Ο Δημήτρης Καταλειφός αναμετριέται με την «Ολεάννα»

Ο κορυφαίος ηθοποιός πιστεύει ότι ο Ντέιβιντ Μάμετ είναι, μετά τον Πίντερ, ο σημαντικότερος συγγραφέας τού 20ού αιώνα. Επιστρέφει για ακόμα μια φορά στο έργο του σε μια δύσκολη εποχή, όπου πιεσμένοι από παντού κάτι περιμένουμε. «Λίγο πιο ανθρώπινοι, αλλά και πιο φτωχοί»

Της Εφης Μαρίνου Φωτογραφία: Μάριος Βαλασόπουλος

^[1]Ο καθηγητής και η φοιτήτρια. Η παλιά γενιά και η καινούργια. Ο άντρας και η γυναίκα. Η «συντήρηση» και η «πρόοδος» σε ρόλους αντεστραμμένους. Ολο το πάνθεον των δυνατών συγκρούσεων στην «Ολεάννα» του Ντέιβιντ Μάμετ, που σκηνοθετεί η Ελένη Σκότη, από τις 25 Φεβρουαρίου στο θέατρο «Εμπορικόν». Πρωταγωνιστές, ο Δημήτρης Καταλειφός, «βετεράνος» στο ρεπερτόριο του Αμερικανού θεατρικού συγγραφέα, και η Λουκία Μιχαλοπούλου.

Ενας αυτοδημιούργητος καθηγητής που αποπνέει επιτυχία, φιλικότητα, προοδευτική και δημοκρατική αντίληψη. Μια υπερευαίσθητη φοιτήτρια, που χρειάζεται κατανόηση, πρόθυμο αυτί να την αφουγκραστεί. Θέλει να πετύχει κι όταν διαπιστώνει την επίπλαστη συμπαράστασή του, πληγώνεται, θυμώνει και τον εκδικείται φτάνοντας στα άκρα: στο ψέμα, την κατάφωρη αδικία, την ανυπόστατη κατηγορία.

Ο Δημήτρης Καταλειφός μάς μιλάει για το έργο, θυμάται το «Εμπρός», αμφισβητεί πια τη βιωσιμότητα των ομάδων, επιφυλάσσεται για την Αριστερά στην οποία επενδύει.

«Εγκαταλείψαμε τα υπέροχα πολυπρόσωπα έργα και προσαρμοζόμαστε στη νέα πραγματικότητα, σε όσο γίνεται μικρότερες διανομές. Ομως η “Ολεάννα”, έργο με δύο ρόλους, είναι συγχρόνως δυνατό, πολυεπίπεδο, γραμμένο αριστοτεχνικά. Μαζί με τον “Βούβαλο” και τα “Οικόπεδα με θέα” είναι τα καλύτερα του Μάμετ. Κινείται σε έναν πανεπιστημιακό χώρο όπου υποτίθεται υπάρχουν γνώση, ελευθερία σκέψης, πολιτισμός, η Δύση με το καλό της πρόσωπο. Ο καθηγητής, η φοιτήτρια και από πάνω τους το σύστημα που τους καθορίζει. Στη σύγκρουση ανάμεσά τους, το ποιος έχει δίκιο κι άδικο είναι θέμα υποκειμενικό. Κι οι δυο μοιράζονται άδικο και δίκιο. Τελικά, αυτό που κρύβουν τα πρόσωπα κάτω από την επιφάνεια είναι ένα φοβερό εγώ, που όταν καταπατηθεί, μεταμορφώνονται σε θηρία. Οπως γίνεται στη ζωή. Επικρατεί το εγώ κι αφήνουμε τον πολιτισμό που υποτίθεται ότι κατακτήσαμε για να επιστρέψουμε στη ζούγκλα. Κι εκεί αναδύεται η ζωώδης πλευρά μας, η επιθυμία για εξουσία, για το ποιος θα έχει το πάνω χέρι. Δυο ζώα -η λέξη ζώο πάει κι έρχεται στο κείμενο- παλεύουν γιατί και οι δυο θέλουν τα ίδια πράγματα».

