Η ριζοσπαστική ρητορική της δεκαετίας του 1970, οι ιστορικοί συμβιβασμοί της πρώτης κυβερνητικής περιόδου του Ανδρέα Παπανδρέου, ο εκσυγχρονισμός του Κώστα Σημίτη, ο «τέταρτος δρόμος» του Γιώργου Παπανδρέου και η επιστροφή στο Κέντρο που επιδιώκει τώρα ο Ευάγγελος Βενιζέλος

 

Του Τάσου Παππά 

 

^[1]Σοσιαλισμός με κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και αυτοδιαχείριση. Προσπάθεια αστικοδημοκρατικής ολοκλήρωσης. Εκσυγχρονισμός και σοσιαλδημοκρατία. Τέταρτος δρόμος προ τον σοσιαλισμό. Επιστροφή στο Κέντρο. Αυτοί θα μπορούσαν να είναι, σε τίτλους, οι σταθμοί της διαδρομής του ΠΑΣΟΚ. Τουλάχιστον, με βάση τις προγραμματικές διακηρύξεις του.

 

Η πρώτη, και ίσως η πιο ενδιαφέρουσα, περίοδος της ιστορίας του ΠΑΣΟΚ ήταν γεμάτη προσδοκίες. Οι μπροσούρες της εποχής μιλούσαν ανοιχτά για σοσιαλισμό που δεν θα έχει καμία σχέση ούτε με τη συμβιβασμένη σοσιαλδημοκρατία ούτε με το μοντέλο του υπαρκτού: «Το ΠΑΣΟΚ δεν πιστεύει πως ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός μπορεί να επιτευχθεί με οριακές μεταρρυθμίσεις, όπως μας διδάσκει η δυτικοευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία. Αντίθετα, οι οριακές μεταρρυθμίσεις απορροφώνται από το καπιταλιστικό σύστημα, διαμορφώνονται στα πλαίσιά του και υποβοηθούν τη συντήρησή του». («Σοσιαλιστικός μετασχηματισμός» Ιούνης 1975).

 

Η ριζοσπαστική ρητορική, με αναφορές στην κοινωνικοποίηση, στην αυτοδιαχείριση, στην ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, με δεσμεύσεις για έξοδο από το ΝΑΤΟ και δημοψήφισμα για την ΕΟΚ, διατηρήθηκε. Ωστόσο, η λέξη σοσιαλισμός δεν εμφανιζόταν τόσο συχνά, όσο στην αρχή, στις ομιλίες του ιδρυτή. Αλλωστε το Κίνημα πλησίαζε στην εξουσία και ο πρώτος στόχος ήταν να μη φοβηθούν οι νοικοκυραίοι. Ο Α. Παπανδρέου σε συνέντευξή του στο «Βήμα» (26-4-81) που κυκλοφόρησε σε βιβλιαράκι ρωτήθηκε:

 

- Ορισμένοι λένε ότι με την κοινωνικοποίηση θα χάσουμε τα μαγαζιά μας.

 

- Αυτό μου φαίνεται απίστευτο! Οπως στις εκλογές του ’74 είχαν φτάσει σε χωριά να λένε ότι αν βγει το ΠΑΣΟΚ θα χάσουν οι αγρότες το γαϊδούρι τους!

 

Με τη γνωστή μαεστρία του αναμετρήθηκε και με όσους τον κατηγορούσαν ότι αλλάζει θέσεις για να κερδίσει ψήφους: «Ενα κόμμα που πλησιάζει την εξουσία ή παίρνει την εξουσία, έχει να αντιμετωπίσει ενδιάμεσους στόχους. Αυτοί οι ενδιάμεσοι στόχοι δεν καθορίζονται μόνο από τον τελικό σκοπό, αλλά από τα Μποφόρ που βρίσκεις στον δρόμο».

