Της Φεβρωνίας Παντελή

φωτογραφίες: Βενθεσικύμη Σούκουλη

Ανθρωποι. Σκέτο. Οπως όλοι μας, τόσο απλά. Τους παρατηρείς καθώς κινούνται λίγο πριν βγουν στη σκηνή και δεν διακρίνεις τίποτε το περίεργο στον τρόπο που μιλούν ή φέρονται. Τίποτε που να θυμίζει φυλακή –εκτός ίσως του ότι στο βλέμμα τους δεν βλέπεις την απαισιοδοξία, την ανασφάλεια και τη μιζέρια που έχει ο διπλανός σου στο Μετρό, στο γραφείο ή στον δρόμο. Εχουν μία σπίθα στα μάτια τους, αισιοδοξία, και μπόλικο αυτοσαρκασμό.

Ο λόγος για τα μέλη της θεατρικής ομάδας των αποφυλακισμένων του κέντρου επανένταξης «Επάνοδος» που πριν μερικές ημέρες ανέβασε στη σκηνή του Ελεύθερου Αυτοδιαχειριζόμενου Θεάτρου «Εμπρός» στου Ψυρρή την παράσταση «Μεταμορφώσεις», βασισμένη στο έργο του Φραντς Κάφκα. «Το θεατρικό είναι το χρώμα στη δύσκολη καθημερινότητά μας», θα πει ο Παναγιώτης που αποφυλακίστηκε πριν από δύο χρόνια. Στα 43 του χρόνια είναι πρόεδρος στους «Νέους Ορίζοντες», την πρώτη κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση αποφυλακισμένων στην Ελλάδα, με αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών καθαριότητας κτιρίων, τη δημιουργία και συντήρηση κήπων και εξωτερικών χώρων με κύριο γνώμονα τον σεβασμό στο περιβάλλον. Τα μέλη της επιχείρησης εκπαιδεύτηκαν από τον ΟΑΕΔ στην πράσινη ανάπτυξη και την επιχειρηματικότητα και ελπίζουν αυτή τους η δράση να αποτελέσει την αφετηρία μιας διαφορετικής αντιμετώπισης των πρώην κρατουμένων γενικότερα. «Αντιλαμβανόμαστε ότι λόγω κρίσης είναι έτσι κι αλλιώς δύσκολη η εύρεση εργασίας, ενώ και οι εργοδότες είναι επιφυλακτικοί απέναντί μας», θα πει ο 48χρονος Ανδρέας, ταμίας στους Ορίζοντες και επαγγελματίας δύτης, ο οποίος από το 2006 που αποφυλακίστηκε έχει περιστασιακά περάσει από αρκετές δουλειές –και μεταξύ άλλων φτιάχνει κοσμήματα και γράφει μυθιστορήματα. «Η ενασχόλησή μας με το θέατρο μας βοηθά να ξεχνάμε τα προβλήματά μας. Η επαφή με τον κόσμο είναι πάντα πολύ θετική», θα πει. «Δεν μπήκα χωρίς λόγο στη φυλακή» συμπληρώνει ο Παναγιώτης «αλλά αυτό πάει πια, τιμωρήθηκα και τώρα κοιτάω μπροστά. Οσο κι αν ακούγεται περίεργο, ήταν εποικοδομητικό αυτό το διάστημα, διότι γνώρισα καλύτερα τον εαυτό μου. Ωστόσο οι συνθήκες ήταν δύσκολες. Η φυλακή είναι μία μικρογραφία της κοινωνίας με ακόμα πιο σκληρούς νόμους. Η «Επάνοδος» μας στηρίζει όσο μπορεί παρ’ όλο που ο μηχανισμός της επανένταξης στην Ελλάδα δεν είναι στο επίπεδο που θα έπρεπε, συγκριτικά με τη Φινλανδία π.χ. ή την Αγγλία για παράδειγμα, όπου υπάρχουν επιχειρήσεις στήριξης και επανένταξης που ξεχωρίζουν κάποιους αποφυλακισμένους με ειδικά κριτήρια και τους “χορηγούν” στα πρώτα τους βήματα εκτός φυλακής. Εδώ, η κατάσταση είναι τόσο δύσκολη, που μεγάλη μερίδα ανθρώπων επιστρέφει στην παρανομία επίτηδες, προκειμένου να επιστρέψει στη φυλακή, μη έχοντας πού αλλού να πάει».