- Το έκτο έργο του Μάμετ στην καριέρα σας. Ενας γνώριμός σας πια συγγραφέας;

«Μετά τον Πίντερ είναι ο σημαντικότερος συγγραφέας του 20ού αιώνα. Στο έργο του παρουσιάζει μια βαθιά ηθική στάση ζωής, που την τοποθετεί μάλιστα μέσα σε περίεργα περιβάλλοντα. Ηρωες που εξαπατούν ο ένας τον άλλον για χάρη της επιβίωσης κι όμως έχουν μια ειλικρινή ανθρωπιά, δένονται με δεσμούς οικογένειας. Είναι πάντα ανίκανοι να καταλάβουν ο ένας τον άλλον, θύματα ενός παράλογα εξουσιαστικού συστήματος. Οι άνθρωποι στον Μάμετ κινούνται μεταξύ δύο ψυχολογικών καταστάσεων: του φόβου που δημιουργεί η επιθυμία για ασφάλεια και του θυμού που ενεργοποιείται όταν νομίζουμε ότι κάποιος βάζει εμπόδια. Παίζει επίσης με το “αμερικάνικο όνειρο”, γι’ αυτό θεωρείται άξιος συνεχιστής του Μίλερ».

- Η εξοικείωση με το ρεπερτόριό του διευκολύνει στις πρόβες;

«Καινούργια ιστορία, καινούργιος χαρακτήρας. Περνάς από σαράντα κύματα, χώνεσαι σ’ ένα σκοτάδι να ψάξεις, άλλοτε πετυχαίνεις κι άλλοτε όχι. Κάθε φορά κάνω διάφορα: γράφω για τον ρόλο, περπατάω λέγοντας τα λόγια, παρατηρώ ανθρώπους τι φορούν, πώς είναι κουρεμένοι. Δημιουργείς ένα υλικό το οποίο σε βοηθά να το οργανώσει ο σκηνοθέτης. Είναι λάθος να θεωρούμε ότι οι ηθοποιοί παίζουν καλά ή κακά από μόνοι τους. Αλλιώς θα το παίξω με την τάδε ηθοποιό κι αλλιώς με τη Λουκία».

- Το έργο είναι πολιτικό;

«Και μάλιστα ανελέητα σκληρό, δεν χαϊδεύει κανέναν. Η στάση ζωής του καθηγητή, που φαντασιώνεται ότι είναι δημοκράτης, ένας εν δυνάμει ψηφοφόρος του Ομπάμα, κινείται στον αντίποδα. Ξέχασε την καταγωγή του, βλέπει μόνο πώς θα ανέβει κι άλλο. Οι πράξεις του είναι αντίθετες στις προοδευτικές θεωρίες του. Σαν πολλούς συμπατριώτες μας, που το παίζουν αριστεροί στα λόγια και στην πράξη αξιοποιούν μια χαρά το σύστημα. Το ενδιαφέρον είναι ότι η κοπέλα, από συντηρητική σκοπιά, συγκρούεται με την υποκριτική προς τον εαυτό της γενιά. Κατηγορεί τον καθηγητή για ασυνέπεια λόγων και έργων, του πετάει τη μάσκα. Δύσκολο να βρεις τις αποχρώσεις των συγκρούσεων. Είναι μια περίεργη τραμπάλα ανάμεσά τους. Ο Μάμετ λέει ότι είμαστε τυφλοί, δεν βλέπουμε πέρα από το προσωπικό μας συμφέρον. Περίκλειστοι στο “οικόπεδό” μας, αρνιόμαστε να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον. Το έργο, τελειώνοντας, μένει μετέωρο σαν να συνεχίζεται αυτή η διαπάλη εσαεί».

- Νιώσατε ποτέ την ανάγκη να παρέμβετε στη σκηνοθεσία;

«Επιδιώκω την ανταλλαγή πέρα από ταυτότητες. Σαφώς και υπάρχουν όρια –είναι θέμα ισορροπίας-, αλλά ο ηθοποιός δεν εκτελεί απλώς. Τέτοιες παρεξηγήσεις τις έχουμε συχνά καθότι στερούμαστε κοινής παιδείας. Εδώ βλέπουμε τον “Πύργο του Ντάουντον” και πέφτουμε ξεροί με την υποκριτική όλων. Εμείς αυτοδίδακτοι, τσαλαβουτάμε, άλλος με περισσότερες κι άλλος με λιγότερες ικανότητες. Είναι χρήσιμο ο σκηνοθέτης να συνδιαλέγεται στις πρόβες, να υποβάλλει πράγματα, όχι να επιβάλλει, ώστε ο ηθοποιός να αναπνέει».

