες, ανεξάρτητες, απροσδόκητες. Αυτό είναι που φοβούνται. Οτι οι πλατείες έχουν εκδιώξει τον φόβο και γίνονται ανεξάρτητες. Το μέγα θέμα είναι ότι αμφισβητείται πλέον η κομματική αυθεντία, ότι το δρων υποκείμενο ψάχνει τον δικό του χώρο, είτε στη γειτονιά του είτε στην κοινότητά του είτε στην πόλη του. Ετσι και ο συγγραφέας ψάχνει, μάλλον ανακαλύπτει και στήνει τον νέο ανθρωπολογικό τύπο των κινημάτων, που τον χαρακτηρίζει παραίτηση από κάθε τι περιττό, αυτάρκεια, αλληλεγγύη, διαρκής επαγρύπνηση και στοχασμός και διαρκής παρουσία στην πολιτική καθημερινότητα. Εφιστά την προσοχή σε όσους επικαλούνται την άμεση δημοκρατία, διότι αυτή δεν είναι μια νεωτερική πολιτική πρόταση εξουσιαστικής διαχείρισης ή πολιτικής συγκρότησης, αλλά μια ριζικά νέα πρόταση ερμηνείας του κοινωνικού. Το κοινωνικό είναι το κρίσιμο σημείο, αυτό που παρεμβαίνει ανάμεσα στο πολιτικό και οικονομικό και που η παρουσία του διαρρηγνύει τις καθεστωτικές μορφές διακυβέρνησης, αναιρεί και τον δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο. Η αρχή του μη αποκλεισμού είναι το δεύτερο καθοριστικό της άμεσης δημοκρατίας.

Απαραίτητη για τον συγγραφέα φαντάζει -και είναι- η συντακτικότητα των κινημάτων, η σύνδεση και η ανοικτότητα των νέων αυτοθεσμιζόμενων οντοτήτων, η αναζήτηση δηλαδή της αυτονομίας και του αυτεξούσιου ως όρων που διαπλάθουν τον κοινωνικό και πολιτικό βίο.

Σήμερα που η κατάσταση εξαίρεσης έχει καταστεί πλέον η μόνη πρακτική του εξουσιαστικού μηχανισμού, εμφανίζεται -ως κοινωνική κίνηση πλήρωσης του κενού στον δημόσιο χώρο- η εξέγερση, που θεωρείται μεν άνομη αλλά αυτό γιατί αμφισβητεί, και στρέφεται εναντίον του, το θετικό δίκαιο του κράτους. Οπως σημειώνει κάπου: «η εξέγερση κάνει την ύπαρξη να ξεχειλίζει. Ελευθερώνει ρεύματα που από στάσιμα γίνονται ορμητικά… Η εξέγερση βεβηλώνει κάθε κοινόχρηστο χώρο».

Το βιβλίο, για όσους δεν έχουν ασχοληθεί με την άμεση δημοκρατία, τα αντιωφελιμιστικά ή συνεργατικά κινήματα, τα κινήματα αποανάπτυξης, κοινοτιστικά και λοιπά, είναι μια θαυμάσια, μια εξαιρετική θα έλεγα ευκαιρία να διαδοθεί. Εντυπωσιάζουν πολλά πράγματα. Πρώτον, η μεθοδολογία του και η επίσκεψή του σε λογοτεχνικά κείμενα, με έντονη αντιεξουσιαστική συνάφεια. Δεύτερον, η προσήλωσή του στην αυτονομία και το αυτεξούσιο του ανθρώπου. Επίσης, ο σεβασμός και η προσοχή με την οποία προσεγγίζει τις πηγές του, η αμεροληψία του. Δεν εκβιάζει παραπομπές που θα μπορούσαν ίσως να ενισχύουν τα επιχειρήματά του· το αντίθετο. Τέλος, νομίζω είναι το πιο σημαντικό, το ότι βιώνει ό,τι γράφει, χωρίς, όμως, να επαναπαύεται στις εμπειρίες του.

Συμβάλλει αποφασιστικά στον διάλογο που ευτυχώς έχει ανοίξει, έστω και αν λοιδορείται και από τα κόμματα ακόμη της Αριστεράς. Η Αριστερά λοιδορεί γιατί φοβάται το αυτεξούσιο των κινημάτων αυτών, διότι δεν ηγεμονεύει, δεν χειραγωγεί, αντί να κάτσει και να κάνει μια γενναία αυτοκριτική για τις έως τώρα απόλυτες αλήθειες της, που οδήγησαν, όλοι ξέρουμε πού. Θεωρώ το βιβλίο αυτό εξαίσιο ως προς την αντιεξουσιαστική του δομή και έναυσμα για συγγραφή παρεμφερών με περισσότερες αυτή τη φορά απαντήσεις στα κρίσιμα ζητήματα της αυτοοργάνωσης και της συνεχούς αυτοθέσμισης. Πολύτιμο επίσης ως προς τον τρόπο ανίχνευσης του νέου ανθρωπολογικού τύπου, αυτού που προσπαθεί να ξεπεράσει ειρηνικά τον ψυχισμό της απληστίας, της αρχομανίας, της βίας, της κυριαρχίας, διότι από την πρώτη ώς την τελευταία σελίδα υπάρχει -άλλοτε ρητά, άλλοτε υπόρρητα- η αγάπη του συγγραφέα για τον άνθρωπο, για τη ζωή.

[email protected]