Στη θεατρική ομάδα συναντούμε και δύο νέα παιδιά, που αποφυλακίστηκαν πρόσφατα από τον Αυλώνα. Ο ένας είναι από τη Λιθουανία και, αφού πέρασε στο Πανεπιστήμιο, αποφάσισε να μείνει στη χώρα μας και να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Ο άλλος είναι από την Αλβανία και συμμετείχε σε παραστάσεις και ως κρατούμενος. Και οι δύο τους δηλώνουν αισιόδοξοι, παρά τις δυσκολίες και ότι επιθυμούν να αφήσουν πίσω το παρελθόν, κρατώντας μόνο τα «μαθήματα» ζωής που πήραν ως κρατούμενοι. Οσο για τον 41χρονο Χουσεΐν από το Ιράν, μας λέει με υπερηφάνεια πως όταν αποφυλακίστηκε το 2012, ο εργοδότης στην εταιρεία του οποίου δούλευε από το 2004, ώς τη σύλληψή του, τον επαναπροσέλαβε, δείχνοντας του έμπρακτα εμπιστοσύνη και χαρίζοντάς του μια δεύτερη ευκαιρία. «Είμαστε σε μία συνεχή διεκδίκηση, πατάμε στα πόδια μας και θέλουμε να κάνουμε πράγματα που αν μας βοηθήσει λίγο η κοινωνία, θα τη δικαιώσουμε», μοιάζει να λένε όλοι τους λίγο πριν ανεβούν στη σκηνή κι ενώ το θέατρο έχει ήδη γεμίσει.

Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, θα πει η εθελόντρια εκπαιδευτικός δράματος Σοφία Ιωαννίδη, οι αποφυλακισμένοι που συμμετέχουν σε καλλιτεχνικά εργαστήρια και μπαίνουν γενικότερα σε μια διαδικασία εκπαίδευσης και δημιουργίας, καταφέρνουν με μεγαλύτερη επιτυχία να μην ξανακυλήσουν στην παραβατικότητα –μόλις το 7% παρανομεί εκ νέου. Οσο για τη δική της σχέση με την ομάδα η ίδια θα πει «προσωπικά θεωρώ ότι μέσα από αυτή τη συνεργασία μόνο πήρα πράγματα και όχι ότι έδωσα. Το γεγονός ότι μπήκαν στη ζωή μου αυτοί οι άνθρωποι που με αφορούν και θα με αφορούν σαν να είναι η οικογένειά μου, είναι το μεγαλύτερο κέρδος από αυτή τη δουλειά. Από κει και πέρα, εμείς είμαστε εδώ ώστε μέσω του θεάτρου να ανοίξουμε νέους ορίζοντες σε ανθρώπους που λόγω συγκυριών δεν είχαν την ευκαιρία να έρθουν κοντά με την τέχνη, ενώ η επιθυμία τους είναι τόσο έντονη». Για τη διάχυτη διάθεση για μάθηση αλλά και τη δημιουργικότητα των ανθρώπων της ομάδας, μιλά και η Εύα Ηλιοπούλου, που συνεργάζεται με την «Επάνοδο» με την ιδιότητα της ψυχολόγου ενώ, ως δασκάλα τάνγκο, καθοδήγησε τους ηθοποιούς της παράστασης που ολοκληρώθηκε με ένα χορό των συμμετεχόντων.

O Γιώργος Δάμπασης ανέλαβε τη σκηνοθεσία των παραστάσεων –για την ακρίβεια την… καθοδήγηση των συμμετεχόντων, όπως ο ίδιος προτιμά να λέει. «Δεν θέλαμε αυτοί οι άνθρωποι να κρυφτούν πίσω από ρόλους ή να τους βάλουμε σε μια συγκεκριμένη μέθοδο υποκριτικής. Δεν υπάρχει σκηνοθεσία παρά μόνο καθοδήγηση ώστε να μας πουν τη δική τους αλήθεια. Αυτή που οι κανονικοί ηθοποιοί δεν θα μπορούσαν να αποδώσουν με τέτοια αυθεντικότητα. Η επιλογή της παράστασης “Μεταμορφώσεις” που βασίζεται στο έργο του Κάφκα έγκειται σε αυτό το σκεπτικό. Πλάσματα που είναι σαν ζωύφια, μεταμορφώνονται σε αντικείμενα και μιλούν μέσα από αυτά για τον εαυτό τους, τα μυστικά τους, τα κουσούρια τους. Δεν μετράει το αποτέλεσμα. Ετσι ανακαλύπτουμε το ίδιο το θέατρο. Αυτή η δουλειά είναι ένα δώρο στην τέχνη. Σε μερικά χρόνια, είμαι βέβαιος, θα έχουμε συγκλονιστικές παραστάσεις από αυτή την ομάδα ή άλλες αντίστοιχες. Οσο για μένα, νιώθω πως… γίνομαι καλύτερος άνθρωπος μέσα από αυτή τη συνεργασία. Δίνουμε αγάπη και λαμβάνουμε αγάπη».