- Κι όμως έχετε την εμπειρία «κοινής γλώσσας» μέσα από τις ομάδες με τις οποίες δουλέψατε – από το «Θέατρο της Οδού Κυκλάδων» και το «Εμπρός» μέχρι το «Απλό» του Αντύπα.

«Οι ομάδες έχουν πολλά ανεκτίμητα καλά κι ένα κακό: την κούραση της καθημερινής συνεύρεσης με τους ίδιους ανθρώπους. Ο Μινωτής έλεγε: “το θέατρο είναι ρεφενέ”. Είναι ωραίο να δέχεσαι τον οβολό του καθενός. Στα πενήντα οκτώ μου πιστεύω ότι δύσκολα μακροημερεύει μια ομάδα. Ισως γιατί, όπως λέει ο Μάμετ, κρύβουμε όλοι μέσα μας ένα ζώο αυτάρεσκο, εγωιστικό, φοβισμένο, ανασφαλές».

- Την πικρία σας για το «Εμπρός» την πήρε ο άνεμος πριν πεθάνει ο Τάσος Μπαντής;

«Λυπήθηκα πολύ που έφυγε τόσο νωρίς, αλλά χαίρομαι που πριν είχε αποκατασταθεί η σχέση μας. Περάσαμε ωραίες στιγμές, δεν μετανιώνω στιγμή. Δεν μπήκαν σωστά πλαίσια διαχείρισης και το πληρώσαμε. Σε αντίθεση με την ομάδα του “Αμόρε” που ήταν υγιής. Οι ηθοποιοί δούλευαν μαζί αλλά ο Γ. Χουβαρδάς αποφάσιζε, διοικούσε. Αυτό είναι πιο σωστό από την ψευδαίσθηση του “είμαστε όλοι ίσοι”. Μ’ άλλα λόγια, το αιώνιο θέμα της δημοκρατίας και πώς μεταφράζεται».

- Στη χώρα μας πώς μεταφράζεται η δημοκρατία;..

«Μάλλον ως μια πολύ δυσάρεστη αναμονή. Πιεσμένοι από παντού, κάτι περιμένουμε. Γίναμε λίγο πιο ανθρώπινοι. Εφυγε εκείνο το φριχτό νεοπλουτίστικο που κυριαρχούσε, αλλά έμεινε η φτώχεια, η απελπισία. Αν συνεχιστεί η πίεση, μπορεί να ξεσπάσει μια οργισμένη εξέγερση, όχι μόνο στην Ελλάδα. Ψήφισα ΣΥΡΙΖΑ και θα ξαναψήφιζα. Μου φαίνεται το λιγότερο βλαβερό. Κι όμως συχνά μου δημιουργεί έναν εκνευρισμό, δεν με πείθει, αναρωτιέμαι: Λένε κάτι βάσιμο; Η αντιπολίτευση έχει την πολυτέλεια να υπόσχεται. Αυτό που ξέρω σίγουρα είναι ότι ο καθένας πρέπει να είναι εντάξει μέσα στον μικρόκοσμό του. Προσωπικά, θεωρώ σημαντικό ότι τόσα χρόνια δουλεύω έχοντας έναν μπούσουλα ηθικό και αισθητικό, ότι κάνω δωρεάν μαθήματα, ότι δεν κυνήγησα ποτέ τα χρήματα, γι’ αυτό δεν έχω. Δεν πιστεύω στον διαδηλωτή της πλατείας Συντάγματος, που την επομένη τη φέρνει στον συνάδελφό του. Δεν υπήρξα ποτέ κομματικοποιημένος ούτε φανατικός. Είμαι περισσότερο των μικρών δράσεων, πιστεύοντας ότι η συνεπής λόγω και έργω Αριστερά δημιουργεί ελπίδα στον άνθρωπο».

[email protected]