Του Νικόλα Μιτζάλη*

«Οι Φυλακές δεν ήτανε μονάχα μια ασφάλεια των τίμιων ανθρώπων, ένα έργο σύμφωνο με τη θέληση του Θεού, που χωρίζει, και στη Γη και στους Ουρανούς, τους δίκιους από τους άδικους: ήτανε και καμάρι του νησιού μας!…Το σπουδαίο είναι να μείνουνε οι Φυλακές»

Κ. Βάρναλης, οι Φυλακές, στο: Ο λαός των Μουνούχων, 2010, Κέδρος

Πριν από λίγες μέρες, πάνω από 4.000 κρατούμενοι στα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας, χρησιμοποιώντας το μόνο μέσο αντίστασης που τους έχει απομείνει, πραγματοποίησαν απεργία πείνας με βασικό αίτημα την απόσυρση του νομοσχεδίου για τις φυλακές που δημοσιεύτηκε στις 6 Ιουνίου. Η εισηγούμενη τροποποίηση του σωφρονιστικού και ποινικού κώδικα, και συγκεκριμένα η παράγραφος 7, εισάγει στην ισχύουσα παράγραφο 2 του άρθρου 19 του ν. 2776/1999 την τριχοτόμηση των γενικών καταστημάτων κράτησης και τη δημιουργία μιας διαβαθμισμένης τυπολογίας με έμφαση στα καταστήματα τύπου Γ. Μέρη υψηλής ασφαλείας, όπου θεσμοθετείται ουσιαστικά ένα αυστηρότερο καθεστώς μεταχείρισης των κρατουμένων, σύμφωνα και με τη συνοδευτική αιτιολογική έκθεση (σ. 1), με περαιτέρω περιορισμό επισκέψεων, επικοινωνίας (τηλεφωνικής, επιστολικής κ.λπ.) και πλήρη κατάργηση του θεσμού των αδειών και της ημιελεύθερης διαβίωσης (σ. 2). Στα μέρη αυτά θα μεταφέρονται κρατούμενοι που κρίνονται ιδιαίτερα επικίνδυνοι «για την ασφάλεια της χώρας και τη δημόσια τάξη, καθώς και για την τάξη και την ασφάλεια στα καταστήματα κράτησης Α ή Β τύπου» (παρ. 6).

^[1]

Είναι πρόδηλο ότι, όπως και στο εξωτερικό, και εφαρμόζοντας πιστά το εγχειρίδιο του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τους «Τρόπους Αντιμετώπισης της Τρομοκρατίας από την Ποινική Δικαιοσύνη», η διάταξη στοχεύει ιδιαίτερα τους καταδικασμένους για τρομοκρατία αλλά και εκείνους που διεκδικούν στοιχειώδη δικαιώματα μέσα στις φυλακές εφαρμόζοντας άτυπα έναν αντίστοιχο νόμο Λε Σαπελιέ.

Επιδιώκει την εκβιαστική μαρτυρία προσφέροντας ασυλία και επιείκεια σε μεταμελημένους ή ευκαιριακούς και ευφάνταστους καταδότες (σ. 4, άρθρο 5) ή και τον πλήρη εκμηδενισμό εκείνων που ο νομοθέτης θεωρεί τον βασικό εχθρό του κράτους: κυρίως ανένδοτων αναρχικών (τρομοκρατών και μη) και αντιεξουσιαστών.

Το παραπάνω γεγονός αποκαλύπτει την ουσία της πολιτικής του διαχωρισμού που επιβάλλει η εξουσία έναντι των όποιων εναλλακτικών, όπως ο νόμος της αξιολόγησης που κατηγοριοποιεί τους υπαλλήλους σε άριστους, μέτριους και ανεπαρκείς, αλλά και εκείνη της φυλακής.

Η τελευταία, όπως έγραφε ο Αλφρέντο Μπονάνο, δεν είναι απλά ένα μέρος, αλλά μια κανονικότητα του κράτους, μια κατάσταση σε ευθεία αντίθεση με την ελευθερία, μια ιδεολογία, ένα κοινωνικό φαινόμενο που υπερβαίνει τον σωφρονισμό και καταργεί την επανένταξη. Τι σημαίνει όμως εγκλεισμός; Πώς λειτουργεί στο σώμα και στην ψυχή; Πόσοι γνωρίζουν και από πού έχουν πληροφορηθεί; Και κυρίως τι επιδιώκει το κράτος και η εξουσία με αυτό;

Η υπερτροφία της φυλακής και τα καταστήματα υψηλής ασφαλείας εξυπηρετούν πρωτευόντως τον πλήρη και απόλυτο έλεγχο των «παρεκκλινουσών» συμπεριφορών και πρακτικών. Επειδή όμως η ιστορία δείχνει ότι η ορθοπεδική μεθοδολογία του σωφρονισμού δεν μπορεί να εφαρμοστεί αποτελεσματικά σε υποκείμενα ιδεολογικώς οπλισμένα και αποφασισμένα, επιλέγεται η απόλυτη απομείωση της προσωπικότητάς τους και η συντριβή τους διαμέσου της αντιληπτικής παραμόρφωσης του χωροχρόνου, της διαρκούς στέρησης και της πρόκλησης ενός διαρκούς τραύματος. Ενα διαρκές τραύμα χρήσιμο και ως διαρκή απειλή για τις μελλοντικές «επικίνδυνες» κοινωνικές τάξεις που θα τολμήσουν να αντισταθούν.

Δευτερευόντως, πληρώνει το κενό της ανασφάλειας που δημιουργούν τα μνημόνια και η υπερφορολόγηση στον μέσο πολίτη εισάγοντας την ασφάλεια του φόβου, δηλαδή την ψευδαίσθηση μιας ασφάλειας από έναν φανταστικά υπερμεγέθη εχθρό που κατά περίπτωση μπορεί να αλλάζει πρόσωπα και δυνητικά να μετατρέπεται από τρομοκρατικές οργανώσεις στις απολυμένες καθαρίστριες, στις εκδιδόμενες οροθετικές, στους μετανάστες, στους ακτιβιστές των Σκουριών κ.λπ.

Οι άνθρωποι τρίτης κατηγορίας, έτσι όπως τους κατηγοριοποιούν οι φυλακές τύπου Γ, στερημένοι ακόμα και τα πιο θεμελιώδη δικαιώματα δεν πρόκειται να αναιρέσουν τη σταδιακή μείωση των δικαιωμάτων (εργασιακών και μη) ακόμα και εκείνων που βρίσκονται έξω από τη φυλακή. Απλά γιατί πολλές φορές η «φυλακή» δεν διαθέτει τοίχους.

* Δρ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