Του Γιάννη Γούναρη*

Πριν καλά καλά ολοκληρωθεί η καταμέτρηση των ψήφων στις ευρωεκλογές του Μαΐου, οι ευρωπαϊκές ηγεσίες δείχνουν όχι μόνο να μην έχουν πάρει κάποιο μήνυμα ή να έχουν εξαγάγει κάποια συμπεράσματα, αλλά, αμέριμνες, ωσάν να μη συνέβη τίποτε το αξιοσημείωτο, να συνεχίζουν στην ίδια ακριβώς πορεία, με τις ίδιες πρακτικές και με την ίδια νοοτροπία. Θα περίμενε κανείς να προβληματίζονται περισσότερο οι Ευρωπαίοι ηγέτες από το γεγονός ότι στις ευρωεκλογές επιβεβαιώθηκαν δύο ανησυχητικές προβλέψεις: η κυριαρχία της αποχής και η άνοδος της αντιευρωπαϊκής ακροδεξιάς. Κανονικά, η επικράτηση του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία και του UKIP στη Βρετανία, σε συνδυασμό με την ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων σε άλλα κράτη-μέλη, όπως στη Δανία, την Ουγγαρία, την Αυστρία και, δυστυχώς, την Ελλάδα θα έπρεπε να κρούει δυνατά τον κώδωνα του κινδύνου στην Ευρώπη.

Ομως όχι, κανείς συναγερμός και, πολύ περισσότερο, καμία ένδειξη αλλαγής πορείας. Αντιθέτως, στην πρόσφατη μίνι-σύνοδο κορυφής που έλαβε χώρα στην εξοχική κατοικία του Σουηδού πρωθυπουργού, μεταξύ του ίδιου, της Γερμανίδας καγκελαρίου και των πρωθυπουργών Βρετανίας και Ολλανδίας, διακρίνει κανείς όλα τα χαρακτηριστικά που περιγράφουν τι δεν πάει καλά με την Ευρώπη σήμερα. Κατ’ αρχάς, το ίδιο το θέαμα τεσσάρων Ευρωπαίων ηγετών, οι οποίοι μάλιστα αυτοπροσδιορίζονται ως ηγέτες «των πιο ανταγωνιστικών ευρωπαϊκών χωρών» (σε αντιδιαστολή με τους υπολοίπους που δεν είναι, μάλλον, αρκετά «ανταγωνιστικοί»), να συγκεντρώνονται ατύπως και εκτός ενωσιακού θεσμικού πλαισίου για να αποφασίσουν την κατεύθυνση που «πρέπει να πάρει η Ευρώπη», προδιαθέτει αρνητικά. Αλγεινή εντύπωση προκαλεί και το γεγονός ότι, παρά από τις διαψεύσεις, κύριο θέμα συζήτησης ήταν η επιλογή του επόμενου προέδρου της Επιτροπής.

Το ζήτημα εδώ δεν είναι εάν ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είναι ή όχι ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος για τη θέση. Ούτε, βεβαίως, το να υποστηρίζει κανείς ότι αυτός πρέπει πρώτος να αναζητήσει την απαιτούμενη για την εκλογή του πλειοψηφία στο νέο Ευρωκοινοβούλιο, σημαίνει ότι υποστηρίζει και την υποψηφιότητά του, για την οποία έχουν εκφραστεί σοβαρές και τεκμηριωμένες πολιτικά επιφυλάξεις. Το ζήτημα είναι εάν ο επικεφαλής του βασικού θεσμού εκτελεστικής εξουσίας σε ενωσιακό επίπεδο επιλέγεται ή όχι με τρόπο ανοιχτό και δημοκρατικό. Προεκλογικά, είχε δοθεί μεγάλη έμφαση στη σχετική διάταξη της Συνθήκης της Λισαβόνας, σύμφωνα με την οποία το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προτείνει στο Ευρωκοινοβούλιο έναν υποψήφιο πρόεδρο της Επιτροπής, λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών. Στην πράξη, αποδεικνύεται ότι η εν λόγω διάταξη, σκοπίμως ασαφής και ανοιχτή σε διαφορετικές ερμηνείες, βασικά σημαίνει ό,τι θέλουν οι ισχυροί της Ευρώπης να σημαίνει. Και εν προκειμένω, σημαίνει ότι το γεγονός πως ο Γιούνκερ ήταν, καλώς ή κακώς, ο υποψήφιος του ΕΛΚ και το γεγονός πως το ΕΛΚ, καλώς ή κακώς, ήρθε πρώτο στις ευρωεκλογές, τελικά δεν κάνει καμία διαφορά. Ο επόμενος πρόεδρος της Επιτροπής, όποιος κι αν είναι, θα επιλεγεί με τον γνωστό, παραδοσιακό τρόπο: πίσω από κλειστές πόρτες. Από κει και πέρα, είναι θέμα του ίδιου του Ευρωκοινοβουλίου, ως του μόνου εκλεγμένου θεσμού της Ενωσης, να δείξει εάν είναι πρόθυμο να ανεχθεί την απαξίωσή του.

