Συνέντευξη στον Τάσο Τσακίρογλου

^[1]«Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας καθ' εαυτή δεν προβλέπει μονομερείς ενέργειες στο θέμα της ΑΟΖ» τονίζει στην «Εφ.Συν.» ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών και πρόεδρος του Διοικητικού Δικαστηρίου του Συμβουλίου της Ευρώπης, Χρήστος Ροζάκης, προσθέτοντας ότι δεν φοβάται την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο. Ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου διευκρινίζει ότι το κλίμα εθνικισμού και συντηρητισμού σε Τουρκία και Ελλάδα επηρεάζει τις δυνατότητες συμβιβασμών, ενώ για την προσέγγιση με το Ισραήλ εφιστά την προσοχή, καθώς, όπως λέει, στην περιοχή του βρίσκεται σε εξέλιξη μια σοβαρή κρίση.

- Ολες οι πληροφορίες από την κυβέρνηση συγκλίνουν ότι οδεύουμε προς ανακήρυξη ΑΟΖ. Γιατί σ' αυτή τη συγκυρία;

Φαντάζομαι διότι τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει η αντίληψη ότι η ΑΟΖ δίνει μια δυνατότητα για την προώθηση των εθνικών συμφερόντων, κυρίως στο επίπεδο της άντλησης των πλουτοπαραγωγικών πόρων του υπεδάφους και φυσικά της εξερεύνησης που θα προηγηθεί στις θαλάσσιες περιοχές που γειτνιάζουν με την Ελλάδα. Τώρα, κατά πόσον αυτό αποτελεί πραγματικά μια απάντηση στο πρόβλημα είναι συζητήσιμο, διότι η δυνατότητα αυτών των ενεργειών μπορεί θαυμάσια να στηριχτεί στην υφαλοκρηπίδα, η οποία είναι ακριβώς ο βυθός και το υπέδαφος στα οποία το κράτος έχει αποκλειστικά δικαιώματα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης.

- Αρα δεν προσφέρει κάποια επιπλέον δυνατότητα η ΑΟΖ;

Για να είμαι απόλυτα σαφής, αυτό που ονομάζω προστιθέμενη αξία της ΑΟΖ είναι ότι επειδή καλύπτει και τον χώρο που ονομάζουμε «κολόνα της θάλασσας», δηλαδή το νερό πάνω από τον βυθό, όπως επίσης και την επιφάνεια των υδάτων, δημιουργεί νέες δυνατότητες για το εθνικό κράτος στο να προστατεύσει την αλιεία και να εκμεταλλευτεί τη χρήση των κυμάτων και των ανέμων ως μορφές παραγωγής ενέργειας ήπιας μορφής.

- Τι λέτε για τη φημολογούμενη διάσταση απόψεων μεταξύ ΥΠΕΞ και Μαξίμου, όπου το τελευταίο φέρεται να υποστηρίζει ότι μονομερώς μπορούμε να προχωρήσουμε στο θέμα της ΑΟΖ;

Η Ελλάδα δεσμεύεται από τη Σύμβαση του 1982, η οποία έχει μάλιστα μετατραπεί και σε εθνικό δίκαιο. Σύμφωνα με το άρθρο 74, οριοθέτηση σε περίπτωση όπου είναι αντικείμενα γειτονικά κράτη, γίνεται με συμφωνία, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου. Αρα η Σύμβαση καθ' εαυτή δεν προβλέπει μονομερείς ενέργειες, σε αντίθεση με την περίπτωση της αιγιαλίτιδας ζώνης, όπου κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις η χώρα μπορεί μονομερώς να χαράξει μια γραμμή, η οποία σημαίνει «μέση γραμμή». Αυτή η διάκριση που κάνει η Σύμβαση είναι σημαντική. Ετσι, αυτή τη στιγμή υπάρχει μια ελληνική νομοθεσία, ο νόμος Μανιάτη του 2011, που μιλά για τη «μέση γραμμή». Λέει όμως ότι, «ελλείψει συμφωνίας, η οριοθετική γραμμή είναι η μέση γραμμή». Η Σύμβαση του 1982 έχει ισχύ τυπικά ανώτερη από οποιονδήποτε νόμο. Αρα ο νόμος Μανιάτη θα πρέπει να υπακούσει στην ανώτερη νομική ρύθμιση, τη Σύμβαση του 1982.

