Η δημιουργία της ήταν φόρος τιμής στον φωτισμένο δάσκαλο και μέλος της Φιλικής Εταιρείας Γεώργιο Γεννάδιο από τον γιο του που δώρισε την πολύτιμη συλλογή του από σπάνια βιβλία και έργα τέχνης. Αποτελεί μοναδική πηγή στοιχείων για την ιστορία της Ελλάδας από το Βυζάντιο έως τον 21ο αιώνα και μέχρι το τέλος Ιουνίου θα έχει όλους τους χώρους της ανοιχτούς, φιλοξενώντας μια πρωτοποριακή έκθεση τέχνης.

«Στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κυριαρχούν αρχιτεκτονικά οι στοές, που παραπέμπουν σε ναούς της κλασικής αρχαιότητας

Της Χαράς Τζαναβάρα – Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

Είναι μια όαση στις παρυφές του Κολωνακίου, όπου δεν λείπουν οι ανοιχτοί χώροι και, παρόλο που οι πύλες της είναι πάντα ορθάνοιχτες στο κοινό, δίνει την εντύπωση «απαγορευμένης ζώνης». Ισως γι' αυτό το πολύτιμο υλικό της, ακόμη και σήμερα που διατίθεται και σε ψηφιακή μορφή, παραμένει προνόμιο «ψαγμένων» ερευνητών.

Ο λόγος για το νεοκλασικού ύφους συγκρότημα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, απέναντι από το κτίριο της Αμερικανικής αρχαιολογικής σχολής και λίγα βήματα από το ιστορικό Μαράσλειο Διδασκαλείο, το οποίο καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Σουηδίας, Αναπήρων Πολέμου, Αριστοδήμου και Γενναδίου. Από τα κάγκελα στην κεντρική είσοδο της οδού Σουηδίας, η θέα για τους περαστικούς είναι μοναδική: άψογα διαμορφωμένοι κήποι και λιτές γραμμές στα κτίρια με φόντο το άλσος και τον λόφο του Λυκαβηττού, βοηθούν τον νου να δραπετεύει και να γαληνεύει. Από τις αρχές Μαΐου οι χώροι της μεταμορφώθηκαν και φιλοξενούν περισσότερα από 30 έργα δημιουργών σύγχρονης τέχνης από όλο τον κόσμο, στο πλαίσιο της έκθεσης «A Thousand Doors» που θα παραμείνει ανοιχτή ως το τέλος Ιουνίου.

«Μαγιά» τα 26.000 έργα

Τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης είχαν γίνει την άνοιξη του 1926, δίνοντας σάρκα και οστά σε ένα όνειρο του διπλωμάτη και βιβλιόφιλου Ιωάννη Γεννάδιου που δώρησε την πολύτιμη συλλογή, αποτελούμενη από 26.000 σπάνιας αξίας έργα. Γεννημένος το 1844 στην Αθήνα, έφυγε πολύ νέος για το Λονδίνο όπου έκανε λαμπρές σπουδές. Εκεί υπηρέτησε στο διπλωματικό σώμα και συμμετείχε στις σημαντικότερες διαπραγματεύσεις που καθόρισαν το μέλλον του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

Πρωτοστάτησε στη δημιουργία της έδρας Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο της βρετανικής πρωτεύουσας, ενώ είχε ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτορας στην Οξφόρδη και το Κέμπριτζ.

Δραστηριοποιήθηκε σε μια ιδιαίτερα ταραγμένη εποχή για την ελληνική οικονομία και δεν είναι τυχαίο ότι το 1892 ανακλήθηκε ο διορισμός του στις διπλωματικές υπηρεσίες για λόγους λιτότητας. Στην πραγματικότητα η κίνηση αυτή υπαγορεύτηκε από πολιτικές σκοπιμότητες, σε μια εποχή που η χώρα μας λόγω της πολιτικής αστάθειας άλλαζε κυβερνήσεις «σαν τα πουκάμισα».

Η αδικία δεν επηρέασε τη μεγάλη αγάπη για την πατρίδα του και το 1922 αποφάσισε να δωρίσει τις συλλογές βιβλίων, ντοκουμέντων αλλά έργων τέχνης, που φρόντιζε να ταξινομεί με το δικό του σύστημα. Στόχος του ήταν να αποτελέσει τη «μαγιά» για τη δημιουργία βιβλιοθήκης που θα έφερε το όνομα του πατέρα του, που είχε φύγει πρόωρα από τη ζωή.

Με καταγωγή από τα Δολιανά της Ηπείρου, ο Γεώργιος Γεννάδιος (1786-1854), γεννήθηκε στη Σηλυβρία της Θράκης όπου είχε καταφύγει η οικογένειά του για να αποφύγει τις διώξεις των Τούρκων. Σπούδασε σε μοναστήρι στο Βουκουρέστι, όπου δίδασκε ο λόγιος Λάμπρος Φωτιάδης (1752-1805) και συνέχισε τις σπουδές του στη Λιψία. Καθοριστικό ρόλο στην πορεία του έπαιξε η γνωριμία του με τον δάσκαλο του Γένους Νεόφυτο Δούκα (1760-1845), ενώ ένα μεγάλο μέρος της δράσης του αναπτύχθηκε κατά την παραμονή του στην Οδησσό. Εντάχθηκε στον Ιερό Λόχο και πήρε μέρος στη μάχη του Δραγατσανίου, ενώ αργότερα μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Το 1824 εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελλάδα και με εντολή του πρώτου κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια μαζί με άλλους φωτισμένους δασκάλους ανέλαβαν να συντάξουν την γραμματική και το πρόγραμμα εγκυκλίων μαθημάτων για το σχολείο και το ορφανοτροφείο που πρωτολειτούργησαν στην Αίγινα.