 

Η γραμμή του «ιστορικού» συμβιβασμού που ακολουθήθηκε σ’ όλη τη διάρκεια της πρώτης κυβερνητικής περιόδου κωδικοποιήθηκε στη φράση «Το κόμμα αγωνίζεται για το επιθυμητό και η κυβέρνηση για το εφικτό». Ετσι, το κόμμα εξακολουθούσε να μιλάει αριστερά, να εκδίδει αποφάσεις και να επεξεργάζεται θέσεις που παρέπεμπαν στη διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, ωστόσο τα Μποφόρ που έλεγε ο Α. Παπανδρέου, υποχρέωναν την κυβέρνηση να λειτουργεί συγκρατημένα και συνετά, εντός και εκτός Ελλάδος. Με τέτοιου τύπου θεωρητικές ακροβασίες πορεύτηκε επί πολλά χρόνια το ΠΑΣΟΚ. Οχι χωρίς απώλειες. Οι αλλεπάλληλες ιδεολογικές στροφές του ιδρυτή πέταγαν τους βιαστικούς (αιθεροβάμονες τους αποκαλούσαν τότε) έξω από τις τάξεις του.

 

Η περίοδος Σημίτη ήταν λιγότερο ιδεολογικοποιημένη. Οι μεγάλες κουβέντες περί σοσιαλισμού εγκαταλείφθηκαν και τη θέση τους πήραν ο εκσυγχρονισμός, ο ευρωπαϊσμός και ο ρεαλισμός. Ο Κ. Σημίτης ποτέ δεν «ηλεκτρίστηκε» από την ιδέα της κοινωνικής ανατροπής, ούτε ακόμη και τότε που ήταν της μόδας στο κόμμα του. Σταθερός θιασώτης της αντίληψης ότι «ο καπιταλισμός μπορεί να βελτιωθεί», έθεσε ως πρώτη προτεραιότητα τον εκσυγχρονισμό της χώρας και την ένταξή της, χωρίς αστερίσκους, στη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Στο βιβλίο του «Ενωμένοι να τολμήσουμε» (Πλέθρον 1994) θεωρούσε κι αυτός αναγκαίες τις συγκρούσεις, όχι όμως αυτές που περιέγραφαν τα γενέθλια ιδεολογικά εγχειρίδια: «Χρειάζεται υπέρβαση της παραδοσιακής πολιτικής. Είναι αναγκαίες οι συγκρούσεις. Συγκρούσεις με τις κατεστημένες νοοτροπίες, με τα συμφέροντα που δεσπόζουν χάρη στα ελαστικά ηθικά κριτήρια, τη μετριότητα και τη διαφθορά… Πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις διαδικασίες της δημοκρατίας».

 

Ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός, που είχε ενταφιαστεί επί Α. Παπανδρέου και ανελήφθη στους ουρανούς επί Κ. Σημίτη, επέστρεψε στην κομματική ορολογία με πρωτοβουλία του Γ. Παπανδρέου. Δηλαδή, του ανθρώπου που συνέδεσε το όνομά του με τα μνημόνια και τη δραματική συρρίκνωση της επιρροής του ΠΑΣΟΚ. Επιστράτευσε τη φράση της Ρόζας Λούξεμπουργκ «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», κάλεσε τους συντρόφους του υπουργούς να συμπεριφέρονται στην κυβέρνηση ως «αντιεξουσιαστές στην εξουσία» και σ’ ένα ταξίδι του στις ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι ψάχνει τον «τέταρτο δρόμο προς τον σοσιαλισμό».

 

Ευτυχώς πάντως για τον σοσιαλισμό, ο διάδοχος του Γ. Παπανδρέου, Ευάγγ. Βενιζέλος, δεν εκδηλώνει τέτοιου τύπου ανησυχίες. Με γειωμένο ιδεολογικά λόγο επιστρέφει στο Κέντρο, το οποίο «στην Ελλάδα ήταν πάντοτε προοδευτικό, ο ένας από τους δύο μεγάλους πόλους των ιστορικών αντιπαραθέσεων» (από το σχέδιο πρότασης που προσυνεδριακού διαλόγου), και διεκδικεί για το ΠΑΣΟΚ «τον ρόλο του εκφραστή της Κεντροαριστεράς». Αυτό θα είναι το θέμα που θα κυριαρχήσει στο συντακτικό συνέδριο του κόμματος (28 Φεβρουαρίου-3 Μαρτίου).

 

Μπορεί όμως το σημερινό ΠΑΣΟΚ να γίνει αυτό που ονειρεύεται ο αρχηγός του; «Οχι, για δύο λόγους» λέει ο καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Αντ. Λιάκος: «Πρώτον, γιατί τα ενταγμένα και τα ανένταχτα οικοδομικά υλικά της Κεντροαριστεράς είναι φθαρμένα, διαπλεκόμενα, παιδιά των κομματικών σωλήνων σε αναζήτηση επαγγέλματος και οπαδών… Ο δεύτερος λόγος είναι ότι δεν μπορείς να συγκροτήσεις Κεντροαριστερά κυβερνώντας με τη Δεξιά και, όπως στην περίπτωση του ΠΑΣΟΚ, όντας όμηρός της» («Η Εφημερίδα των Συντακτών» 26-1-2013).

 

………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

ΑΙΤΗΜΑ ΠΟΛΛΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ TOY ΠΑΣΟΚ

 

«Να φύγουμε από την κυβέρνηση»

 

Την ύπαρξη δύο αντικρουόμενων τάσεων εντός ΠΑΣΟΚ έρχεται να επιβεβαιώσει η χθεσινή δημόσια προτροπή του Κώστα Σκανδαλίδη προς τον Ευάγγελο Βενιζέλο για αποχώρηση του κόμματος από την κυβέρνηση.

 

Εξάλλου, η σχέση του ΠΑΣΟΚ με το κυβερνητικό σχήμα αναμένεται να αποτελέσει ένα από τα ζητήματα αιχμής του επικείμενου συνεδρίου στα τέλη του μήνα, που είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει νέες εσωκομματικές εντάσεις.

 

Μια πλευρά στελεχών (και πολυπληθέστερη) γύρω από τον Ευάγγελο Βενιζέλο (Φίλιππος Σαχινίδης, Γιάννης Μανιάτης, Πάρις Κουκουλόπουλος, Χρήστος Πρωτόπαπας, Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος κ.ά.) προκρίνει την πιο ενεργή συμμετοχή σε αυτό και την παράλληλη μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ σε κόμμα του κέντρου, με μεταρρυθμιστικό και ευρωπαϊκό χαρακτήρα, πράγμα που ισοδυναμεί με οριστική και επίσημη απεμπόληση των παραδοσιακών του χαρακτηριστικών.

 

Από την άλλη, αρκετά ιστορικά στελέχη, ανάμεσα τους οι Δημήτρης Ρέππας, τις απόψεις του οποίου φιλοξένησε το Σάββατο η «Εφ.Συν.», Κώστας Σκανδαλίδης, Μιλτιάδης Παπαϊωάννου, Γιώργος Παναγιωτακόπουλος, Μιχάλης Καρχιμάκης και Χρήστος Παπουτσής εισηγούνται την έξοδο του ΠΑΣΟΚ από την κυβέρνηση και τη στήριξή της μόνο στη Βουλή, για να μη δημιουργηθεί ζήτημα πολιτικής αστάθειας.

 

Το στίγμα της παραπάνω πρότασης έδωσε ξεκάθαρα ο κ. Σκανδαλίδης με συνέντευξή του στο «Βήμα της Κυριακής», ζητώντας από τον Ευάγγελο Βενιζέλο όχι μόνο να αναθεωρήσει τις σχέσεις του με την κυβέρνηση, μέσω αποχώρησης, αλλά και να δεσμευτεί ότι δεν θα ψηφίσει νέα μέτρα.

 

Δ.Κ.