^[1]

Ομπρέλα επανένταξης

Η «Επάνοδος» είναι ο πρώτος φορέας μετα-σωφρονιστικής μέριμνας στη χώρα μας και δρα από το 2007, ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα τελώντας υπό την εποπτεία του υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Πρόκειται για ένα κέντρο επανένταξης αποφυλακισμένων που τους καθοδηγεί με στόχο την όσο πιο ομαλή επιστροφή τους και αφομοίωσή τους στον κοινωνικό ιστό, ενώ αρχικά εξασφαλίζει για ένα μικρό χρονικό διάστημα τη στέγαση και τη σίτισή τους. Οπως εξηγεί η πρόεδρος της «Επανόδου» Φωτεινή Μηλιώνη, «χτίζει μια ομπρέλα υπηρεσιών με στόχο την ομαλή επιστροφή των ατόμων στο κοινωνικό περιβάλλον. Αναπτύσσεται ένα σχέδιο επανένταξης με τη βοήθεια συμβούλων, κοινωνικών λειτουργών που ενημερώνουν τους αποφυλακισμένους για τα προνομιακά δικαιώματα, τα επιδόματα που δικαιούνται, ψυχολόγους για ψυχολογική στήριξη, συμβούλους νομικής συμβουλευτικής που τους καθοδηγούν σχετικά με τη διευθέτηση τυχόν νομικών εκκρεμοτήτων και συμβούλους απασχόλησης που αναλαμβάνουν την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Η “Επάνοδος” παρέχει πληροφόρηση αλλά κυρίως χτίζει το επαγγελματικό προφίλ του αποφυλακισμένου, αξιολογώντας τις ήδη υπάρχουσες δεξιότητές του και βοηθώντας τον να τις επικαιροποιήσει κατά κάποιον τρόπο ή να αποκτήσει νέες που να ανταποκρίνονται στις σημερινές ανάγκες της αγοράς εργασίας. Ταυτόχρονα παρέχονται μαθήματα ελληνικής γλώσσας στα άτομα που προέρχονται από άλλες χώρες και επιθυμούν να παραμείνουν στην Ελλάδα. Ουσιαστικά χτίζουμε ένα μεμονωμένο πλαίσιο επανένταξης για κάθε άνθρωπο, αντιμετωπίζοντας κάθε περίπτωση ξεχωριστά», θα πει. Πόσο εύκολο όμως είναι τελικά να βρεθούν θέσεις εργασίας για αποφυλακισμένους στην ελληνική κοινωνία, ρωτάμε. «Υπάρχουν εργοδότες που εκδηλώνουν ενδιαφέρον. Γενικά οι Ελληνες είμαστε ευαίσθητοι αλλά λείπει η ενημέρωση, παράγοντας που ενίοτε λειτουργεί ανασταλτικά. Ωστόσο, αν υπάρχει μεσολάβηση από έναν επίσημο φορέα όπως η «Επάνοδος», τα πράγματα διευκολύνονται αισθητά. Βεβαίως, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι η οικονομική κρίση και τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας τα τελευταία χρόνια δυσχεραίνουν τις προσπάθειές μας. Μία λύση θα ήταν η αξιοποίηση των θέσεων κοινωφελούς εργασίας στους δήμους με πεντάμηνη διάρκεια, στις υπηρεσίες καθαριότητας κ.λπ.. Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή απαιτείται λευκό ποινικό μητρώο για την πρόσληψη, με αποτέλεσμα να αποκλείονται από αυτές οι αποφυλακισμένοι».

Το θεατρικό εργαστήρι της Επανόδου «γεννήθηκε» τον περασμένο Οκτώβρη, ουσιαστικά ως συνέχεια και μετεξέλιξη της θεατρικής ομάδας κρατουμένων του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα, που δημιουργήθηκε το 2010, από τον σκηνοθέτη Στάθη Γράψα σε συνεργασία με τον Γιώργο Δάμπαση.