- Τι ακριβώς σημαίνει αυτό;

Σημαίνει πως το «ελλείψει συμφωνίας» μεταφράζεται πως εάν δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί συμφωνία, παρά τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί, τότε μόνο η Ελλάδα μπορεί να εφαρμόσει τη «μέση γραμμή» και όχι να θεωρήσουμε ότι το «ελλείψει συμφωνίας» σημαίνει ότι ανά πάσα στιγμή μπορούμε να προχωρήσουμε. Πρέπει να εξαντληθεί πρώτα η διαδικασία της διαμόρφωσης μιας συμφωνίας με τα γειτονικά κράτη.

- Σ' αυτήν την περίπτωση πάμε για προσφυγή στο Δικαστήριο;

Από εκεί και πέρα, εάν η γραμμή που χαράσσει το κράτος βρίσκει την αντίθεση τρίτων χωρών, τότε υπάρχει πάντα μια δικαστική δυνατότητα για να αναγνωριστεί ή όχι αυτή η οριοθετική γραμμή.

- Τι θα συνεπαγόταν μια παραπομπή της οριοθέτησης ΑΟΖ για το Καστελόριζο στο Διεθνές Δικαστήριο; Τι λέει η νομολογία;

Τα αγκάθια είναι δύο: το Καστελόριζο και το Αιγαίο πέλαγος. Η περιοχή του Καστελόριζου, δηλαδή η Ανατολική Μεσόγειος όπως θέλουν να την ονομάζουν οι Τούρκοι, γειτνιάζει και με άλλα ελληνικά νησιά, όπως η Ρόδος, η Κάρπαθος και, εάν κατεβείτε προς τα κάτω, και οι ανατολικές ακτές της Κρήτης. Ολο αυτό το «τόξο» παρέχει τη δυνατότητα στην Ελλάδα διείσδυσης σε ζώνες θαλάσσης σε μια περιοχή αρκετά σημαντική για τα ελληνικά συμφέροντα.

- Οσον αφορά το Δικαστήριο;

Αν πηγαίναμε στο Δικαστήριο, αυτές οι ακτές (Καστελόριζου, Στρογγύλης, Ρόδου, Καρπάθου, Κρήτης) θα προσμετρηθούν και θα αναμετρηθούν με τις ανάλογες τουρκικές ακτές. Γιατί στην ίδια περιοχή αναμφίβολα είναι και οι τουρκικές ακτές. Το τι θα αποδώσει το Δικαστήριο ως ζώνη ελληνική και ζώνη τουρκική είναι ένα μαθηματικό αποτέλεσμα όπου θα λάβει υπόψη του ορισμένες συνιστώσες. Το πρώτο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει αφορά το ποια θα είναι η επήρεια την οποία θα δώσει σε κάθε νησί, έτσι ώστε να αποκτήσει μια ζώνη στη θαλάσσια περιοχή. Το δεύτερο, και εάν ακόμα δώσει πλήρη επήρεια, είναι πώς θα κρίνει αναλογικά την ύπαρξη των ελληνικών ακτών των νησιών με τις ηπειρωτικές ακτές της Τουρκίας.

- Ποια κριτήρια εφαρμόζει;

Ενα από τα κεντρικά κριτήρια είναι το θέμα της έκτασης των ακτών. Αν ένα κράτος έχει πενήντα χιλιόμετρα ακτές στην περιοχή και το άλλο δέκα, η μαθηματική αναλογία θα είναι ένα προς πέντε. Εάν διαπιστώσει στη συνέχεια ότι υπάρχουν δυσαναλογίες στις ακτές, θα τροποποιήσει τη μέση γραμμή.

- Σ' αυτό το πλαίσιο, θεωρείτε ότι μπορεί να υπάρξει ένα modus vivendi με την Τουρκία στο Αιγαίο και υπό ποιους όρους;

Θα έπρεπε να επιλυθούν τα δύο καίρια ζητήματα. Το ένα είναι το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης (μέχρι 12 ναυτικά μίλια, όσο και τα χωρικά ύδατα), το οποίο πρέπει να επιλυθεί και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να βρεθεί η δεύτερη λύση, που είναι η θαλάσσια ζώνη την οποία ονομάζουμε είτε υφαλοκρηπίδα είτε ΑΟΖ. Ετσι κι αλλιώς, το τι απομένει στο Αιγαίο για να κατανεμηθεί ανάμεσα στις δύο χώρες εξαρτάται από το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης Ελλάδας και Τουρκίας.

- Και η υφαλοκρηπίδα;

Η υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο, όπως και η ΑΟΖ, προϋποθέτουν τεχνικά μια δύσκολη διαπραγμάτευση. Είναι η μορφολογία της περιοχής και κυρίως η πληθώρα των ελληνικών νησιών που καθιστούν δύσκολη την οριοθέτηση. Αυτή όμως η δυσκολία είναι ταυτόχρονα και μια θετική κατάσταση για την Ελλάδα. Διότι αυτή η πληθώρα των νησιών αυξάνει σημαντικά τις δυνατότητες να αποκτήσουμε μεγαλύτερη έκταση ζωνών στην περιοχή και αυτό φυσικά το γνωρίζει πολύ καλά η Τουρκία. Σε τελευταία ανάλυση, εάν οι διαπραγματεύσεις αποτύχουν, εκείνο που παραμένει πάντα θετικό είναι η ύπαρξη του Δικαστηρίου.

- Θα συνιστούσατε λοιπόν προσφυγή σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων;

Εγώ προσωπικά δεν φοβάμαι ότι το Δικαστήριο στη δική μας περίπτωση θα έχει αρνητικές επιπτώσεις για την έκβαση των ζωνών μας, διότι και πάλι τονίζω ότι δεν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα φαινόμενο μιας ανοιχτής θάλασσας με ένα-δυο νησιά από δω και από κει διασπαρμένα. Εχεις μια τέτοια συμπαγή ενότητα νησιών στην περιοχή, ώστε αυτό δεν μπορεί παρά να ευνοήσει τελικά την Ελλάδα με την εφαρμογή του Δικαίου της Θάλασσας όπως προβλέπει η Σύμβαση του 1982.

- Στην τωρινή συγκυρία βλέπουμε ένα κλίμα που υπάρχει στην Τουρκία, με ένα είδος εθνικισμού -πολλοί μιλούν για νεο-οθωμανισμό- αλλά και στη χώρα μας, ένα ανάλογο συντηρητικό κλίμα απ' όλο το τόξο της Δεξιάς, αλλά και τη Χρυσή Αυγή. Πόσο επηρεάζει αυτό τις διαδικασίες διαλόγου;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό επηρεάζει κυρίως τις δυνατότητες συμβιβασμών. Και πάλι τονίζω ότι κάθε διαπραγμάτευση δεν μπορεί να έχει επιτυχία παρά μόνο εάν υπάρχει ένας τελικός συμβιβασμός. Δηλαδή κάπου θα κερδίσεις και κάπου θα χάσεις. Εάν νομίζει η Τουρκία ή ακόμα και η Ελλάδα ότι δεν μπορεί παρά μόνο να κερδίσει, τότε δεν μπορεί να υπάρξει διαπραγμάτευση.

- Γίνεται πολύς λόγος για τον διαμορφούμενο άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Η Αθήνα μιλά για «στρατηγική σχέση» με το Τελ Αβίβ. Βλέπετε βιώσιμο έναν τέτοιο άξονα;

Οσον αφορά τη σχέση Κύπρου-Ισραήλ, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι υπήρξε μια παραγωγική συμμαχία. Η προσθήκη της Ελλάδας σ' αυτό το δίδυμο θα μπορούσε να αποδώσει καρπούς σε ορισμένα θέματα, όπως για παράδειγμα η μεταφορά φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Φυσικά, πρέπει κάποιος να είναι προσεκτικός όταν διεισδύει σε περιοχές στις οποίες βρίσκεται σε εξέλιξη μια κρίση. Και αναμφίβολα η ελληνική κυβέρνηση πιστεύω ότι γνωρίζει πολύ καλά ποια είναι τα όρια ακριβώς τα οποία πρέπει να χαράξει, έτσι ώστε να διατηρήσουμε ταυτόχρονα τις καλές σχέσεις και με το Ισραήλ και με τις αραβικές χώρες.