Το «Σύνδρομο Κατάρρευσης» των συγκεκριμένων εντόμων δεν απειλεί μόνο τα ίδια, αλλά και τα 2/3 της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων που στηρίζεται στην επικονίαση. Την ασθένεια προκαλούν τα φυτοφάρμακα δύο φαρμακευτικών κολοσσών

Του Τάσου Σαραντή

^[1]Ονομάστηκε «Σύνδρομο Κατάρρευσης των Μελισσών» και αποτέλεσε έναν από τους μεγαλύτερους γρίφους που κλήθηκαν να λύσουν οι επιστήμονες τα τελευταία χρόνια. Το βέβαιο είναι ότι αυτή η παράξενη «ασθένεια» επέφερε κάθετη πτώση στους πληθυσμούς των μελισσών σε ολόκληρο τον κόσμο, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη ανησυχία, δεδομένου ότι περίπου τα 2/3 της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων στηρίζονται στην επικονίαση, στην οποία κατά κύριο λόγο συμβάλλουν οι μέλισσες.

Στο στόχαστρο των επιστημόνων, προκειμένου να δοθεί μια εξήγηση για τα αίτια της κατάρρευσης του πληθυσμού των μελισσών, βρέθηκαν οι γνωστές ασθένειες, οι ιώσεις, η νέα μορφή της νόσου της νοσεμίασης, οι δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα, η ατμοσφαιρική ρύπανση, οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες, τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, οι κλιματικές μεταβολές και η ανθεκτικότητα των παράσιτων στα θεραπευτικά σκευάσματα.

Ωστόσο, μια πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας για την Ασφάλεια Τροφίμων (EFSA) φαίνεται να ρίχνει φως στο μυστήριο. Σύμφωνα με αυτήν, τρία ευρέως χρησιμοποιούμενα φυτοφάρμακα, που κυκλοφορούν εδώ και 50 χρόνια και παρασκευάζονται από την ελβετική Syngenta και τη γερμανική Bayer, αποτελούν σοβαρή απειλή για τις μέλισσες. Λόγος για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο απαγόρευσης της κυκλοφορίας των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων που συνδέονται με την «παρακμή» των μελισσών.

Στην πραγματικότητα, η είδηση δεν είναι καινούργια, αφού πληθώρα επιστημονικών ερευνών που διεξήχθησαν τα τελευταία χρόνια υποδείκνυαν ότι τα συγκεκριμένα φυτοπροστατευτικά προϊόντα μπορούν είτε να δράσουν άμεσα και να προκαλέσουν δηλητηριάσεις ή αλλαγή στη συμπεριφορά των μελισσών, είτε να δράσουν έμμεσα και να προκαλέσουν υποθερμία, μείωση της ικανότητας μάθησης και μνήμης, μείωση της ικανότητας προσανατολισμού και θάνατο στον γόνο.

Πρόκειται για διασυστηματικά εντομοκτόνα (κυκλοφορούν, δηλαδή, σε όλα τα μέρη του φυτού), που αποκαλούνται νεονικοτινοειδή και έχουν δράση παρόμοια με αυτή του φυσικού εντομοκτόνου νικοτίνη, το οποίο δρα ως νευροτοξίνη που δηλητηριάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα. Σύμφωνα με την έκθεση της EFSA, τα τρία παρασιτοκτόνα εγκυμονούν κινδύνους για τις μέλισσες μέσω της μολυσμένης σκόνης και των υπολειμμάτων τους στη γύρη και στο νέκταρ των φυτών, γεγονός που υποδεικνύει ότι πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο στις καλλιέργειες που δεν είναι ελκυστικές για τις μέλισσες, όπως τα ζαχαρότευτλα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αποκλειστεί η χρήση τους για τον αραβόσιτο, την ελαιοκράμβη και τις καλλιέργειες του ηλίανθου.

Οι υποψίες για τις επιπτώσεις των νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων στις μέλισσες ώθησαν τη Γαλλία τον περασμένο Ιούνιο να αποσύρει την έγκριση της κυκλοφορίας ενός εξ αυτών, ενώ και άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Γερμανία, Σλοβενία και Κάτω Χώρες) θέσπισαν περιορισμούς στη χρήση τους.

Αντιλαμβανόμενες τον κίνδυνο να υποστούν ισχυρό πλήγμα στα έσοδά τους -δεδομένου ότι τα συγκεκριμένα παρασιτοκτόνα κυκλοφορούν σε περισσότερες από 100 χώρες- οι παρασκευάστριες πολυεθνικές εταιρείες πέρασαν στην αντεπίθεση.

«Δεν πιστεύουμε ότι η νέα έκθεση της EFSA μεταβάλλει την ποιότητα και την εγκυρότητα των υπαρχουσών μελετών. Ομως, για την εκτίμηση του κινδύνου της σχετικής μελέτης, η εταιρεία είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη για να ασχοληθούμε με τις υποτιθέμενες ελλείψεις δεδομένων.

Πιστεύουμε ότι είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι κάθε πολιτική απόφαση σχετικά με τα νεονικοτινοειδή προϊόντα θα πρέπει να βασίζεται σε σαφείς επιστημονικές αποδείξεις των δυσμενών επιπτώσεων και όχι σε υπερ-ερμηνεία της αρχής της προφύλαξης», δήλωσε εκπρόσωπος της Bayer στην εφημερίδα «Guardian».

«Η EFSA έχει επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στους θεωρητικούς για τις μέλισσες, αγνοώντας χρόνια ανεξάρτητων παρατηρήσεων. Δεν υπάρχει καμία απολύτως απόδειξη για την επίδραση των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων στις αποικίες μελισσών», δήλωσε από την πλευρά του εκπρόσωπος της Syngenta.

Παράλληλα, η χημική βιομηχανία χρηματοδότησε μια έκθεση που δημοσιεύτηκε πριν από δύο εβδομάδες, υποστηρίζοντας ότι η απαγόρευση των νεονικοτινοειδών θα κόστιζε στους Βρετανούς αγρότες περισσότερα από 725 εκατομμύρια ευρώ από τις απώλειες που θα επέφερε στην παραγωγή τροφίμων.

Στο πλευρό της, ακόμη μια έκθεση, χρηματοδοτούμενη αυτή τη φορά από την Ευρωπαϊκή Σύμπραξη για την Προστασία των Καλλιεργειών (ECPA) και τις ευρωπαϊκές αγροτοσυνεταιριστικές οργανώσεις Copa και Cogeca, σύμφωνα με την οποία η χρήση των τριών φυτοφαρμάκων αύξησε τα έσοδα των βασικών καλλιεργούμενων προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ενωση κατά περισσότερο από 2 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως και ότι 50.000 θέσεις εργασίας στον αγροτικό τομέα θα μπορούσαν να χαθούν εάν απαγορευόταν η χρήση των συγκεκριμένων παρασιτοκτόνων.