Του Γιάννη Σβώλου

Μέγαρο Μουσικής 18/6/2014: Ο Ζούμπιν Μέτα διευθύνει την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ στην «Συμφωνία αρ.8» του Άντον Μπρούκνερ.
Ακριβιάδης

Η κριτική που ακολουθεί θα μπορούσε να αναπαραγάγει επακριβώς όσα έγραφα πέρσι τον Απρίλιο για τη μία και μοναδική συναυλία που είχε δώσει η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ στο Μέγαρο Μουσικής, πάλι υπό τον Ζούμπιν Μέτα (2/4/2013). Τουλάχιστον φέτος δεν χρειάστηκε να περάσουμε από σωματικό έλεγχο για να αξιωθούμε να ακούσουμε μουσική.

Αυτή τη φορά το διάσημο σύνολο έδωσε δύο συναυλίες. Τη μετάκλησή του, και μάλιστα με εντυπωσιακά πολυπρόσωπο κλιμάκιο, κατέστησε και πάλι εφικτή η γενναιόδωρη χορηγία «ανώνυμου Ελληνα του εξωτερικού», που, λίγο ώς πολύ, όλοι γνωρίζουμε: ως γνωστόν στην Ελλάδα ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον! Με δεδομένη την οριακή συρρίκνωση του προγραμματισμού του Μεγάρου Μουσικής για τους γνωστούς οικονομικούς λόγους, η παρουσία του θαυμάσιου αυτού συνόλου σήμανε συναγερμό στους κάθε κοινωνικής τάξης και οικονομικής επιφάνειας φιλόμουσους, που, ανάλογα με το διαθέσιμο βαλάντιό τους, κατέλαβαν τις αντίστοιχου κόστους θέσεις στη μεγάλη αίθουσα. Απ’ ό,τι έδειξε η παρουσία πολλών που αναζητούσαν εναγωνίως εισιτήρια από επιστροφές λίγο πριν από την έναρξη εκάστης συναυλίας, φαίνεται να πωλήθηκε το 100% των εισιτηρίων για αμφότερες τις βραδιές!

Εκάστη εκ των δύο συναυλιών περιλάμβανε μόνο μία, τεράστιας διάρκειας, Συμφωνία από το ρεπερτόριο του ώριμου, κεντροευρωπαϊκού ρομαντισμού. Η αθρόα προσέλευση και η άκρα προσήλωση του κοινού σε αμφότερες τις συναυλίες έδειξε ότι αυτό το για πολλούς (υποτίθεται) απαγορευτικά «βαρύ» ρεπερτόριο διαθέτει αδιαμφισβήτητα πιστό, αριθμητικά ικανό ακροατήριο˙ κάτι που θα έπρεπε να γνωρίζει καλύτερα και θα όφειλε να σέβεται περισσότερο το μουσικώς λαϊκίζον Φεστιβάλ Αθηνών…

Την Πέμπτη 18 Ιουνίου δόθηκε –μάλλον σε πρώτη παρουσίαση στο Μέγαρο και ενδεχομένως στην Ελλάδα γενικότερα– η «Συμφωνία αρ.8» του Αντον Μπρούκνερ, αφήνοντας καλές εντυπώσεις. Η Φιλαρμονική του Ισραήλ, την οποία οι παλιότεροι θα θυμούνται από επιτυχημένες εμφανίσεις της στο Φεστιβάλ Αθηνών τη δεκαετία του ’60, είναι μια ασυζητητί καλή, πειθαρχημένη, υψηλού επιπέδου ορχήστρα, με ακριβή, καλοεστιασμένα έγχορδα, θαυμάσιες ομάδες ξύλινων και χάλκινων πνευστών, άριστα κρουστά. Αλλωστε, όπως μαρτυρούν τα επίθετα πολλών μελών της, έχουν ενταχθεί σε αυτήν πλήθος από άριστα εκπαιδευμένους μουσικούς που έχουν έρθει ως μετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη.

