Τζόναθαν Φράνζεν
«Κραδασμοί»
Μυθιστόρημα. Μετάφραση Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, Ψυχογιός, 2014, σελ. 640

Του Ιάκωβου Ανυφαντάκη

Το «Μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα», μια πολυπρόσωπη, πολυσέλιδη σύνθεση που θα συλλάβει τον τρόπο σκέψης, την κουλτούρα και την εμπειρία της εποχής που γράφεται, μοιάζει να είναι ο στόχος κάθε φιλόδοξου συγγραφέα που ξεκινάει την καριέρα του. Ενα βιβλίο που θα καταφέρει να διεισδύσει στον πυρήνα της συγκυρίας αποκαλύπτοντας πολλαπλά επίπεδα στη ζωή των ηρώων, συνδέοντας την ατομική τους πορεία με αυτή της οικονομίας, της επιστήμης και της πολιτικής. Τελευταίο όνομα που μπήκε σε αυτή τη συζήτηση είναι ο Τζόναθαν Φράνζεν με τα δύο πιο πρόσφατα έργα του, «Διορθώσεις» και «Ελευθερία», που του έδωσαν τον τίτλο του «σπουδαίου Αμερικανού μυθιστοριογράφου» από το περιοδικό «Time».

Η οικονομική ανάπτυξη και οι ραγδαίες αλλαγές στην κοινωνία αποτέλεσαν συχνά πηγή έμπνευσης. Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της αμερικανικής λογοτεχνίας υπήρξαν ταυτόχρονα ανατόμοι ψυχών, συμπεριφορών αλλά και μιας ολόκληρης χώρας όπου το οικονομικό ήταν άμεσα συνδεδεμένο με το κοινωνικό. Μεγάλοι μυθιστορηματικοί ήρωες όπως ο «Λαγός» Χάρι Ανγκστρομ του Τζον Απνταϊκ και ο «Σουηδός» Σίμουρ Λιβόβ του Φίλιπ Ροθ λειτουργούσαν και ως σύμβολα για ευρύτερες ομάδες. Οι συγκρούσεις τους ήταν συγκρούσεις που ξεσπούσαν ταυτόχρονα στην κοινωνία, γι’ αυτό βιβλία όπως η τετραλογία του Απνταϊκ και το «Αμερικανικό ειδύλλιο» του Ροθ υπήρξαν αποκαλυπτικά για όσα συνέβαιναν στην Αμερική.

Οι «Κραδασμοί» του Φράνζεν, που κυκλοφόρησαν πριν από λίγους μήνες στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Γιώργου-Ικαρου Μπαμπασάκη, αποτελούν ένα καίριο βήμα μαθητείας στην πορεία του για το μεγάλο μυθιστόρημα που θα ολοκληρώσει μια δεκαετία αργότερα, και είναι μια σύνθεση που θέμα της έχει τις οικογενειακές σχέσεις μέσα σε ένα περιβάλλον ευημερίας και απληστίας. Το βιβλίο παρακολουθεί την οικογένεια Χόλαντ καθώς προσπαθεί να ισορροπήσει μετά την ανατροπή που έφερε μια απρόσμενη κληρονομιά που απέκτησε η μητέρα. Τα χρήματα φέρνουν στην επιφάνεια τον υπόγειο ανταγωνισμό ανάμεσα στα δυο παιδιά, τον Λούις και την Αϊλίν. Ο Λούις, ραδιοπειρατής από την εφηβεία του, υπήρξε πάντα αντιδημοφιλής αλλά αυτάρκης. Η έμφυτα γοητευτική Αϊλίν, από την άλλη, είναι αδύναμη και εξαρτημένη από τους γύρω της. Σύντομα εκδηλώνεται η κρυφή μέχρι τότε απληστία τους, αλλά και ο φόβος να μη χάσουν τα χρήματα, κι ας μην τα είχαν ποτέ στο παρελθόν. Οι δύο γονείς εκφράζουν αντίθετες απόψεις για τη διαχείριση της περιουσίας. Ο μαρξιστής πανεπιστημιακός πατέρας επιθυμεί να συνεχίσουν τη ζωή τους όπως πριν, ενώ η μέχρι τότε αδύναμη σύζυγός του απολαμβάνει την εξουσία που της δίνει η κληρονομιά -τη γεμίζει όμως ταυτόχρονα και ευθύνες για τη διαχείρισή της. Ο Φράνζεν δείχνει και σε αυτό το βιβλίο τη μαεστρία του στην περιγραφή των οικογενειακών σχέσεων και την αλληλεπίδραση γονιών-παιδιών.

Οι κραδασμοί του τίτλου αφορούν μια απρόσμενη ακολουθία σεισμών που πλήττουν τη Βοστόνη. Τα αίτιά τους αναζητούνται είτε στην τιμωρία των ανθρώπων για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων, είτε σε οικολογικές καταστροφές. Ο Φράνζεν ανοίγει δύο κεντρικά ζητήματα για τη σύγχρονη Αμερική: τον διάλογο γύρω από το δικαίωμα των γυναικών να ορίζουν το σώμα τους μέσα από την αναφορά στις παραεκκλησιαστικές οργανώσεις που στοχοποιούν τις κλινικές τερματισμού κύησης και την αλλοίωση του περιβάλλοντος από τις μεγάλες εταιρείες. Ετσι, το οικογενειακό μυθιστόρημα μετατρέπεται σταδιακά σε μια υπόθεση μυστηρίου μέσω της οποίας προσπαθεί να τραβήξει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Λίγα χρόνια πριν αναδειχτεί σε μία από τις σημαντικότερες φωνές της παγκόσμιας λογοτεχνίας ο Φράνζεν έδωσε μέσα από τους «Κραδασμούς» τα πρώτα δείγματα όσων θα χαρακτήριζαν το ολοκληρωμένο του έργο. Καταφέρνει να περιγράψει μια σύνθετη εικόνα της αμερικανικής κοινωνίας στην οποία συνυπάρχει ο απόλυτος υλισμός με τις θρησκευτικές ιδεοληψίες. Το μωσαϊκό που συγκροτεί εντυπωσιάζει με το πλήθος από διαφορετικά στοιχεία που περιλαμβάνει κι ας μην καταφέρνει να τα συνθέσει πάντα αρμονικά και σε επικοινωνία μεταξύ τους. Πρόκειται, όμως, για μια θαρραλέα προσπάθεια και ένα βιβλίο που αποζημιώνει τον αναγνώστη που ξεκινάει το ταξίδι του σε αυτό.