Της Παρής Σπίνου

Μεγάλη απώλεια για τον χώρο του βιβλίου. Η σπουδαία εκδότρια, ψυχή επί τέσσερις δεκαετίες της «Εστίας», πέθανε τη Δευτέρα το απόγευμα, «ήσυχα, στον ύπνο της», όπως ανακοίνωσε η οικογένειά της, σε ηλικία 86 ετών. Τον τελευταίο καιρό νοσηλευόταν στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, δίνοντας την ύστατη μάχη με τον καρκίνο. Η κηδεία της θα γίνει αύριο, 4 μ.μ., στο Α′ Νεκροταφείο Αθηνών.

Αρχοντική, ιδιαίτερα καλλιεργημένη, πολυταξιδεμένη, η Μάνια (Μαρίνα) Καραϊτίδη έβαλε την ανεξίτηλη σφραγίδα της στον ιστορικό εκδοτικό οίκο από το 1972, οπότε ανέλαβε τα ηνία, μετά τον θάνατο του πατέρα της Κωνσταντίνου Σαραντόπουλου. Μεταφέροντας το 1978 το Βιβλιοπωλείο της Εστίας από τη Σταδίου στην οδό Σόλωνος 60 (έπειτα από έξωση της ιδιοκτήτριας τράπεζας) θεμελίωσε τη δημιουργία μιας ολοζώντανης γειτονιάς του βιβλίου, σε μια περιοχή όπου κυριαρχούσαν τα παλαιοβιβλιοπωλεία και οι νομικές εκδόσεις.

Στήριξε και ανανέωσε το μακροβιότερο λογοτεχνικό περιοδικό στην Ελλάδα, τη «Νέα Εστία». Ανέλαβε την προβολή της νέας γενιάς των συγγραφέων τη δεκαετία του ‘80 συστήνοντας τον Πέτρο Τατσόπουλο, τη Θεοφανώ Καλογιάννη, τον Φαίδωνα Ταμβακάκη, τον Χρήστο Χωμενίδη και πολλούς άλλους. Για τα 100 χρόνια της Εστίας, το 1985 εγκαινίασε τη Σειρά Ξένης Λογοτεχνίας, με δεκάδες ενδιαφέροντες τίτλους και έγκριτους μεταφραστές. Με γνώμονα την ποιότητα και με το ανοιχτό πνεύμα της τα βιβλία της Εστίας ταξίδεψαν σε ευρύτερο, πιο νεανικό, λιγότερο συντηρητικό κοινό. «Εφυγε από πάνω μας η ρετσινιά του δεξιού βιβλιοπωλείου», όπως είχε δηλώσει χαρακτηριστικά στη «Lifo».

Δυναμική, γεμάτη ενέργεια που ξεχείλιζε το γραφείο της, η θρυλική «κυρία Μάνια» για τους νεότερους, απλώς «Μάνια» για τους πιο παλιούς είχε δημιουργήσει στο στρατηγείο της, στο πατάρι της Σόλωνος, ένα φιλολογικό καφενείο. Από τον Αγγελο Βλάχο, τη Γαλάτεια Σαράντη, την Αθηνά Κακούρη, τον Δημήτρη Νόλλα, μέχρι τον Παύλο Μάτεσι, τον Γιάννη Βαρβέρη, τον Φίλιππο Δρακονταειδή, τη Νένη Ευθυμιάδη, η καθημερινή παρέλαση δεν σταματούσε. Για μια «καλημέρα» ή για επικές συζητήσεις με γέλια και φωνές που ακούγονταν μέχρι την είσοδο.

Η πόρτα της ήταν ανοικτή για όλους -συγγραφείς, συνεργάτες, δημοσιογράφους- και όλοι την προσέγγιζαν με μείγμα θαυμασμού και σεβασμού. «Η κυρία Μάνια ήτανε σεβασμιότατη γυναίκα, κυρία με τα όλα της. Ηταν ιστορίες μεγάλες», όπως έγραψε στο βιβλίο του ο Νίκος Παντελάκης, ο εμβληματικός βιβλιοπώλης της «Εστίας».

Ο Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης περιγράφει πως το τακτοποιημένο γραφείο της αντανακλούσε την προσωπικότητά της»… τα βαριά γυάλινα πρες-παπιέ, τη λάμπα, τα χαρτιά, όλα ένα διευθετημένο ανακάτωμα, μια άναρχη ευταξία, μια μποέμικη κομψότητα. Ομοίως, το ντύσιμό της: μια μποέμικη κομψότητα».

Η Μάνια Καραϊτίδη αγάπησε και αφοσιώθηκε στην Εστία. Μεγάλωσε εκεί, σε περιβάλλον οικογενειακό, με το άρωμα του χαρτιού, με την αξία των λέξεων και την ευγένεια μιας άλλης εποχής. Επεδίωξε, όπως και οι προκάτοχοί της, να βγάζει βιβλία «ωφέλιμα και ευχάριστα». Οπως δήλωνε στην «Καθημερινή», στην Ολγα Σελλά: «Μας μεταφέρθηκε εκείνο που είχε πει ο ιδρυτής της “Εστίας”, ο Γιώργος Κασδόνης, ότι θέλει να κάνει βιβλία τα οποία θα βοηθήσουν τον κόσμο και στη μόρφωσή του και στο ήθος του. Και να μην είναι ακριβά. Από τότε αυτό προσπάθησε η οικογένεια πάντα. Δεν ήταν πρωταρχικό μας μέλημα το κέρδος».

