Του Γιώργη Χαγιά*

Αμερικανοί πολιτικοί, διεθνολόγοι, ακόμα και Ελληνες δημοσιολόγοι, ωρύονται για την «παθητική» στάση της αμερικανικής κυβέρνησης στις εξελισσόμενες κρίσεις, και δη για το ανεξέλεγκτο του ισλαμικού φονταμενταλισμού στη Μέση Ανατολή. Πόσο σύντομα προσδοκούσαν άραγε ότι μια κυβέρνηση, που ακόμα πληρώνει τα επίχειρα της ιμπεριαλιστικής ύβρεως και της παραβίασης με κάθε τρόπο του διεθνούς δικαίου, θα διέπραττε νέα κολοσσιαία λάθη, υπερεκτιμώντας, εισέτι, την αποτελεσματικότητα του στρατιωτικού παρεμβατισμού; Οταν έκθεση του Χάρβαρντ ανάγει το ύψος του συνολικού κόστους των δύο εξαμβλωμάτων της κυβέρνησης Μπους, των πολέμων στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, μεταξύ τεσσάρων και έξι τρισεκατομμυρίων δολαρίων, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι δανεικά, υποθηκεύοντας για χρόνια τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό; Οταν οι πληρωμές σε βετεράνους του Βιετνάμ και του πρώτου Πολέμου στον Κόλπο βαίνουν διαρκώς αυξανόμενες, ενώ ακόμα κόβονται επιταγές σε συγγενείς βετεράνων του εμφυλίου πολέμου (!), 150 χρόνια μετά τη λήξη του; Οταν τα σφάλματα αυτά συνδαύλισαν τον αντιαμερικανισμό και τη ριζοσπαστικοποίηση του μιλιταριστικού Ισλάμ, κάνοντας την Αλ Κάιντα να αποκηρύσσει, αλλά και να δείχνει μετριοπαθής μπροστά στον εξτρεμισμό του Ισλαμικού Κράτους, πρώην Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και του Λεβάντε (ή της Ευρύτερης Συρίας);

Η κρατούσα αντίληψη ήθελε τους ηγέτες σκληρούς. Οσο πιο «μάτσο» ήταν ο αρχηγός κράτους τόσο πιο ικανός ηγέτης θεωρούνταν. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλούς κύκλους είναι πιο θελκτική η εικόνα ενός ηγέτη-τζουντόκα αντί κάποιου που κηρύττει σαν πάστορας σε κυριακάτικη λειτουργία. Στις κρίσεις στη Συρία (αστοχία με την «κόκκινη γραμμή»), στην Ουκρανία και στο Ιράκ, ο Ομπάμα παρουσιάζεται από πολλούς ως ρίψασπις. Δεν έχει τον τσαμπουκά. Αναπόφευκτα μια υπέρ το δέον εγκρατής στάση οδηγεί στην ομφαλοσκοπία, παραχωρώντας έδαφος για τη δημιουργία τετελεσμένων, όπως η επέλαση των σουνιτών τζιχαντιστών στο Ιράκ. Το λάθος όμως εκεί είχε γίνει σε πολιτικό επίπεδο και όχι σε στρατιωτικό, και αυτό ακούει στο όνομα Αλ Μάλικι, δηλαδή η εμμονή σε επιλογές διχαστικών προσώπων, που προκαλούν ανισοβαρή κατανομή ισχύος μεταξύ σιιτών, σουνιτών και Κούρδων.

Η επιμονή του Ομπάμα να υπενθυμίζει ότι η Αμερική δεν μπορεί να τα κάνει όλα μόνη της δείχνει το μέτρο που τόσο έλειπε από τους προκατόχους του. Γι’ αυτό και εκνευρίζει. Σε κάθε ευκαιρία καταδικάζει τη μονομερή εξωτερική πολιτική φωτογραφίζοντας τις κυβερνήσεις Μπους. Την αυτοσυγκράτηση σε στρατιωτική παρεμβατικότητα κάποιοι την ερμηνεύουν ως αδυναμία, ακόμα και όταν αυτός λέει στο West Point ότι «μόνο και μόνο επειδή έχουμε το καλύτερο σφυρί [στρατό] δεν σημαίνει ότι κάθε πρόβλημα είναι και ένα καρφί».

Στην Αμερική «το φυσάνε και δεν κρυώνει». Είναι προσεκτικοί, μέχρι και εφεκτικοί, να μπουν σε νέες περιπέτειες. Ποια είναι η πρώτη αρχή του Ομπάμα στην εξωτερική πολιτική; «Μην κάνετε ανόητα σκ…α» (Don’t do stupid sh*t). Ναι, αυτή η φράση επέχει θέση προεδρικού δόγματος. Ο Ομπάμα εμφανίζει μια απέχθεια προς οιαδήποτε «δογματοποίηση» της εξωτερικής πολιτικής. Τα ονόματα των περισσότερων Αμερικανών προέδρων έχουν συνδεθεί με αντίστοιχα δόγματα στην εξωτερική πολιτική, όπου ο κάθε πρόεδρος επιθέτει τη δική του σφραγίδα. Το προεδρικό δόγμα μπορεί να συνοψίζει μια παρεμβατική στρατηγική ή μια περισσότερο στρατιωτικά αποστασιοποιημένη εθνική στρατηγική ασφάλειας. Χαρακτηριστικά, το δόγμα του προέδρου Μπους του νεότερου διείπαν o «προληπτικός πόλεμος» και η «αλλαγή καθεστώτος» υπό μια μανιχαϊστική («είτε μαζί μας είτε εναντίον μας») κοσμοθεώρηση.