Η απαλλοτρίωση

Σημαντική ήταν και η πολιτική του παρουσία στη εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ενώ το 1826, με τον λόγο του στην πλατεία Συντάγματος στο Ναύπλιο, βοήθησε καθοριστικά να μην εξελιχθεί σε εμφύλιο σπαραγμό η εξέγερση των απλήρωτων αγωνιστών από το Σούλι και τη Ρούμελη. Ηταν ο πρώτος που διέθεσε τον οβολό του για τους εξεγερμένους προτρέποντας τους δημότες της τότε πρωτεύουσας να τον μιμηθούν.

Για τη στέγαση της δωρεάς στη μνήμη του Γεωργίου Γεννάδιου το Δημόσιο απαλλοτρίωσε ένα ακίνητο της Μονής Πετράκη, που είχε στην ιδιοκτησία της μεγάλες εκτάσεις στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας και κυρίως στην τότε αδόμητη περιοχή του Κολωνακίου. Σε ακίνητά της κατασκευάστηκαν σημαντικά κτίρια της Αθήνας, όπως η Ακαδημία, το Αιγινήτειο Νοσοκομείο, ο «Ευαγγελισμός», η Σχολή Χωροφυλακής και πολλά άλλα. Παραμένει έως σήμερα μία από τις πλουσιότερες μονές και εκτός από ακίνητα διαθέτει μεγάλο πακέτο μετοχών στην Εθνική Τράπεζα. Το 1997, μαζί με άλλους εκκλησιαστικούς φορείς, είχε προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σε βάρος του Δημοσίου για… αρπαγή της περιουσίας της, αλλά τελικά η υπόθεση έληξε με συμβιβασμό.

Αμερικανός ο αρχιτέκτονας

Την πρωτοβουλία για τη στέγαση της συλλογής ανέλαβε η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, προς την οποία άλλωστε έχει γίνει η αρχική δωρεά πριν περάσει στο ελληνικό Δημόσιο. Αυτός είναι ο λόγος που αρχιτέκτονας του βασικού κτιρίου ήταν ο Αμερικανός Στιούαρτ Τόμσον. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1922 και διήρκεσε τέσσερα χρόνια.

Ηταν η περίοδος «εκπεσμού της αρχιτεκτονικής», όπως σημειώνει ο Κ. Μπίρης στο έργο του «Αι Αθήναι από του 19ου στον 20ό αιώνα». Από το 1920 κυριαρχούσε η «γραμμή» Κάλκου, που συνέπεσε με το τέλος του νεοκλασικισμού και συνδέθηκε με τις μάλλον μέτριας αρχιτεκτονικής αξίας απομιμήσεις του. Η είσοδος του μπετόν στην κατασκευή επέτρεψε τη σχεδίαση μεγαλύτερων και υψηλότερων κτιρίων.

Στο βασικό συγκρότημα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης κυριαρχούν οι στοές, που παραπέμπουν στην αρχιτεκτονική ναών της κλασικής αρχαιότητας. Η εικόνα συμπληρώνεται από κίονες ιωνικού ρυθμού. Στη δεκαετία του 1960 έγινε η πρώτη επέκταση από τον αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκό Παύλο Μυλωνά, ενώ το 2000 προστέθηκε και νέα πτέρυγα σε σχέδια του Ι. Βικέλα.

Την εξωτερική εικόνα του αρχικού κτιρίου συμπληρώνουν η επιβλητική μαρμάρινη σκάλα και τα αγάλματα του δώματος.

………………………………………….

1.  Τα έργα του Κοραή

Η αρχική συλλογή διαθέτει το πιο πλήρες αρχείο για το έργο του Αδαμάντιου Κοραή και τη μελέτη που είχε συντάξει για τις «αρχαιολογικές επιδρομές» στην Αθήνα κατά την περίοδο 1440-1837, με προεξάρχουσα την περίπτωση του λόρδου Ελγιν.

2.  120.000 τόμοι σήμερα

Σήμερα οι συλλογές έχουν εμπλουτιστεί και περιλαμβάνουν πάνω από 120.000 τόμους. Οι πιο πολύτιμες ενισχύσεις προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές του Ερρίκου Σλήμαν, αλλά των βραβευμένων με Νόμπελ Λογοτεχνίας Γ. Σεφέρη και Οδ. Ελύτη.

3.  Πλιάτσικο στην Κατοχή

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα λευκώματα και οι γκραβούρες με στοιχεία τοπογραφίας, που δίνουν πληροφορίες για την εξέλιξη της Αθήνας και της Κωνσταντινούπολης. Στη διάρκεια της Κατοχής μέρος των συλλογών εκλάπησαν.

[email protected]