^[1]Της Εύης Βουλγαράκη- Πισίνα*

Με το τελευταίο νομοθέτημα για τις φυλακές, που ψηφίστηκε από το Α' θερινό τμήμα της Βουλής, μοιάζει να αγνοούνται κοινωνικές κατακτήσεις αιώνων, αλλά και να αμφισβητείται η ίδια η ανθρώπινη διάσταση του ποινικού κατάδικου. Με την εισαγωγή των κελιών τύπου Γ' οι κρατούμενοι δεν αντιμετωπίζονται ως άνθρωποι, αλλά οδηγούνται σε ψυχική και φυσική εξόντωση. Η πολιτική αυτή είναι κόλαφος για την κοινωνία μας, τις αρχές του δικαίου και την ανθρωπιά.

Η εικόνα των φυλακών της χώρας μας είναι ήδη τριτοκοσμική. Τόσο η δραματικότητα των συνθηκών όσο και οι θάνατοι σε κελιά καθώς και η απεργία πείνας των κρατουμένων, λίγες μέρες πριν ψηφιστεί το νομοσχέδιο, δύσκολα βρίσκουν τον δρόμο τους στη συνείδηση του πολίτη. Το μιντιακό καρτέλ της σιωπής φροντίζει γι’ αυτό. Αλλά ακόμα και όταν η πληροφορία φτάνει, η ελληνική κοινωνία παραμένει συχνά παγερά ασυγκίνητη και ο κοινωνικός αυτοματισμός καλά κρατεί.

Ο μέσος πολίτης θεωρεί πως οι φυλακές αφορούν κάποιον άλλο και όχι αυτόν. Αυτό δεν είναι παρά –άλλος ένας– (μικρο)αστικός μύθος. Σήμερα μπορεί πολύ απλά να βρεθείς φυλακή, αλλά το ζήτημα είναι αλλού: ότι το νομοσχέδιο έχει στόχο την καταστολή της κοινωνίας μέσω ενός αποτρεπτικού παραδείγματος, όχι τον σωφρονισμό του καταδίκου.

Ηδη η θεώρηση των κρατουμένων ως υπανθρώπων συνιστά μια ρατσιστική κατασκευή. Η «άσπιλη» (ή η εξαντλημένη και αποπροσανατολισμένη) κοινωνία βάζει προτεραιότητα την προστασία της και αδιαφορεί για εκείνους που υποτίθεται ότι την απειλούν. Ενα μανιχαϊστικό άσπρο-μαύρο επικρατεί που δεν έχει καμία σχέση ούτε με την πραγματικότητα, ούτε όμως με τις πνευματικές παραδόσεις τούτου του τόπου.

Ο συγκεκριμένος νόμος συνεπάγεται μια προνεωτερική οπισθοδρόμηση που ανάγεται σε καιρούς πριν από τον Τσεζάρε Μπεκαρία και τη θεμελίωση της σύγχρονης ποινικής αντίληψης. Πέραν τούτου: εδώ καταλύονται αρχέγονες πανανθρώπινες αρχές όπως αυτές που είχε εκφράσει ο Πλάτωνας στον Πρωταγόρα, όπου διακρίνεται το κολάζειν και το τιμωρεῖν, αλλά και επισημαίνεται ο παιδευτικός χαρακτήρας της ποινής (324Α-C). Εξάλλου στην αρχαιότητα και οι σοφιστές με τη σχετικοκρατία τους ανέδειξαν την πολλαπλότητα της αντίληψης για το δίκιο και το άδικο, κάτι που δεν διευκολύνει την οικοδόμηση κάστρων μονοσήμαντης δικανικής βεβαιότητας ή και αυθαιρεσίας.

Η χριστιανική παράδοση είναι επίσης φιλικότατη προς κάθε απόκληρο – και τους ποινικούς εγκληματίες. Στο ζήτημα οδηγείται από το Ευαγγέλιο της Τελικής Κρίσης: «Ἐν φυλακῇ ἤμην καὶ ἤλθατε πρός με» (Μτ. 25:36), λέει ο Χριστός, θέτοντας τη στάση αυτή, που εκφράζεται με τη μέριμνα για κάθε φυλακισμένο, ως πυλώνα σωτηρίας. Σε αυτό επιμένουν και οι Πατέρες, όπως ο Χρυσόστομος: «αἰσχυνέσθωσαν οἱ λέγοντες, Μὴ εὖ ποίει τοὺς ἐν ταῖς φυλακαῖς», δηλαδή να ντραπούν όσοι λένε να μην ευεργετούμε τους φυλακισμένους.(1) Στις φυλακές και τα κάτεργα ανδρώθηκε συγγραφικά ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, που συνδυάζοντας την εμπειρία του με την ανατολική πνευματική παράδοση διατρανώνει τη διαφορά ανάμεσα στην ποινική και την ποιμαντική αντιμετώπιση του εγκληματία: η πρώτη καταδικάζει, η δεύτερη σώζει.(2) Αυτή την παράδοση υπηρετούν σήμερα ιερείς που διακονούν στις φυλακές, όπως ο π. Γερβάσιος Ραπτόπουλος, με δράση υπέρ των φυλακισμένων σε 90 χώρες, εκτός των άλλων με χιλιάδες απελευθερώσεις στο ενεργητικό του χάρη στην καταβολή εγγυήσεων ή προστίμων.

Ηδη η Πρωτοβουλία Χριστιανών κατά του Εθνοφυλετισμού, Νεοφασισμού, Νεοναζισμού ύψωσε σθεναρά τη φωνή ενάντια στο νομοσχέδιο από το ομώνυμο blog και το δίκτυο των μελών της.

Μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση του σωφρονιστικού συστήματος είναι εφικτή. Ενα τέτοιο συγκλονιστικό παράδειγμα μας δίνει στο βιβλίο του «Ο Ηχος της Χειροπέδας: Ο Κόσμος του Χρήστη» (Μαΐστρος, 2010) ο συγγραφέας του Δημήτρης Ελεύθερος, γνωστός και ως «Φαντομάς του Κολωνακίου». Ο Δημήτρης ήταν για 25 χρόνια στην πρέζα, τα περισσότερα έμπορος, και πέρασε 17 χρόνια πίσω από τα σίδερα σε πλείστα όσα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας. Στο βιβλίο του περιγράφει τη σκληρή πραγματικότητα των φυλακών, δίχως ωραιοποιήσεις και συχνά με ονοματεπώνυμα. Πάνω από όλα όμως περιγράφει την πορεία της επιστροφής και ένταξης στην κοινωνία μέσω ενός άλλου παραδείγματος σωφρονιστικής αντιμετώπισης που συνάντησε ο ίδιος στον Ελεώνα Θηβών.

Αυτό και άλλα πολλά παραδείγματα εμπιστοσύνης, που γεννά την ελπίδα, είναι η δική μας προτεραιότητα για το ποινικό σύστημα.

Παρά τις τελευταίες εξελίξεις, μπορούμε και οφείλουμε να πιάσουμε το ζήτημα από την αρχή. Γιατί βασικό στοιχείο μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς είναι η εικόνα του σωφρονιστικού της συστήματος. Εξάλλου ούτε η μοιρολατρία, ούτε ο ετεροκαθορισμός των προτεραιοτήτων είναι ο δρόμος της δημοκρατίας.

…………………………………………………………………………………

* Δρ. Θεολογίας, εκπαιδευτικός, συγγραφέας

(1) Εἰς τὰς Πράξεις, ΝΔ’, β' / PG 60, 375[Ca].

(2) «Αδερφοί Καραμάζοβ», μτφρ. Αρη Αλεξάνδρου, μέρ. 1, βιβλ. ΙΙ, τόμ. 1, Αθήνα: Γκοβόστης, χ.χ., σσ. 70-80. Σύγκρ. και «Το Ημερολόγιο ενός Συγγραφέα», μτφρ. Μίνας Ζωγράφου, Αθήναι: Εκδ. Σπ. Δαρεμάς, χ.χ., σσ. 557-571.