Του Γιάννη Κουζή*

Στα πρώτα χρόνια που ακολουθούν την εξέγερση στη Βαστίλη επιβάλλεται με νόμο του 1791 (Loi Le Chapelier) η καταστολή των άτυπων εμβρυακών εργατικών ενώσεων και των απεργιών που διεκδικούσαν ελάχιστα ημερομίσθια. Η επιβολή υψηλών προστίμων και η ετήσια στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων για τους πρωτεργάτες των εργατικών αγώνων αποτελούν την απαρχή της θεσμικής καταστολής και της αστυνόμευσης της συλλογικής δράσης, με το επιχείρημα της κατάργησης των εμποδίων απέναντι «στην ελευθερία του επιχειρείν» και στο «κοινό συμφέρον»… Με τα ίδια επιχειρήματα ο γαλλικός ποινικός κώδικας το 1803 αντιμετωπίζει τις εργατικές συναθροίσεις και τις απεργίες ως εγκλήματα που τιμωρούνται από 2 χρόνια φυλάκισης μέχρι και θάνατο. Πρόκειται για απτά δείγματα γραφής για τη σχετικότητα της ερμηνείας του εμπνευσμένου από τον διαφωτισμό επαναστατικού τρίπτυχου «ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη»…

Θα χρειαστούν δεκαετίες κοινωνικών αγώνων για να αναγνωρισθούν τα πρώτα εργατικά δικαιώματα και η σταδιακή νόμιμη κατοχύρωση του δικαιώματος στον συνδικαλισμό και στην απεργία. Τα δικαιώματα αυτά, έπειτα από περίπου δύο αιώνες συνεχών περιπλανήσεων ως προς το περιεχόμενό τους ανάλογα με τους εθνικούς και διεθνείς πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς, βιώνουν σήμερα μια πρωτοφανή επίθεση με επιχειρήματα που παραπέμπουν στους πρώτους βιομηχανικούς χρόνους. Η νεοφιλελεύθερη λαίλαπα των τελευταίων δεκαετιών, με την παράκρουση που την χαρακτηρίζει στην εποχή της κρίσης, αποτελεί την ακρότατη επιθετική έκφραση του κεφαλαίου, ισοπεδώνοντας κοινωνικές κατακτήσεις είτε με άμεση κατάργηση, είτε με αφυδάτωση του περιεχομένου τους. Πρόκειται για την ιστορική ρεβάνς που επιχειρεί το κεφάλαιο για όσες παραχωρήσεις αναγκάστηκε να κάνει προκειμένου να αποφύγει γενικευμένες κοινωνικές ανατροπές.

Ο νεοφιλελευθερισμός συνιστά επανάσταση αξιών απέναντι στο μεταπολεμικό κοινωνικό και εργασιακό μοντέλο, εισάγοντας ως κυρίαρχη την αξία της ατομικότητας έναντι κάθε εκδήλωσης συλλογικότητας και αλληλεγγύης, και επιβάλλοντας τον ανταγωνισμό στο επίκεντρο του κοινωνικού ενδιαφέροντος. Η εργασία αντιμετωπίζεται ως επαχθές κόστος, η εργατική νομοθεσία καταγγέλλεται ως κοστοβόρα αντιπαραγωγική αγκύλωση, τα συνδικάτα καταδικάζονται ως κατασκευές του παρελθόντος και ως στρεβλώσεις στη λειτουργία της «ελεύθερης» αγοράς, οι απεργίες στιγματίζονται ως τροχοπέδη στην «ανάπτυξη», το κοινωνικό κράτος απορρυθμίζεται στο όνομα της ελάφρυνσης των βαρών των επιχειρήσεων προς δόξα των ιδιωτικοποιήσεων(«αποκρατικοποιήσεων»). Δεν απεργούν εργαζόμενοι παρά « συνδικαλιστές», τα αιτήματά τους δεν ενδιαφέρουν αν δεν διαστρεβλώνονται, συνεπή συνδικαλιστικά στελέχη χαρακτηρίζονται επικίνδυνοι για το δημόσιο συμφέρον, ενώ επιμέρους εκφυλιστικές πρακτικές και φαινόμενα συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας αξιοποιούνται για τη συνολική απαξίωση του συνδικαλισμού.