Αλλωστε, πέρα από τη διαφωνία τους ως προς το πρόσωπο που θα αναλάβει τα ηνία της Επιτροπής, οι τέσσερις ηγέτες συμφώνησαν πλήρως στο περιεχόμενο και τον προσανατολισμό των πολιτικών που θα ασκήσει αυτό το πρόσωπο, πράγμα που έχει μεγαλύτερη, ίσως, σημασία. Οι γνωστές λέξεις-κλειδιά του νεοφιλελεύθερου λεξιλογίου «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ανταγωνιστικότητα, ευελιξία, άνοιγμα αγορών, ελεύθερο εμπόριο» είχαν και πάλι την τιμητική τους. Με άλλα λόγια: η πολιτική έχει ήδη αποφασιστεί και το μόνο που μένει είναι να επιλεγεί το κατάλληλο και πρόθυμο να την υλοποιήσει πρόσωπο. Ενα πρόσωπο επιλεγμένο από τους Ευρωπαίους ηγέτες και υπόλογο, ως προς τη θέση του, μόνο σε αυτούς και όχι στους Ευρωπαίους πολίτες. Ο κατάλληλος διάδοχος του Μανουέλ Μπαρόζο, από κάθε άποψη. Αν είναι όμως έτσι, η όλη συζήτηση περί εκδημοκρατισμού των ενωσιακών θεσμών μόνο ως κοροϊδία των ψηφοφόρων μπορεί να γίνει αντιληπτή. Ψηφοφόρων οι οποίοι προεκλογικώς διαβεβαιώνονταν από τις σχετικές διαφημιστικές εκστρατείες ότι στις ευρωεκλογές θα αποφάσιζαν εκείνοι «ποιος κάνει κουμάντο στην Ευρώπη». Μετεκλογικά και παρακολουθώντας αυτό το θέαμα, αναρωτιέται κανείς εάν θα είχε νόημα στις επόμενες ευρωεκλογές να προτείνουν τα ευρωπαϊκά κόμματα κάποιον υποψήφιο.

Είναι προφανές ότι οι ευρωπαϊκές συντηρητικές ηγεσίες δεν ανησυχούν ιδιαίτερα, ούτε για την απαξίωση της Ενωσης στις συνειδήσεις όλο και περισσότερων Ευρωπαίων ούτε για τις σπασμωδικές κινήσεις του ευρωπαϊκού εκλογικού σώματος προς τον ακροδεξιό εθνικισμό. Αντιθέτως, δείχνουν να αντιλαμβάνονται ως μεγαλύτερη απειλή για τις ίδιες το μοναδικό, ίσως, ελπιδοφόρο μήνυμα αυτών των ευρωεκλογών: την ανάδυση, μέσα από τις δομές της κοινωνίας, της εργασίας, της διανόησης και των κινημάτων, όπως αυτές εκφράστηκαν πολιτικά από την ευρωπαϊκή Αριστερά, μιας εναλλακτικής, δημοκρατικής και φιλοευρωπαϊκής πρότασης, η οποία έχει τη δύναμη να αποτελέσει ανάχωμα στην επανεμφάνιση του φασισμού στην Ευρώπη, πόλο έλξης μιας νέας γενιάς Ευρωπαίων και, το σημαντικότερο, την πολιτική κρίσιμη μάζα για ένα νέο ευρωπαϊκό ξεκίνημα.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

*Δικηγόρος, διδάκτωρ Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος LL.M. από το London School of Economics