Είναι εν τούτοις αινέσιμος ένας τέτοιος «νεο-απομονωτισμός», άξιος δηλαδή επαίνου, λόγω της εγκράτειας και της αυτοσυνειδησίας που φαίνεται να τον συνοδεύουν; Σίγουρα ένας λιβανωτός για τον Αμερικανό πρόεδρο μόνον άγνοια προδίδει. Η Αμερική δεν έπαψε ποτέ να παρεμβαίνει στις ξένες υποθέσεις και μάλιστα να διατηρεί στρατεύματα και βάσεις σε κυρίαρχα κράτη. Στο Ιράκ όμως, το υποτιμημένο ως απειλή, επελαύνον τρομοκρατικό Ισλαμικό Κράτος (ή Χαλιφάτο) αλλάζει τους συσχετισμούς. Ο πραγματισμός και η εγκράτεια έχουν συγκεκριμένα όρια. Η προστασία των Κούρδων συμμάχων και κυρίως της αμερικανικής διπλωματικής αποστολής προς αποφυγήν ενός φιάσκο σαν της Βεγγάζης ενεργοποιούν τον στρατιωτικό βραχίονα, έστω και τηλέμαχα.

Τον ψόγο όμως επισύρουν κυρίως άλλες πράξεις και παραλείψεις της κυβέρνησης Ομπάμα: οι υποκλοπές των επικοινωνιών πολιτών και ηγετών από την NSA. Η εκτέλεση από μη επανδρωμένα αεροσκάφη υπόπτων για τρομοκρατικές ενέργειες, αλλά και παρακείμενων του στόχου πολιτών, χωρίς σύλληψη, χωρίς δίκη. Το Γκουαντάναμο, που παρά τα υπεσχημένα Ομπάμα, παραμένει ανοιχτό, ενώ η πρόσφατη δήλωσή του σχετικά με τον επικείμενο αποχαρακτηρισμό έκθεσης του Κογκρέσου για τις τεχνικές ανάκρισης που χρησιμοποιούσε η CIA, «Κάναμε πολλά σωστά πράγματα, όμως βασανίσαμε ‘’κάποιους ανθρώπους’’ (we tortured some folks)», σίγουρα δεν του περιποιεί τιμή.

Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα ήταν η δεκαετία του παγκόσμιου χωροφύλακα. Οχι όμως και η δεύτερη. Η Κίνα αποτελεί την κυριότερη απειλή και τα ζωτικά συμφέροντα προσαρμόζονται. Η πλειονότητα της αμερικανικής κοινής γνώμης τάσσεται σε όλες τις δημοσκοπήσεις κατά του παρεμβατισμού, παρότι θεωρεί την εξωτερική πολιτική Ομπάμα αναποτελεσματική. Η οικονομία ανακάμπτει, η ανεργία μειώνεται και η ενεργειακή εξάρτηση από τον Περσικό Κόλπο περιορίστηκε σημαντικά μετά τις ανακαλύψεις και την εκμετάλλευση κοιτασμάτων σχιστόλιθου σε αμερικανικό υπέδαφος. Η εμπλοκή σε πόλεμο θα σήμαινε νέο εκτροχιασμό της οικονομίας.

Εδώ έγκειται όμως και μία αντίφαση της κοινής γνώμης, των Ρεπουμπλικανών, των Δημοκρατικών, των εξ ημών πολιτικών και σχολιαστών, οφειλόμενη εν πολλοίς στη δυσκοιλιότητα ή πιο ευσχήμως στη νεύρωσή μας να θέλουμε και την πίτα ολάκερη και τον σκύλο χορτάτο· θέλουμε και μία εγκρατή, μετριοπαθή Αμερική, που να μην παρεμβαίνει στρατιωτικά στις διεθνείς κρίσεις, αλλά και παγκόσμια ειρήνη, περιορισμό των φονταμενταλιστών ανά τον κόσμο και αδιασάλευτη τη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων. Μήπως και τα δύο μαζί δεν γίνονται; Μήπως η διεθνής κοινότητα, δηλαδή το αναποτελεσματικό Συμβούλιο Ασφαλείας των Η.Ε. πρέπει να εφαρμόζει συλλογικά τα ψηφίσματα που αφορούν την ειρήνη, ακόμα και όταν απαιτούν τη χρήση βίας, και όχι κάποια μέλη του να ασκούν συστηματικά βέτο για βραχυπρόθεσμα εθνικά συμφέροντα;

…………………………………………………………………………………………………………..

* Υπ. δρ Εξωτερικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας