«Ορίστηκε έδρα του εκάστοτε πρωθυπουργού το 1982 με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου και πρώτος ένοικος ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου

Της Χαράς Τζαναβάρα – Φωτογραφία: Bασίλης Μαθιουδάκης

Είναι γνωστό και στον τελευταίο πολίτη αυτής της χώρας, αλλά στην πραγματικότητα είναι το πρωθυπουργικό μέγαρο. Αν έπρεπε να έχει ονοματεπώνυμο, θα ήταν αυτό του Αλέξανδρου Μιχαληνού, του Χιώτη εφοπλιστή ο οποίος στις αρχές του 20ού αιώνα αγόρασε το προνομιούχο οικόπεδο στη γωνία της Ηρώδου Αττικού και της Β. Γεωργίου για να χτίσει την πολυτελή κατοικία του. Ως τα τέλη της δεκαετίας του 1880 η σημερινή πιο ακριβή περιοχή της πρωτεύουσας ήταν… εκτός σχεδίου και γεμάτη περιβόλια, ενώ ο χωματόδρομος μεταξύ των λεωφόρων Β. Σοφίας και Β. Κωνσταντίνου ήταν η οδός «Παλαιού Σταδίου».

Η βασίλισσα Αμαλία, στο πλαίσιο των σχεδίων της για το πρασίνισμα της πρωτεύουσας και σε συνδυασμό με την κατασκευή του Εθνικού -τότε Βασιλικού- Κήπου, προχώρησε στη διαμόρφωση της σημερινής λεωφόρου. Τη φύτευσε με τις αγαπημένες της πιπεριές και γρήγορα έγινε αγαπημένη ζώνη περιπάτου για την αθηναϊκή αριστοκρατία. Το 1891 στην απέναντι γωνία ξεκίνησε η κατασκευή των «μικρών ανακτόρων», σε σχέδια Ερνέστου Τσίλερ, που ολοκληρώθηκαν σε έξι χρόνια και είναι σήμερα το προεδρικό μέγαρο. Είχε προηγηθεί (1855-58) το «Αμαλίειον Οικοτροφείο», στη βόρεια πλευρά, που κατεδαφίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 για να κατασκευαστεί πολυκατοικία.

 Το στοιχειωμένο οικόπεδο

Δεν είναι γνωστός ο προηγούμενος ιδιοκτήτης του οικοπέδου όπου βρίσκεται το σημερινό πρωθυπουργικό μέγαρο, αλλά είναι σαφές ότι σε αυτό υπήρχαν οι βασιλικοί λαχανόκηποι. Ο δημοσιογράφος Γιάννης Καιροφύλας, στο βιβλίο του «Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας», επικαλείται έρευνά του σε παλιές εφημερίδες και το καταχωρεί ως «στοιχειωμένο οικόπεδο». Αναφέρει ότι στις αρχές του 20ού αιώνα οι διερχόμενοι έβλεπαν έντονη οικοδομική δραστηριότητα στο οικόπεδο του Χιώτη τραπεζίτη, η οποία ξαφνικά διακόπηκε και άρχισαν να κυκλοφορούν περίεργες φήμες. Κάποιοι υποστήριζαν ότι κατά τις εκσκαφές εντοπίστηκαν αρχαία, δεδομένου ότι μερικές δεκάδες μέτρα ανατολικά, στην οδό Ρηγίλλης, εντοπίστηκε το περιπατητικό λύκειο του Αριστοτέλη. Αλλοι πάλι έλεγαν ότι βρέθηκαν υπόγεια νερά, που επίσης δεν είναι απίθανο λόγω της γειτνίασης με τον Εθνικό Κήπο. Κατά την κατασκευή του μετρό είχαν εντοπιστεί τα υπόγεια ίχνη του υδραγωγείου που ξεκινούσε από τον Υμηττό, διέσχιζε την Καισαριανή και περνούσε υπογείως από τον Εθνικό Κήπο για να καταλήξει σε υδραγωγείο στην περιοχή της Ρωσικής Εκκλησίας, στην οδό Φιλελλήνων.

Μετά τον πρόωρο θάνατο του Αλέξανδρου Μιχαληνού το ακίνητο πέρασε στη χήρα του Ειρήνη, το γένος Μανούση. Η τελευταία γρήγορα παντρεύτηκε τον Δημήτριο Μάξιμο (1873-1955), ο οποίος και ολοκλήρωσε το 1924 την κατασκευή του κτιρίου.

Πιθανόν αυτή η αλλαγή ιδιοκτησίας να εξηγεί γιατί ο καθηγητής Διονύσης Ζήβας καταγράφει δύο αρχιτέκτονες στη σχεδίαση του μεγάρου: τον Αναστάσιο Χέλμη και τον Αναστάσιο Μεταξά. Τα αρχικά πάντως σχέδια αφορούσαν μονώροφο μέγαρο με κομψό πρόστυλο από κίονες ιωνικού ρυθμού και επιβλητική μαρμάρινη σκάλα, ενώ η πρόσοψη χαρακτηρίζεται από την απόλυτη συμμετρία. Στο βάθος του οικοπέδου προστέθηκε αργότερα τριώροφη πτέρυγα.

Εμεινε όνειρο

Πολύ γρήγορα ο νέος διαχειριστής του μεγάρου δέχτηκε πρόταση αγοράς από την Ελενα και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αλλά γρήγορα η υπόθεση απόκτησης στέγης από το πρωθυπουργικό ζεύγος ναυάγησε, καθώς ο Δ. Μάξιμος ζήτησε το αστρονομικό ποσό των 110.000 χρυσών λιρών. Στην Κατοχή το μέγαρο επιτάχθηκε και για δύο χρόνια αποτέλεσε την κατοικία του ναυάρχου του γερμανικού επιτελείου ναυτικού. Εικάζεται ότι την ίδια εποχή κατασκευάστηκε το υπόγειο καταφύγιο. Μετά την απελευθέρωση χρησιμοποιήθηκε για ένα διάστημα ως κατοικία τού εκάστοτε πρεσβευτή των ΗΠΑ.

Στα τέλη του 1951 -για να επανέλθουμε στις καταγραφές του Γ. Καιροφύλα- ο υπέργηρος Δ. Μάξιμος αποφάσισε να κατεδαφίσει το μέγαρο για να κατασκευάσει πολυκατοικία, ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής της αντιπαροχής. Τα σχέδιά του προκάλεσαν θύελλα δημοσιευμάτων, με προεξάρχουσα την Ελένη Βλάχου. Στο πρωτοσέλιδο χρονογράφημά της, η κόρη του ιδρυτή της «Καθημερινής» διαπίστωνε πως κανείς δεν αγαπά την Αθήνα, σημειώνοντας χαρακτηριστικά ότι το μέγαρο δεν είναι απλώς μια πολυτελής μονοκατοικία, αλλά ένα από τα μοναδικά αρμονικά κτίρια που στολίζουν την πρωτεύουσα.

Το κόλπο του δημάρχου

Τη σκυτάλη των διαμαρτυριών ανέλαβε ο τότε δήμαρχος Αθήνας Κώστας Κοτζιάς, που είχε την πρωτοβουλία να συναντήσει τον Δ. Μάξιμο. Στις δηλώσεις του που ακολούθησαν άφησε να εννοηθεί ότι υπήρξε κατ' αρχήν συμφωνία σε τίμημα πολύ χαμηλότερο σε σχέση με αυτό που είχε ζητηθεί από το ζεύγος Βενιζέλου. Εκανε όμως και άλλη μια αποτελεσματική κίνηση: συγκάλεσε συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου στην οποία αποφασίστηκε η τροποποίηση του σχεδίου πόλης για να κηρυχθεί το ακίνητο κοινόχρηστος χώρος. Με αυτό το τρικ πέτυχε να οριστεί η τιμή πώλησης από το πρωτοδικείο και κυρίως να μειωθεί η αξία του ακινήτου αφού δεν μπορούσε πλέον να αποτελέσει αντικείμενο εμπορευματικής αξιοποίησης.

Το κονδύλι για την αγορά του μεγάρου, που λέγεται ότι διαμορφώθηκε τελικώς στις 35.000 χρυσές λίρες, εξασφαλίστηκε από τον κρατικό προϋπολογισμό και από το 1952 πέρασε στο ελληνικό Δημόσιο για να αξιοποιηθεί ως ξενώνας υψηλών προσώπων. Η προσφορά περιλάμβανε τα έπιπλα και τους πίνακες, ενώ λέγεται ότι απαίτηση του πωλητή ήταν να διατηρηθεί με την ονομασία «μέγαρο Μαξίμου».

Πρώτος υψηλός φιλοξενούμενος ήταν ο πρόεδρος της Τουρκίας Τζελάλ Μπαγίρ, ενώ τον κατάλογο συμπληρώνουν ο αυτοκράτορας της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ, ο καγκελάριος της τότε Δυτικής Γερμανίας Αντενάουερ και ο στρατάρχης Τίτο. Το 1982, μετά από μια περίοδο απαξίωσης και με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου, ορίστηκε έδρα του εκάστοτε πρωθυπουργού, με πρώτο ένοικο τον Ανδρέα Παπανδρέου. Τις εργασίες αποκατάστασης είχαν αναλάβει οι αρχιτέκτονες Ειρήνη και Αριστόδημος Μαντζουράνης και η Γεωργία Ζώη.

Με την ιδιότητα της πρωθυπουργικής κατοικίας κυριαρχεί στα δελτία ειδήσεων των οκτώ.

…………………………………………

1.  Δυστυχώς… χωρίς κοτέτσι

Στην περίοδο της δικτατορίας, μετά το αποτυχημένο βασιλικό πραξικόπημα, στο μέγαρο διέμενε ο αντιβασιλέας Γ. Ζωιτάκης και η ανεκδιήγητη σύζυγός του Παγώνα, που είχε πει την περίφημη φράση «Τι τα θέλαμε τα μέγαρα; Δεν μπορείς να φτιάξεις ούτε κοτέτσι»! Πάντως έκανε μια προσθήκη για τις ανάγκες της κρεβατοκάμαράς τους.

2.  Πέντε χρόνια στον Εμπειρίκο

Στην πολυτάραχη ιστορία του μεγάρου υπάρχει μια ανεξήγητη αγοραπωλησία. Το 1916 η Ειρήνη Μιχαληνού το πούλησε στον εφοπλιστή Λεωνίδα Εμπειρίκο, πατέρα του ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου, από τον οποίο το ξαναγόρασε ημιτελές το 1921.

3.  Ποιος ήταν ο Μάξιμος

Ο Δ. Μάξιμος γεννήθηκε στην Πάτρα το 1873 και το 1891 διορίστηκε υπάλληλος της Εθνικής Τράπεζας, όπου ανήλθε στα υψηλότερα αξιώματα, φτάνοντας το 1914 στη θέση του υποδιοικητή και του διοικητή την περίοδο 1921-23. Δέκα χρόνια αργότερα εξελέγη αριστίνδην γερουσιαστής με το κόμμα Τσαλδάρη και το 1947 διορίστηκε εξωκοινοβουλευτικός πρωθυπουργός, με υπουργούς τους Γ. Παπανδρέου και Π. Κανελλόπουλο.

[email protected]