Ειδικότερα στην Ελλάδα, η διαφαινόμενη νέα επίθεση στα συλλογικά εργασιακά δικαιώματα έπεται των μνημονιακών μέτρων αποδιάρθρωσης του συστήματος των συλλογικών συμβάσεων και της συνακόλουθης αποδυνάμωσης του ρόλου των κεντρικών συνδικάτων υπέρ της ευκολότερα ελεγχόμενης από την εργοδοσία αποκέντρωσης, ενδιάμεσου σταδίου στην κατεύθυνση του στρατηγικού στόχου του κεφαλαίου, εκείνου της πλήρους εξατομίκευσης των εργασιακών σχέσεων. Οι σχεδιαζόμενες παρεμβάσεις αναφέρονται στους όρους λειτουργίας των συνδικάτων και στην προσθήκη εμποδίων άσκησης του απεργιακού δικαιώματος. Εξυφαίνονται μειώσεις στις άδειες των συνδικαλιστικών στελεχών για την άσκηση των καθηκόντων τους και άμεση κατάργηση των κοινωνικών πόρων για την οικονομική λειτουργία των συνδικαλιστικών οργανώσεων αποσκοπώντας στην λειτουργική ασφυξία τους. Νέοι περιορισμοί στην άσκηση της απεργίας προστίθενται στους τόσους άλλους ισχύοντες όταν, ήδη, δύσκολα αποφεύγει σήμερα τον χαρακτηρισμό της ως παράνομης. Η καθιέρωση της απόφασης του 50%+ των εγγεγραμμένων, αντί των παρόντων, στη βάση της απαρτίας, μελών του συνδικάτου για την κήρυξή της δεν είναι παρά ένας τρόπος έμμεσης απαγόρευσής της, παρά την, εκ του πονηρού, δημοκρατική επίφαση που την περιβάλλει.

Επιπλέον η σχεδιαζόμενη επαναφορά του lock out (ανταπεργίας) μετά τη ρητή κατάργησή της το 1982, ως ισοδυνάμου της απεργίας αποκρύπτει την υπέρμετρη ενίσχυση του δυνατού μέρους της σχέσης εργασίας. Προσθέτοντας σε αυτά το εντεινόμενο φαινόμενο κήρυξης από τα δικαστήρια των απεργιών ως καταχρηστικών με το επιχείρημα της υπέρβασης του σκοπού που αυτές επιδιώκουν, τις απολύσεις και διώξεις των πρωταιτίων παράνομων απεργιών, και την επιδημία πρακτικών επιστράτευσης των απεργών σε καιρό ειρήνης είναι προφανές ότι το απεργιακό δικαίωμα είναι ουσιαστικά υπό διωγμόν.

Οι εξελίξεις αυτές γεννούν προβληματισμούς για τον παραδοσιακά έντονο κρατικό παρεμβατισμό στην Ελλάδα σε ζητήματα συνδικαλιστικής λειτουργίας και δράσης στερώντας από τα συνδικάτα, με διαχρονική και τη δική τους ευθύνη, την αυτόνομη ρύθμιση των θεμάτων της συνδικαλιστικής δράσης. Και αυτό γιατί το κράτος οφείλει να περιορίζεται στη διαμόρφωση του γενικού πλαισίου άσκησης της συνδικαλιστικής ελευθερίας, αφήνοντας τα επιμέρους στην αυτονομία των πρωταγωνιστών της συλλογικής δράσης ώστε να αποφεύγονται οι κακόβουλες παρεμβάσεις και οι εκβιασμοί της κεντρικής εξουσίας.

Οι συνειρμοί, ωστόσο, ανάμεσα στο 2014 και το 1791 και η επανάληψη της Ιστορίας με νέους όρους αναδεικνύουν πως η πορεία των κοινωνικών δικαιωμάτων δεν είναι ευθύγραμμη, αλλά προϊόν συσχετισμών στην εκάστοτε συγκυρία. Η απεργία είναι και πάλι στο απόσπασμα «για χάρη της πατρίδας και της ανάπτυξης» όπως αυτάρεσκα επαναλαμβάνουν οι υποψήφιοι εκτελεστές της. Αυτοί που αγνοούν ότι η ανάπτυξη είναι κενό γράμμα όταν μεγεθύνονται οι ανισότητες γενεσιουργοί κοινωνικών αντιδράσεων, όπως αγνοούν και τα λόγια του Saint-Just, στα ταραγμένα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης, πως «ο λαός που δεν ευτυχεί δεν έχει πατρίδα».

………………………………………………………………………………………………..

* Καθηγητής Εργασιακών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο