Ο μυθικός πρωτοψάλτης και ιδρυτής της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας άφησε πίσω του κορυφαίο ερευνητικό έργο, διέσωσε και αποκαθήρε την ορθόδοξη παράδοση από επιδράσεις της δυτικής μουσικής και την έφερε κοντά σε θρησκευόμενους και μη

Του Γιάννη Σβώλου

Μια κορυφαία μορφή του ελληνικού πνευματικού βίου και πολιτισμού –κάποτε αυτές οι λέξεις διατηρούν το αρχικό τους βάρος!– έφυγε από τη ζωή το πρωί της Κυριακής. Για το ευρύ κοινό –ελληνικό και διεθνές– ο Λυκούργος Αγγελόπουλος ήταν ο ιδανικός αντιπρόσωπος του ελληνοβυζαντινού μουσικού πολιτισμού στο παρόν, ευφυής ερευνητής και εμπνευσμένος αναβιωτής κοιμισμένων μουσικών θησαυρών, ακούραστος ταξιδευτής και διοργανωτής συναυλιών, εργατικός παραγωγός ποιοτικών ηχογραφήσεων, που χάρισαν στη βυζαντινή μουσική πρωτόγνωρη απήχηση, πέρα από τα δεδομένα, συνήθη εθνικά και ιδεολογικά σύνορα. Για τους όχι λίγους που τον γνωρίσαμε και από κοντά, ο σοφός αλλά ταπεινός, ηδύφωνος και γενναιόδωρος πρωτοψάλτης της Αγίας Ειρήνης υπήρξε μια μυθική μορφή, αστείρευτη πηγή πνευματικής, ψυχικής και αισθητικής αγαλλίασης.

Ο Αγγελόπουλος γεννήθηκε το 1941 στον Πύργο της Ηλείας. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και βυζαντινή μουσική κυρίως κοντά στον πατριάρχη της νεότερης ψαλτικής παράδοσης, Σίμωνα Καρά· επιπλέον πήρε δίπλωμα βυζαντινής μουσικής από το Μακεδονικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Από το 1982 ήταν πρωτοψάλτης στον ιερό ναό της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου.

Εως και λίγες εβδομάδες πριν φύγει υπηρέτησε από τη θέση αυτή αδιάλειπτα την ανατολική ορθόδοξη ψαλτική τέχνη στον φυσικό της χώρο, δηλαδή στο πλαίσιο της λατρευτικής πράξης. Το 1977 ίδρυσε με συνεργάτες του την περίφημη Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία (ΕΛΒΥΧ). Στόχος του –και έργο ζωής στο οποίο αφιερώθηκε ολόψυχα– υπήρξε η στήριξη και παρουσίαση της βυζαντινής μουσικής στο ευρύ, θρησκευόμενο και κοσμικό κοινό, έτσι όπως αυτή διατηρήθηκε μέχρι σήμερα δια της προφορικής και γραπτής παράδοσης. Παράλληλα, μέσα από επιστημονική έρευνα και πρακτική, επένδυσε στη αποκάθαρσή της βυζαντινής παράδοσης από τις παθητικές επιδράσεις της δυτικής μουσικής, που είχαν αναπόδραστα παρεισφρήσει κατά τον 19ο και 20ό αιώνα· προσπάθεια που, αναμενόμενα, προκάλεσε ουκ ολίγες αντιδράσεις.

Τις ίδιες δεκαετίες της Μεταπολίτευσης, που επιστήμονες ιστορικοί τέχνης, συντηρητές και βυζαντινολόγοι εφάρμοζαν τη δική τους ανανεωτική, κοσμική ματιά στη βυζαντινή αγιογραφία και έστελναν μεγάλες εκθέσεις στο εξωτερικό, εγγράφοντάς την επιτέλους στον κανόνα της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής, ο Αγγελόπουλος και οι ψάλτες του έδιναν έναν άλλο, όμοια σκληρό αγώνα αναπτύσσοντας νέα πεδία γνωριμίας, παρουσίασης και πρόσληψης της ορθόδοξης εκκλησιαστικής μουσικής.

Για 30 χρόνια, έδωσαν περισσότερο από 1.000 συναυλίες και συμμετείχαν σε ακολουθίες στην Ελλάδα και 22 άλλες χώρες σε Ευρώπη, Ασία Αμερική και Αφρική. Εψαλαν βυζαντινά μέλη σε αίθουσες συναυλιών, δυτικούς καθεδρικούς ναούς, ορθόδοξες εκκλησίες, φεστιβάλ, ιστορικούς χώρους: Σινά, Κωνσταντινούπολη, Βηθλεέμ, Κολονία, Κρακοβία, Μονή Βατοπεδίου, Μονή Αρκαδίου, Ραβένα, Νέα Υόρκη, Λονδίνο… Εμφανίστηκαν επίσης στα δικά μας Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου (1989-1991), ενώ δεσπόζουσα ήταν η συμμετοχή τους στα προγράμματα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών («Σταυροδρόμια», «Βυζάντιο-Ευρώπη», «Βυζαντινοί Μελουργοί» κ.λπ., 1995-98).

Το άλλο πεδίο, στο οποίο ΕΛΒΥΧ και Αγγελόπουλος άφησαν παρακαταθήκη όμοια σημαντική προς αυτή της ζωντανής μουσικής πράξης, είναι η δισκογραφία. Δίχως ποτέ να παραμελήσουν την πρωτογενή λειτουργία της τέχνης τους στην άσκηση της λατρείας, έκαναν πολλές, ιδιαίτερα προσεγμένες ηχογραφήσεις, ενώ από το 1990 ξεκίνησαν την ηχογράφηση του έργου του Μαΐστορος Ιωάννου Κουκουζέλη (13ος-14ος αιώνας). Ταυτόχρονα, από το 1982, ο ίδιος ο Αγγελόπουλος συνεργάστηκε ως ψάλτης και ερευνητής με το γαλλικό σύνολο παλιάς μουσικής Ensemble Organum του μουσικολόγου Marcel Pérès. Εκεί, ως ζωντανός φορέας της «ανατολικής» παράδοσης, συμμετείχε αποφασιστικά στην αναβίωση και ηχογράφηση εκκλησιαστικής φωνητικής μουσικής του Μεσαίωνα και της πριν το Σχίσμα χριστιανικής παράδοσης (Harmonia Mundi).

Τέλος, δείγμα του εύρους των ενδιαφερόντων του και της υγιούς επαφής του με την εγχώρια μουσική ζωή είναι το γεγονός ότι συμμετείχε στις παρουσιάσεις έργων σύγχρονης μουσικής, ερμηνεύοντας έργα των Μιχάλη Αδάμη («Ροδανόν», «Τρεις Παίδες εν Καμίνω»), Δημήτρη Τερζάκη, John Tavener, Κυριάκου Σφέτσα, Θ. Αντωνίου κ.ά. Μια πλούσια ζωή σε ρευστούς καιρούς, που άφησε πλούσια κληρονομιά. Του χρωστάμε πολλά. Η κηδεία του θα γίνει αύριο, Τετάρτη, στις 11 το πρωί, στην Αγία Ειρήνη, στην οδό Αιόλου.