Η πρόσφατη βράβευση του «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς», στην κόμικς εκδοχή του, στα Comicdom Awards επαναφέρει το εμβληματικό βιβλίο και τις ιδέες του αγωνιστή της Αριστεράς Χρόνη Μίσσιου στην επικαιρότητα, απέναντι στη λήθη του συμψηφισμού των ευθυνών

→«Δεν κατάφερα να αλλάξω το σύστημα, όμως δεν θα επιτρέψω ούτε σε αυτό να με αλλάξει»
Χρόνης Μίσσιος

30 χρόνια αντίσταση σε 180 σελίδες κόμικς

Το σύνηθες θα ήταν να γράψεις για τη μεταφορά τού «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς» σε κόμικς (εκδόσεις Polaris) επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον σου στο πρόσωπο που αφηγείται τα απομνημονεύματά του, δηλαδή τον συνεπή αγωνιστή, τον ήρωα, τον σπάνιο άνθρωπο Χρόνη Μίσσιο. Ομως εδώ δεν μιλάμε για το βιβλίο του Μίσσιου. Μιλάμε για την ομώνυμη μεταφορά του σε κόμικς. Και όπως κάθε μεταγραφή από μια τέχνη σε μια άλλη ενέχει κινδύνους. Πρέπει όμως μια μεταγραφή να κρίνεται με όρους πιστότητας σε σχέση με το πρωτότυπο; Η απάντηση είναι αδύνατη καθώς δεν υπάρχουν ενιαία και καθολικά κριτήρια για να δοθεί. Ας μιλήσουμε λοιπόν για το κόμικς…

Λόγος και «πιστότητα»

Οι συντελεστές του κόμικς, Daniel Casavane (σχέδιο), Sylvain Ricard και Μυρτώ Ράις (σενάριο), επιλέγουν αυτούσια αποσπάσματα από το βιβλίο του Μίσσιου για να χτίσουν την αφήγηση και δεν καταφεύγουν σε κανενός τύπου παραλλαγή ή προσαρμογή του πρωτότυπου. Δεν «αποδίδουν» ούτε «διασκευάζουν» τον λόγο του Μίσσιου, αποδίδουν και διασκευάζουν τη μυθιστορηματικότητά του μεταγράφοντάς την σε ένα νέο μέσο. Εκ των πραγμάτων βέβαια η δουλειά τους (κυρίως της Ράις) είναι καθοριστική, ακριβώς λόγω της επιλογής συγκεκριμένων μερών του πρωτότυπου και όχι κάποιων άλλων, καθώς είναι βέβαιο ότι από ένα λογοτεχνικό-αυτοβιογραφικό αριστούργημα 220 σελίδων, γεμάτο εικόνες, σκέψεις, συναισθήματα και πολιτική, είναι δύσκολη υπόθεση το στήσιμο μιας ιστορίας κόμικς 180 σελίδων όπου πάρα πολλά θα μείνουν απέξω. Και όμως το αποτέλεσμα είναι θετικό! Το κόμικς έχει ειρμό, έχει ροή και συνοχή και ακόμα και αν διαβαστεί ανεξάρτητα από το μητρικό μυθιστόρημα έχει τη δική του αξία, που οφείλεται εξίσου τόσο στη συγκλονιστική γραφή του λόγου του Μίσσιου όσο και στα πολύ όμορφα σχέδια του Casavane.

 Η καρικατούρα ως απλοποίηση

Σχεδιαστικά λοιπόν η δημιουργική ομάδα του άλμπουμ, παρά την πολιτική και ανθρώπινη διάσταση του θέματος (πολιτικές διώξεις, εξορίες, φυλακίσεις και βασανιστήρια των κομμουνιστών από μια τριακονταετή δεξιά δικτατορία – συγκεκαλυμμένη ή μη) που (υποτίθεται ότι) θα επέβαλλε πιο αυστηρή γραμμή και εντονότερα ρεαλιστικά χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών, επιλέγει ένα αρκετά απλοποιημένο –όχι απλοϊκό- καρικατουρίστικο στιλ αποφεύγοντας τις εύκολες στερεοτυπικές απεικονίσεις. Παραδόξως, θυμίζοντας τα κόμικς του Sempe με πρωταγωνιστές παιδιά, το αποτέλεσμα δεν ξενίζει, αντιθέτως δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας. Παράλληλα η τεκμηρίωση των γεωγραφικών, αρχιτεκτονικών και ενδυματολογικών στοιχείων μιας όχι και τόσο μακρινής εποχής προσφέρει επιπλέον αληθοφάνεια. Η απόδοση ολόκληρης της ιστορίας σε αποχρώσεις του γκρι συμβάλλει στη θέασή της ως ενός ιστορικού στοιχείου από αυτά που έχουμε συνηθίσει να παρακολουθούμε σε ασπρόμαυρες αναπαραστάσεις, κινηματογραφήσεις ή φωτογραφίες.

Οταν μιλά η σιωπή

Θετική εντύπωση επίσης προκαλεί η επιλογή πολλών «σιωπηλών» στιγμών, όπου η εικόνα δεν χρειάζεται λόγια να περιγράψουν τα συμβάντα. Ενώ θα περίμενε κανείς ότι η συμπύκνωση του χειμαρρώδους λόγου του Μίσσιου θα απαιτούσε «φουσκωμένα» μπαλονάκια γεμάτα λέξεις, οι δημιουργοί επιλέγουν πολλά καρέ χωρίς κείμενο ή με την απλή προσθήκη ονοματοποιίας. Σε μια πρόχειρη καταμέτρηση, βρήκαμε 270 καρέ χωρίς λόγια, που, αντί να στερούν από την αφήγηση τη συνοχή της, προσφέρουν στιγμές χαλάρωσης ή επιτρέπουν στον αναγνώστη να ενεργοποιήσει τη φαντασία του.

Συμπερασματικά το «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» σε κόμικς είναι μια πολύ καλά δομημένη και δοσμένη ιστορία που δεν επιδιώκει, δεν θα μπορούσε άλλωστε, να υποκαταστήσει το ομώνυμο βιβλίο του Χρόνη Μίσσιου. Εικονοποιεί πολύ επιτυχημένα ορισμένα από τα γεγονότα του πρωτότυπου και δίνει το έναυσμα για εκ νέου αναγνώσεις των βιβλίων που αφηγούνται την πρόσφατη ελληνική πολιτική ιστορία και τις απάνθρωπες κι εκδικητικές διώξεις της δεξιάς εξουσίας εναντίον των κομμουνιστών. Γιατί, όπως σημειώνει στον πρόλογό της η Μυρτώ Ράις, «πρόκειται για την ιστορία μιας στράτευσης σ’ ένα όνειρο, σ’ ένα ιδεώδες, για μια απάντηση στο υπαρξιακό κενό και τον πειρασμό του νεοφιλελευθερισμού, που περισσότερο από ποτέ μας κατατρώει».