Ασφαλώς δεν ήταν όλα ρόδινα. Ούτε για τον ιστορικό εκδοτικό οίκο της Εστίας, που συμπληρώνει σχεδόν 130 χρόνια ζωής, επιβιώνοντας σε παγκόσμιους πολέμους, στην κατοχή, στη χούντα. Ούτε και για την ίδια τη Μάνια Καραϊτίδη, η οποία καθιερώθηκε και αναγνωρίστηκε σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο. Οταν ανέλαβε, το 1972, «τότε ήταν πολύ περίεργο να κάνει μια γυναίκα αυτήν τη δουλειά -ήμασταν η κ. Ελευθερουδάκη κι εγώ», είχε πει στη Δέσποινα Τριβόλη, στη «Lifo». «Φοβερές οι αντιδράσεις από το προσωπικό – δεν μου το ’παν και στα μούτρα, αλλά το κατάλαβα, άπειρη ήμουν, όχι ηλίθια. Σιγά σιγά με κατάλαβαν, ότι αυτή είναι, πρέπει να τα πάμε καλά, γιατί, αν δεν τα πάμε καλά, είναι και λιγάκι τζόρας».

Είχε διαβάσει χιλιάδες βιβλία: «Οταν βαριέμαι, ξέρω ότι είναι κακό το βιβλίο. Δεν είμαι σνομπ – δεν είμαι ούτε φιλόλογος ούτε κριτικός. Δεν κρίνω ποτέ έτσι». Περίμενε πολλά από τη νέα γενιά: «Ισως θα ήθελα να βγει ένας συγγραφέας, που να πω «“αυτός είναι, αυτός θα μείνει”». Πίστευε ότι το ηλεκτρονικό βιβλίο «θα είναι το μέλλον σε reference βιβλία». Και κρατούσε πάντα την πατρική συμβουλή: «Να χαίρεσαι που ανοίγουν βιβλιοπωλεία. Οσο πιο πολλά βιβλιοπωλεία υπάρχουν τόσο καλύτερα πάει η δουλειά μας. Πάει να πει ότι πάει καλά το βιβλίο».

Η Μάνια Καραϊτίδη τιμήθηκε το 2000 από τη Γαλλική Δημοκρατία με το Παράσημο του Τάγματος της Αξίας και το 2010 από το περιοδικό «Διαβάζω» για τη συνολική προσφορά της στον χώρο του βιβλίου. Πέρυσι, είδε το γενικό βιβλιοπωλείο που δημιούργησε στη Σόλωνος να κλείνει. Ωστόσο, η κόρη της Εύα Καραϊτίδη συνεχίζει επάξια την πορεία του εκδοτικού οίκου στην οδό Ευριπίδου, ενώ μια καινούργια αρχή έγινε πρόσφατα με το νέο βιβλιοπωλείο (μόνο με τις εκδόσεις της Εστίας) στη συμβολή των οδών Διδότου και Δελφών.

([email protected])

……………………………………………………………………………………………………………………………………

«Οταν είδα τον Καραγάτση, έπεσα τ’ ανάσκελα»

Με τον Μισέλ Ουελμπέκ

Πλήθος οι προσωπικότητες που γνώρισε κι άλλες τόσες οι ιστορίες από τα παλιά που μπορούσε να διηγηθεί. Οπως είχε εκμυστηρευτεί στην «Καθημερινή»: «Οταν ήμουν 17 χρόνων θέλαμε, με κάποιες συμμαθήτριές μας, να γίνουμε δημοσιογράφοι. Ποια θα ήταν η πρώτη μας συνέντευξη; Ο Βενέζης, σκεφτήκαμε όλες. “Ναι”, απαντάει ο Βενέζης, πήγαμε στο σπίτι του, αλλά καταλήξαμε να μας πάρει συνέντευξη και να χορέψουμε Καλαματιανό. Ηταν πολύ γλυκός άνθρωπος. Ο Καραγάτσης ήταν τρομερά ωραίος. Οταν μου τον συνέστησε ο πατέρας μου, πήγα να πέσω ανάσκελα. Αλλά και με τη νεότερη γενιά, τον Τατσόπουλο, τον Χωμενίδη, άνοιγε η καρδιά μου. Τους συμπαθούσα πάρα πολύ».

Της έλειπε, όμως, και ο Ηλίας Λάγιος: «Ηταν ένας άνθρωπος βαθύτατης εξυπνάδας, όχι εξυπνάκιας, και μεγάλης μόρφωσης. Μια άλλη μεγάλη μορφή ήταν ο Αλκης Αγγέλου. Ερχόταν εδώ και σχολίαζε διάφορα παιγνίδια γνώσεων που παρακολουθούσε». Με νοσταλγία θυμόταν τον Παύλο Μάτεσι. «Ερχόταν κι εκτόξευε χιλιάδες κακίες, αλλά μπορούσες να μιλήσεις για το θέατρο, για τον κινηματογράφο, για τα βιβλία. Το μυαλό του δούλευε πολύ».