Από την άλλη, είναι γνωστό ότι οι εννιά Συμφωνίες του Αντον Μπρούκνερ (1824-1896) αποτελούν ένα από τα πιο ερμητικώς εθνικά κεφάλαια της αυστρογερμανικής συμφωνικής παράδοσης του ρομαντισμού. Πάρα πολλά έχουν λεχθεί και έχουν γραφτεί γι’ αυτές και είναι γνωστό ότι διαθέτουν δικό τους, ιδιαίτερα φανατικό κοινό «μυστών» που σε κάθε ζωντανή εκτέλεση ή ηχογράφηση προσμένουν να ακούσουν συγκεκριμένα πράγματα. Ο Ινδός αρχιμουσικός, του οποίου η σχέση με το ισραηλιτικό σύνολο μετρά ακριβώς 45 χρόνια, διαθέτει τεκμηριωμένα το απαιτούμενο βάθος εξοικείωσης με το ρεπερτόριο του ώριμου γερμανικού ρομαντισμού -Μπρούκνερ, Ρίχαρντ Στράους, Μάλερ, Φραντς Σμιτ- που του επέτρεψε να αντιμετωπίσει τη διεύθυνση της κολοσσιαίας «Συμφωνίας αρ.8» του Μπρούκνερ με άνεση, αυτοπεποίθηση και ευκολία˙ κάτι που άλλωστε φάνηκε πειστικά και από το γεγονός ότι διηύθυνε δίχως παρτιτούρα!

Κινδυνεύοντας να αναπαραγάγω κοινούς τόπους, θα έλεγα ότι αναμενόμενα η ερμηνεία που ακούσαμε ήταν φανερός καρπός δημιουργικής σύμπραξης δύο διαφορετικών κόσμων: αφ’ ενός της ώριμης εμπειρίας του 78χρονου Μέτα και αφ’ ετέρου του ταλέντου και της γεμάτης προσήλωση προθυμίας των μουσικών ενός ακμαίου συνόλου που δρα σε απόσταση από τον ιστορικό πυρήνα (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό σήμερα) της ευρωπαϊκής παράδοσης. Ζηλευτή καθαρότητα τόνου και διαφάνεια στη διαστρωμάτωση των εγχόρδων, πολύ καλές συνεισφορές από τα ξύλινα και τα χάλκινα πνευστά αξιοποιήθηκαν ως ιδανικά εργαλεία στη διάπλαση του τυπικά μπρουκνερικού ήχου.

Ελειπε η ανάταση

Εχοντας διατάξει την ορχήστρα έτσι ώστε να αντλεί ήχο μέγιστης διαφάνειας, ο Ινδός αρχιμουσικός οδήγησε με ακρίβεια και σαφήνεια τους Ισραηλινούς μουσικούς στο α λα Γκασπάρ Φρίντριχ ρομαντικό τοπίο της Συμφωνίας. Διέθετε άριστη αντίληψη της αφηρημένης μουσικής δραματουργίας, διέπλασε μακροσκελή, πειστικά οργανωμένα και σε βάθος υπολογισμένα σχήματα κλιμακώσεων, άρθρωσε πολύ καλά τις απότομες μεταπτώσεις –από δαιμονικών εντάσεων κορυφώσεις σε ασφυκτικές σιωπές/κενά, κατοικημένα από μοναχικούς μονολόγους ξύλινων πνευστών κ.λπ.–, απέδωσε θαυμάσια τον συνδυασμό των ρευστών μελωδικών εκπορεύσεων με το βηματιστό ρυθμικό υπόβαθρο από νυκτές νότες. Πραγματικά θεϊκή ήταν η ανάγνωση του βαθιά στοχαστικού, βαγκνερικού στίγματος και διαστάσεων Adagio με τις εκτενείς παραγράφους ρέουσας αλλά ταυτόχρονα τεταμένης μελωδικής φραστικής. Η Συμφωνία ολοκληρώθηκε ορμητικά και δυναμικά, σε εμβατηριακούς, θριαμβευτικούς τόνους –ο Μπρούκνερ γράφει «fierlich», δηλαδή επίσημα, εορταστικά– εξωθώντας το ακροατήριο σε παραλήρημα ενθουσιασμού!

Αν ήθελε κανείς –σώνει και καλά– να σχίσει τρίχες, θα πρόσθετε ότι από αυτήν την αντικειμενικά θαυμάσια ερμηνεία κάπου έλειψαν η ειδική ένταση της ανάτασης, η αίσθηση ότι όλα παίζονται στην κόψη του ξυραφιού, το (ακαθόριστο) υπερβατικό στοιχείο… Συγκινησιακός –συνεπώς και εκφραστικός– κορεσμός και κάμψη του 78χρονου Μέτα, απειρία των Ισραηλινών μουσικών ή απλώς διαφορετική, σύγχρονη αντίληψη του Μπρούκνερ που παίρνει αποστάσεις από τις «ιερές» ερμηνείες της δισκογραφίας; Η χάρη και η μοναδικότητα της ζωντανής εκτέλεσης περιλαμβάνει και τέτοια αναπάντητα ερωτήματα…