Του Γιώργου Τσιάρα

«Η απελπισμένη Ευρωπαία νοικοκυρά», σκίτσο-σχόλιο του Γκέρχαρντ Γκλουκ εμπνευσμένο από την «κραυγή» του Μούνχ

Τρεις μέρες απέμειναν μέχρι τις ευρωεκλογές, αλλά ο νικητής έχει ήδη βγει. Οχι, δεν είναι οι λαοί της Ευρώπης ούτε η Μεγάλη Ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αλλά -όπως θα δείτε και στις σελίδες που ακολουθούν- η απογοήτευση, η μισαλλοδοξία, η αποχή και η αδιαφορία. Η γηραιά ήπειρος μπορεί να φόρεσε τα καλά της για το πανηγύρι της κάλπης, αλλά πλέον δεν γοητεύει ούτε τους πιο διαπρύσιους υποστηρικτές της, αφού κατάφερε τα τελευταία χρόνια να θέσει σε αμφισβήτηση τα ίδια τα θεμελιακά ιδεώδη της. Κατάφερε με άλλα λόγια να γίνει, από πολύφερνη νύφη που όλοι την ήθελαν, μια μοχθηρή και κακιασμένη πεθερά – ένας Κρόνος που καταβροχθίζει ένα ένα τα «παιδιά» του…

Ο ευρωσκεπτικισμός, ένα φαινόμενο ευρύτατο και πολυσυζητημένο, δεν έπεσε από τον ουρανό: ανεξαρτήτως αν φέρει αριστερό ή (ακρο)δεξιό πρόσημο, είναι αποτέλεσμα μιας μακράς σειράς από άδικες, άστοχες και ανισοβαρείς πολιτικές, που καταπατούν κάθε έννοια κοινωνικού κεκτημένου, σύγκλισης και ισότητας μεταξύ των εκατοντάδων εκατομμυρίων πολιτών της. Η Ενωση, που είχε ήδη από καιρό στραφεί σε νεοφιλελεύθερες λογικές και ατζέντες, βάζοντας την ευημερία των αριθμών πάνω από εκείνη των ανθρώπων της, φάνηκε ανέτοιμη να καταπολεμήσει τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση που έφερε κύματα φτώχειας και ανεργίας στην περιφέρειά της.

Η αποτυχία των τελευταίων ετών υπήρξε παταγώδης για την Ενωση. Οταν η κρίση της Lehman Brothers και των subprime στεγαστικών δανείων πέρασε τον Ατλαντικό, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν διέθεταν κανένα σαφές σχέδιο αντιμετώπισης. Η βασική αγωνία των ισχυρών –λέμε τώρα– κυβερνήσεων της Ευρώπης, από την πρώτη στιγμή, ήταν πώς θα διασώσουν τις πολλαπλά εκτεθειμένες μεγα-τράπεζές τους, μεταφέροντας τον λογαριασμό για το ξέφρενο κερδοσκοπικό πάρτι και την πιστωτική φούσκα της πρώτης φάσης του κοινού νομίσματος στους φορολογούμενους πολίτες.

Τα κέρδη είναι ιδιωτικά, οι ζημιές είναι δημόσιες – αυτό είναι το νέο «μότο» συλλογικής ευθύνης (και τιμωρίας) στην κατ’ όνομα «Ενωμένη» Ευρώπη. Και το πρόσωπό της δεν είναι τα όλο υγεία μοντέλα των χαζοχαρούμενων διαφημίσεων κατά της αποχής-ρεκόρ, αλλά η μονίμως ξινισμένη φάτσα και η προτεσταντική ρητορική του «τιμωρού» Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, που χωρίζει αυθαίρετα τον κόσμο σε «εργατικούς» και «τεμπέληδες». Που αποφασίζει ποιος θα «ζήσει» και ποιος θα «πεθάνει».

