Χτισμένο στον σημαντικότερο ορεινό βιότοπο της νότιας Ελλάδας, μοιάζει να βρίσκεται εκεί από αιώνες και ας είναι έργο της τελευταίας δεκαετίας. Η ευρηματική αρχιτεκτονική του «ταιριάζει γάντι» στο τοπίο της λίμνης και των βουνών που την περιβάλλουν, αλλά και στους αρχαίους μύθους που ερμηνεύουν την αιώνια προσπάθεια του ανθρώπου να τιθασεύσει τα φυσικά φαινόμενα

Της Χαράς Τζαναβάρα

Το Μουσείο της Στυμφαλίας εγκαινιάστηκε το 2010 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια, κάθε άλλο παρά τυχαία, στις 5 Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, το οποίο άλλωστε τιμά όλες τις ημέρες του χρόνου. Κατασκευάστηκε σε ένα ξέφωτο της δασωμένης πλαγιάς, σε μια παράκαμψη του δρόμου που οδηγεί προς την ορεινή Κορινθία, με τα δάση ελάτης και καστανιάς, το ιδιαίτερο αλπικό τοπίο της τεχνητής λίμνης Δόξα και τα χωριά που διατηρούν την αυθεντικότητά τους, πετυχαίνοντας να αφομοιώσουν τις λίγες «παραφωνίες».

Μπροστά του απλώνεται η λίμνη της Στυμφαλίας, που λόγω της οικολογικής σημασίας της έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA. Σε ύψος 600 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, θεωρείται από τους ειδικούς ο σημαντικότερος ορεινός βιότοπος σε όλη την Πελοπόννησο και κομβικός σταθμός στις ετήσιες μετακινήσεις των αποδημητικών πτηνών. Στη βιβλιογραφία καταγράφεται συχνά ως έλος ή ελώδης λίμνη, αφού η εικόνα της μεταλλάσσεται ανάλογα με την εποχή. Τον χειμώνα η επιφάνειά της φτάνει τα 7.700 στρέμματα και το βάθος των νερών τα 10 μέτρα. Το καλοκαίρι και τις περιόδους ανομβρίας περιορίζεται στα 3.500 στρέμματα και το βάθος της μόλις ξεπερνά τα 3 μέτρα. Τα δύσκολα για όλη την Ελλάδα χρόνια της τελευταίας ξηρασίας (1989-90) η λίμνη έμεινε χωρίς νερό και στις παρυφές δημιουργήθηκαν προσωρινά ιδιαίτερα γόνιμα κομμάτια καλλιεργήσιμης γης.

Η ευρύτερη περιοχή, σύμφωνα με καταγραφές της Ορνιθολογικής Εταιρείας, είναι ο παράδεισος για 133 προστατευόμενα πτηνά, από τα οποία τα περισσότερα απειλούνται από εξαφάνιση. Πελαργοί, αλκυόνες και αγριόπαπιες φωλιάζουν στις ρεματιές που την περιβάλλουν, ενώ στα δέντρα και τους καλαμιώνες συναντώνται άγρια ωδικά πουλιά, όπως καρδερίνες, κοκκινολαίμηδες, σπίνοι και παπαδίτσες. Στους μόνιμους «ενοίκους» της περιοχής περιλαμβάνονται βίδρες, αλεπούδες, σκαντζόχοιροι, τσακάλια, χελώνες και φίδια. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έχει ο πληθυσμός των ψαριών, στον οποίο ξεχωρίζει το Phoxinellus Stymfalious ή ντάσκα που ζει μόνο σε αυτή τη λίμνη. Το ενδημικό αυτό ψάρι καταφέρνει να επιβιώνει στις ιδιαίτερες υδρολογικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν τον βιότοπο, βουτώντας μέσα στη λάσπη η οποία σχηματίζει προστατευτική «ασπίδα» γύρω από το σώμα του.

Αυτό το παιχνίδι της φύσης κέντρισε τη φαντασία των κατοίκων της περιοχής που κατοικείται από την αρχαιότητα και ήταν η αφορμή για να δημιουργηθεί ένας από τους σημαντικότερους άθλους του Ηρακλή. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ανάλογα κατορθώματα συναντώνται στα πρόσωπα του Μελκάρθ των Φοινίκων και του Σάντωνα των Λυδών, τα οποία μεταφέρθηκαν στα καθ΄ ημάς από τους Δωριείς, όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Ελληνική Μυθολογία» ο καθηγητής της ελληνικής φιλολογίας στη Σορβόνη Paul Decharme.

Ο απόλυτος ήρωας της εποχής είναι ο Ηρακλής. Γιος της Αλκμήνης και του Δία, ο οποίος κατάφερε να την ξεγελάσει παίρνοντας τη μορφή του άντρα της, του Αμφιτρύωνα, έγινε από βρέφος αντικείμενο της οργής της απατημένης Ηρας που έστειλε δύο φαρμακερά φίδια στην κούνια του. Το βρέφος τα έπνιξε με τα χέρια του θεμελιώνοντας τον μύθο και το μετέπειτα κλέος του, τη δύναμή του. Αλλωστε το Ηρα-, το πρώτο συνθετικό του ονόματός του, δεν προέρχεται από την -πρώτη τη τάξει- θεά του Ολύμπου, αλλά από τη δωρική ρίζα «ηρ» ή «αρ» που σημαίνει άνεμος.

Στη δική του μυθολογία ο Νίκος Τσιφόρος επισημαίνει ότι «οι ήρωες είναι αφελείς, την παθαίνουν και υποτάσσονται σε κάποιον έξυπνο», για να εξηγήσει πώς ο Ηρακλής βρέθηκε να εκτελεί τους περίφημους 12 άθλους του ως τιμωρία για την εξόντωση της οικογένειάς του κατ' εντολήν του άρχοντα Ευρυσθέα, του βασιλιά της Τίρυνθας. Το έκτο κατόρθωμα του ήρωα είναι οι Στυμφαλίδες όρνιθες, που αποτελεί τη μυθική εξήγηση του αγώνα των ανθρώπων απέναντι σε φυσικά φαινόμενα που υπερβαίνουν τις δυνάμεις τους. Τα ανθρωπόμορφα πουλιά είχαν εκδιωχθεί από τον Ορχομενό της γειτονικής Αρκαδίας και είχαν βρει καταφύγιο στη Στυμφαλία με τα λιμνάζοντα νερά, απειλώντας ανθρώπους, ζώα και καλλιέργειες. Ο Ηρακλής κατάφερε να τις διώξει από την περιοχή χρησιμοποιώντας τα χάλκινα κρόταλα, έργο του Ηφαιστου, που του έδωσε η Αθηνά, η θεά της σοφίας.

«Φορτωμένο» με τις ιστορικές μνήμες και με σεβασμό στη μοναδικότητα της φύσης, το μουσείο κατασκευάστηκε σε έκταση περίπου 5,6 στρεμμάτων που εκχώρησαν ο τότε δήμος και το δασαρχείο Στυμφαλίας, στο πλαίσιο του γενικότερου προγράμματος του ιδρύματος Πολιτισμού της Τράπεζας Πειραιώς για την ανάδειξη λαϊκών παραδόσεων και την τόνωση της τοπικής οικονομίας. Είχαν προηγηθεί τα μουσεία νερού στη Δημητσάνα, ελιάς στη Σπάρτη, κεραμοποιίας στον Βόλο, μαρμάρου στην Τήνο, μεταξιού στο Σουφλί και ελαιουργίας στην Αγία Παρασκευή Λέσβου.

Τα ευρηματικά σχέδια υπογράφουν οι καθηγητές του Πολυτεχνείου Δημήτρης Ησαΐας και Τάσης Παπαϊωάννου, εκλεκτός συνεργάτης της «Εφ.Συν.», με τους συνεργάτες τους. Το πολυβραβευμένο αρχιτεκτονικό δίδυμο πέτυχε να σχεδιάσει ένα κτιριακό συγκρότημα που «δεν προσπαθεί να κρυφτεί μέσω της κλιμάκωσης των όγκων του, ακολουθώντας το επικλινές του εδάφους» όπως το περιγράφουν οι ίδιοι και προσθέτουν: «Αντίθετα, ξεπροβάλλει από το περιβάλλον, δηλώνοντας έντονα την παρουσία του, αποφεύγοντας εικονογραφικές αναφορές και γραφικότητες».

Στην ανατολική πλευρά του κυριαρχεί ένας τοίχος από μπετόν, ο οποίος λειτουργεί ως «ραχοκοκαλιά» για την ανάπτυξη των εσωτερικών χώρων που χάρη στα μεγάλα ανοίγματα έχουν απρόσκοπτη θέα προς τη λίμνη. Η είσοδος διαμορφώθηκε στη δυτική πλευρά, με κυρίαρχα στοιχεία την γκρίζα πέτρα, το γυαλί και το μέταλλο που οδηγούν στους δύο βασικούς χώρους του μουσείου. Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται τα ιδιαίτερα γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, η δεύτερη αναδεικνύει τα στοιχεία του βιότοπου και τα παραδοσιακά επαγγέλματα που συνδέονται με αυτόν. Τις εντυπώσεις όμως κλέβει η κεντρική σύνθεση-τομή που με ευρηματικό τρόπο μεταφέρει μέσα στο μουσείο τον βιότοπο με τα φυρά και τα ψάρια του.

[email protected]