………………………………………………………………………………………………………………………………. 

 

«Κίνδυνος επανάληψης της Βαϊμάρης»

 

Ο Χ. Καστανίδης επισημαίνει τέσσερις ομοιότητες της σημερινής Ελλάδας με τη Γερμανία του Μεσοπολέμου

 

Ανησυχητικές ομοιότητες και αναλογίες με τις συνθήκες που επικρατούσαν στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης εντοπίζει στη μνημονιακή Ελλάδα ο Χάρης Καστανίδης, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για το ενδεχόμενο η Ελληνική Δημοκρατία να εκτεθεί σε αντίστοιχους κινδύνους.

 

Ο πρώην υπουργός, με άρθρο του στο Διαδίκτυο, απευθύνει έκκληση για τον τερματισμό της πολιτικής των μνημονίων και της τυφλής υποταγής στους δανειστές «πριν είναι πολύ αργά», «ώστε να αποφύγει η χώρα ανεπιθύμητες ενέργειες». Προειδοποιεί δε ότι «η βία και οι εκτροπές μπορούν να πάρουν πολλές μορφές, όταν η κρίση γίνεται συνώνυμη του αδιεξόδου και της απελπισίας».

 

Στην ιστορική σύγκριση Βαϊμάρης-σημερινής ελληνικής πραγματικότητας που επιχειρεί ο κ. Καστανίδης διαπιστώνει τέσσερις βασικές ομοιότητες: Πρώτον, το αίσθημα εθνικής ταπείνωσης, δεύτερον την επιβολή εξοντωτικών οικονομικών όρων, τρίτον την πολιτική της πιστής τήρησής τους, που οι Γερμανοί πολιτικοί είχαν ονομάσει «πολιτική της εκπλήρωσης», και τέταρτον την αμφισβήτηση ή παράκαμψη των θεσμών όπως το Κοινοβούλιο, πρακτική που αποκαλεί «θεσμικό εκτροχιασμό» και «πολιτική ανωμαλία».

 

Επιπλέον, εκφράζει την έντονη ανησυχία του για τα περιστατικά άσκησης βίας και τη δημοσκοπική άνοδο της Χρυσής Αυγής, ως απόρροια της απόγνωσης και της απελπισίας που διακατέχει το μεγαλύτερο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. Ολα αυτά, σύμφωνα με τον πρώην υπουργό, συνιστούν «ανησυχητικά δείγματα για τη δημοκρατική ομαλότητα», «το μονοπάτι που ήδη πήραμε είναι επικίνδυνο», συμπληρώνει και εκτιμά ότι «η απόσταση μέχρι την κοινωνική έκρηξη και τη χαοτική δράση αντιδημοκρατικών δυνάμεων θα φαντάζει εφιαλτικά προσβάσιμη».

 

Σχολιάζοντας, μάλιστα, τη στρατηγική της έντασης «που καλλιεργεί η κυβέρνηση, με βάση το δόγμα «νόμος και τάξη», δεν αποκλείει να πυροδοτηθούν ανέλεγκτες συγκρούσεις και αντιδράσεις, με αρνητικές συνέπειες για την κλονισμένη δημόσια ζωή της χώρας».

 

Καταλήγοντας, ο Χάρης Καστανίδης εξηγεί ότι οι ιστορικοί παραλληλισμοί που επικαλέστηκε στο άρθρο του δεν έγιναν προκειμένου να περιγραφεί η βεβαιότητα ίδιων καταστροφικών εξελίξεων για την Ελληνική Δημοκρατία, «αλλά για να βοηθήσουν να προετοιμαστούμε να πάρουμε τις σωστές αποφάσεις», ενώ υπενθυμίζει πως «η Ιστορία είναι αμείλικτη στις διδαχές της, γι' αυτό και όποιος την αγνοεί, κινδυνεύει να πληρώσει ακριβό τίμημα».

 

Δημήτρης Κουκλουμπέρης