Σαν τους κομπογιαννίτες του Μεσαίωνα, οι ισχυροί της Ευρώπης ξέρουν μόνο μια θεραπεία διά πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν: την αφαίμαξη. Και η χώρα μας, δυστυχώς, κατάφερε χάρη στην εγγενή ατολμία και δουλοπρέπεια των αρχόντων της να γίνει το κατεξοχήν πειραματόζωο της νέας, ζοφερής ευρωπαϊκής εποχής – με άλλα λόγια, αντί να γίνουμε Δανία του Νότου, γίναμε η Λετονία της ευρωζώνης… Οι μάσκες έπεσαν και το σοβαρό «θεσμικό κενό» εξουσίας, που είχε έγκαιρα εντοπιστεί από τους ίδιους τους αρχιτέκτονες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αποκαλύφθηκε σε όλη του την έκταση. Η δημοκρατία στην Ευρώπη έχει καταντήσει ένα πουκάμισο αδειανό, που συγκαλύπτει τις σε μεγάλο βαθμό υπερεθνικές ολιγαρχικές δομές της πραγματικής εξουσίας. Και δεν είναι μόνο η ανισορροπία μεταξύ των δήθεν ισότιμων κρατών-μελών: η κυριαρχία των μεγάλων τραπεζών και πολυεθνικών και των πανίσχυρων λόμπι τους στη χάραξη της ευρωπαϊκής πολιτικής δεν μπορεί πλέον να κρυφτεί πίσω από τα παχιά λόγια των φανατικών ευρώφιλων. Ακόμη και η ρητορική περί «δικτατορίας των Βρυξελλών», που αποφασίζει ερήμην της βούλησης των πολιτών της Ευρώπης και του Ευρωκοινοβουλίου, είναι σε μεγάλο βαθμό παραπειστική, αφού και η Επιτροπή έχει σαφέστατα αλωθεί από τη δράση των οργανωμένων ομάδων πίεσης. Οσο για το Συμβούλιο των 28 ηγετών, που υποτίθεται ότι παίρνει τις μεγάλες αποφάσεις, σε όλες τις δύσκολες στιγμές αποδείχτηκε ανίκανο να πάρει πρωτοβουλίες και ουσιαστικά υποταγμένο στην οικονομική ισχύ και ευάλωτο στους εκβιασμούς της φράου Μέρκελ και του χερ Σόιμπλε.

Ετσι, αντί να σπάσει τον φαύλο κύκλο της ύφεσης με αναπτυξιακά μέτρα και επενδύσεις κεϊνσιανής λογικής, αντί να δώσει οριστική λύση στο πρόβλημα του χρέους μέσα από ένα επιθετικό πρόγραμμα επαναγοράς και «αμοιβαιοποίησης» (λέγε με… ευρωομόλογο), όπως πρότειναν κορυφαίοι οικονομολόγοι, η Ευρώπη αρκέστηκε στην τεχνοκρατική διαχείριση των ελλειμμάτων και στην προστασία της ανταγωνιστικότητας μόνο της Γερμανίας και λίγων δορυφόρων της. Τα αποτελέσματα είναι πασιφανή: η νεοφιλελεύθερη στροφή και οι συνεχιζόμενες πολιτικές λιτότητας και ύφεσης οδήγησαν στην εκτίναξη της ανεργίας -ιδιαίτερα της νεανικής- στον ευρωπαϊκό Νότο, εντείνοντας την εργασιακή ανασφάλεια και υποσκάπτοντας την κοινωνική συνοχή. Θεοποιώντας τη δημοσιονομική πειθαρχία και ασχολούμενη μόνο με το περιβόητο «τι θα πουν οι αγορές», κατάφερε να χάσει την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων πολιτών.

Η ευρωπαϊκή ομοσπονδιακή Μεγάλη Ιδέα της συναίνεσης και της αλληλεγγύης, βέβαια, δεν έχει –και δεν πρέπει ποτέ να– πεθάνει. Αλίμονο αν μετά από δύο πανευρωπαϊκούς πολέμους, που μετεξελίχθηκαν σε παγκόσμιους, με 70 εκατομμύρια νεκρούς, επιστρέψουμε στα χρόνια του άκρατου εθνικισμού και των πάσης φύσεως ηγεμονισμών!

Πρέπει, αντίθετα, να ξαναβρούμε αυτό που ο μέγας Γιούργκεν Χάμπερμας είχε αποκαλέσει «η χαμένη αξιοπρέπεια της δημοκρατίας», όταν κατήγγειλε δημόσια τη μετα-δημοκρατική Ευρώπη των Μέρκελ – Σαρκοζί. Πρέπει να ξαναβρούμε, όλοι μαζί, «το νήμα μιας νέας ευρωπαϊκής συνταγματικής διαδικασίας που θα εμπλέκει και τους ίδιους τους πολίτες». Μόνο έτσι θα χτυπηθεί ο «θεσμικός δαρβινισμός» και η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, που προωθούνται σήμερα σε όλα τα επίπεδα. Και μακάρι η Κυριακή να σημάνει την αφετηρία μιας τέτοιας προσπάθειας, αν και, δυστυχώς, όπως έλεγε πριν από έναν αιώνα η Εμα Γκόλντμαν, αν οι εκλογές μπορούσαν να αλλάξουν τα πράγματα, θα είχαν απαγορευτεί…