Του Δημήτρη Αγγελίδη

^[1]Κενό γράμμα παραμένουν οι διακηρύξεις των ευρωπαϊκών οργάνων και των ευρωπαϊκών κρατών-μελών για πλήρη και ανυποχώρητο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής, όπως προκύπτει από την έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας «Το ανθρώπινο κόστος του φρουρίου Ευρώπη: παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταναστών και προσφύγων στα σύνορα της Ευρώπης» που δημοσιοποιείται σήμερα. Η Ε.Ε. έχει φροντίσει να αποδυναμώσει την ισχύ των διατάξεων που εγγυώνται τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών και προσφύγων που χτυπούν την πόρτα της και στην πραγματικότητα εφαρμόζει πολιτική ευθείας παραβίασης αυτών των δικαιωμάτων.

Μεθοδικά, μέσα από ένα συνδυασμό οικονομικής πολιτικής και θεσμικών παρεμβάσεων, η Ε.Ε. μετατρέπεται σε φρούριο που κρατά έξω από τα τείχη της τους μετανάστες και τους πρόσφυγες μαζί με τα δικαιώματά τους. «Οι εθνικές αρχές και οι θεσμοί της Ε.Ε. συχνά υποστηρίζουν στα λόγια το δικαίωμα στο άσυλο και την υποχρέωση -νομική και ηθική- της Ευρώπης να το παρέχει.

»Η πραγματικότητα όμως είναι ότι σχεδόν οι μισοί από όσους εισέρχονται παράτυπα στην Ευρώπη ξεφεύγουν από συρράξεις και διωγμούς [...] Ολοι εκτίθενται σε απαράδεκτους κινδύνους για τη ζωή και τα δικαιώματά τους ως αποτέλεσμα της αμείλικτης επιδίωξης της Ε.Ε. να μειώσει τον συνολικό αριθμό των αφίξεων μεταναστών» διαπιστώνει η έκθεση.

Καταστολή και επιτήρηση

Στο οικονομικό σκέλος, το ευρωπαϊκό φρούριο οικοδομείται μέσω μιας πολύ γενναιόδωρης χρηματοδότησης των μηχανισμών καταστολής και επιτήρησης των συνόρων σε συνδυασμό με την υποχρηματοδότηση των προγραμμάτων ασύλου και ένταξης των μεταναστών και προσφύγων.

Από τα 4 δισεκατομμύρια που διέθεσε η Ε.Ε. την περίοδο 2007-2013 στο πλαίσιο της μεταναστευτικής και προσφυγικής πολιτικής, σχεδόν τα μισά (1,82 δισεκατομμύρια) διατέθηκαν για τον έλεγχο των συνόρων και μόνο το 17% (700 εκατομμύρια) διατέθηκε για την υποστήριξη των διαδικασιών ασύλου (τα υπόλοιπα χρήματα δόθηκαν για την επιστροφή των αλλοδαπών στις χώρες προέλευσης ή για την ένταξή τους στις χώρες υποδοχής).

Σε ορισμένες χώρες η αναλογία είναι ακόμη μεγαλύτερη υπέρ της επιτήρησης των συνόρων. Στην περίπτωση της Ελλάδας, για παράδειγμα, η Ε.Ε. διέθεσε στο Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων σχεδόν 208 εκατομμύρια ευρώ την περίοδο 2007-2013 και μόνο 22 εκατομμύρια ευρώ στο Ταμείο Προσφύγων. Τα αντίστοιχα ποσά για τη Βουλγαρία είναι περίπου 38 εκατομμύρια για τα σύνορα και μόνο 4 εκατομμύρια για το άσυλο.

Το ίδιο μοτίβο ακολουθείται και στη χρηματοδότηση τρίτων χωρών. Για παράδειγμα, το 2012 η Ε.Ε. διέθεσε 20 εκατομμύρια ευρώ στην Τουρκία για να ενισχύσει την ικανότητα επιτήρησης των συνόρων της, ενώ η ανθρωπιστική βοήθεια περιορίστηκε σε 3,8 εκατομμύρια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σε άλλα 10,5 εκατομμύρια που προήλθαν συνολικά από τα κράτη-μέλη.

Σε θεσμικό επίπεδο, δεν έχουν προβλεφθεί μηχανισμοί ελέγχου που θα μπορούσαν να διασφαλίσουν τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η πρόσφατη αλλαγή του εσωτερικού κανονισμού της FRONTEX προβλέπει ρητά τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων επιτήρησης των συνόρων. Δεν θωρακίστηκε όμως με ανάλογα μέτρα.

«Η έλλειψη σαφούς μηχανισμού για τη διερεύνηση των αναφορών για καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από κοινές επιχειρήσεις ή επιχειρησιακές περιοχές όπου είναι παρούσα η FRONTEX και η αδυναμία χειρισμού ατομικών καταγγελιών σημαίνουν ότι αυτό το πλαίσιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει, στην πράξη, περιορισμένο αισθητό αντίκτυπο» επισημαίνει η έκθεση.

Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του EUROSUR, του Ευρωπαϊκού Συστήματος Επιτήρησης Συνόρων, που τέθηκε σε επιχειρησιακή λειτουργία τον Δεκέμβριο του 2013 με κόστος που υπολογίζεται σε 338 εκατομμύρια μέχρι το 2020: «Περιέχει έναν αριθμό εγγυήσεων για τα θεμελιώδη δικαιώματα, όμως το κρίσιμο είναι ότι δεν παρέχει καμία ένδειξη για το πώς αυτές θα παρακολουθούνται ή θα επιβάλλονται» αναφέρει η έκθεση.

Τα κέντρα κράτησης

Ελλειμμα θεσμικών εγγυήσεων διαπιστώνεται επίσης στα ευρωπαϊκά προγράμματα ενίσχυσης της επιτήρησης συνόρων. Τα προγράμματα χρηματοδότησης των κρατών-μελών μέσω των ειδικών Ευρωπαϊκών Ταμείων «δεν δημιούργησαν κανέναν εποπτικό μηχανισμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα και άφησαν την αξιολόγηση της εφαρμογής των Ταμείων σε δείκτες που είναι απλώς ποσοτικοί» αναφέρει η έκθεση. Επιπλέον η Ε.Ε. έχει χρηματοδοτήσει κέντρα κράτησης μεταναστών και προσφύγων σε χώρες όπως η Τουρκία και η Ουκρανία, όπου υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για την πρόσβαση των κρατουμένων σε διαδικασίες ασύλου.

Πολύ προβληματικές είναι και οι συμφωνίες επανεισδοχής μεταναστών που έχουν συναφθεί με 17 χώρες. Για παράδειγμα, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει να υπάρχουν ρήτρες αναστολής των συμφωνιών σε περίπτωση επίμονων και σοβαρών κινδύνων παραβιάσεων ανθρώπινων δικαιωμάτων και να μετέχουν διεθνή όργανα και ΜΚΟ στις επιτροπές που επιβλέπουν την εφαρμογή των συμφωνιών, τίποτα από αυτά δεν τηρήθηκε στην πρόσφατη συμφωνία επανεισδοχής που έγινε με την Τουρκία.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Ο μύθος περί παράνομων μεταναστών

Ενώ οι κυβερνήσεις κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την αύξηση της «παράνομης μετανάστευσης», στην πραγματικότητα το μεγάλο μέρος όσων επιχειρούν να περάσουν τα ευρωπαϊκά σύνορα δεν είναι μετανάστες αλλά πρόσφυγες. Το 2013 το 63% όσων πέρασαν παράτυπα τα ευρωπαϊκά σύνορα από τη θάλασσα (και το 48% όσων πέρασαν παράτυπα είτε τα χερσαία είτε τα θαλάσσια σύνορα) προέρχονται από χώρες που σπαράσσονται από συγκρούσεις (Συρία, Ερυθραία, Αφγανιστάν, Σομαλία).

Περισσότεροι από 2,8 εκατομμύρια Σύροι έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους από το 2011, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος. Μέχρι το τέλος Απριλίου του 2014, μόνο 96.000 Σύροι έφτασαν στην Ευρώπη και αναζήτησαν άσυλο. Στο τέλος του 2013, οι χώρες που φιλοξενούσαν τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων στον κόσμο ήταν το Πακιστάν, το Ιράν, ο Λίβανος, η Ιορδανία, η Τουρκία, η Κένυα, το Τσαντ, η Αιθιοπία, η Κίνα και οι ΗΠΑ.