Του Αριστείδη Κυριαζή*

«Το 1894 πρώτος ο Γάλλος αρχαιολόγος Paul Perdrizet ερεύνησε κοντά στο χωριό Παλαιοκώμη ένα μακεδονικό τάφο, που είναι γνωστός σήμερα ως τάφος της Παλαιοκώμης. Μετά το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου ο καθηγητής Στρατής Πελεκίδης, το 1918-19, έκανε έρευνα στο χώρο της Αμφιπόλεως, όπου αποκάλυψε μέρος της βασιλικής Α΄, ένα μικρό τμήμα του τείχους και οικίες, όπως γράφει στην έκθεση που δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας των ετών 1919-1926. Από το 1956 άρχισαν υπό τη διεύθυνσή μου οι ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας, που συχνά χρηματοδοτούνταν και από το Υπουργείο Πολιτισμού και που με μικρές διακοπές, κυρίως στην περίοδο της δικτατορίας, συνεχίζω και σήμερα (1985)».

Τα παραπάνω καταγράφονται στο «Χρονικό των ανασκαφών» της Αμφίπολης, στο καλαίσθητο, κατατοπιστικό αφιέρωμα-έκδοση του υπουργείου Πολιτισμού «Αμφίπολις», του από το 1985 αείμνηστου, Δημήτρη Λαζαρίδη, επίτιμου γενικού επιθεωρητή Αρχαιοτήτων και ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στην 3η έκδοσή του, το 2001, μετά την ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή, διαβάζουμε στον περιγραφόμενο αρχαιολογικό περίπατο στον χώρο της Αμφίπολης τα σχετικά με τις ανασκαφές που πραγματοποίησε ο Δημήτρης Λαζαρίδης στον τεχνητό τύμβο στη θέση «Καστά», αρχικά κατά τα έτη 1964-65.

Ο καθηγητής, στη σελίδα 64 του αφιερώματός του, αναφέρει ότι: «ο τύμβος μπορεί να καλύπτει ένα μεγάλο ταφικό οικοδόμημα» και καταγράφει τις διαστάσεις του ως εξής: «περίμετρος 487, διάμετρος 165, ύψος 21 μέτρα».

Για «το μνημείο του λέοντος» σημειώνει στη σελ. 74: «Στην Αμφίπολη εγκαταστάθηκαν οι τρεις πιο αξιόλογοι ναύαρχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου: ο Νέαρχος που καταγόταν από την Κρήτη, ο Ανδροσθένης από τη Θάσο και ο Λαομέδων από τη Λέσβο. Ο τελευταίος είναι ο αφοσιωμένος σύντροφος του Αλεξάνδρου, τριήραρχος και διοικητής των αιχμαλώτων αρχικά, σατράπης της Συρίας αργότερα. Στον Λαομέδοντα πιθανώς αποδίδεται το μνημείο και αυτού τη δόξα, την πολεμική αρετή και το θάρρος συμβόλιζε. Γιατί το λιοντάρι δεν είναι μόνο ένα έργο τέχνης, που επιβάλλεται με τις διαστάσεις και τη δύναμή του. Δεν είναι μόνο η απόδοση των ανατομικών λεπτομερειών (φλέβες, πλούσια χαίτη, δυνατό ρύγχος, τραβηγμένο προς τα πλάγια στόμα, βαθιά μέσα στις κόγχες μάτια), που κάνει εντύπωση. Πέρα από αυτά υπάρχει ένας συμβολισμός στο πλαστικό αυτό έργο, που μας θυμίζει το γνωστό επίγραμμα: Ειπέ, λέων, φθιμένοιο τίνος τάφον αμφιβέβηκας, βουφάγε; Τις τας σας άξιος ην αρετάς;»

Στο παραπάνω επίγραμμα του Σιδωνίου Αντιπάτρου, το οποίο από το 1985 παρέθεσε ο καθηγητής Δημήτρης Λαζαρίδης, ερωτάται ο βουφάγος λέων τίνος άξιου της αρετής του Αχιλλέα από τη Φθία, τον τάφο προστάτευε (αμφιβέβηκε). Σήμερα που κυριαρχούν στα μέσα ενημέρωσης διάφορες πιθανολογήσεις σχετικά με τα ανασκαφικά ευρήματα της προϊσταμένης της ΚΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Κατερίνας Περιστέρη, που ήταν τη διετία 1979-80 συνεργάτιδα του Δημήτρη Λαζαρίδη στις ανασκαφές του τύμβου της θέσης «Καστά», πρόσεξα πρόσφατα, στις 13 Αυγούστου, την παρακάτω δήλωσή της:

«Είμαστε πολύ χαρούμενοι γιατί αυτή τη στιγμή είμαστε εσωτερικά του περιβόλου, μπροστά σε έναν τάφο καταπληκτικό. Υπάρχουν στην είσοδο του τάφου δύο Σφίγγες ολόγλυφες, ύψους δύο μέτρων. Ο ταφικός περίβολος των 497 μέτρων με τον λέοντα στην κορυφή, ύψους 30 μέτρων, μας αθροίζει την ύπαρξη θεαματικού ταφικού μνημείου που έχει στην πρόσοψη δύο Σφίγγες, που χρονολογούνται από το 325 έως το 300 π.Χ.»

Στην «Εφημερίδα των Συντακτών», στο εξαίρετο κείμενο της Βασιλικής Τζεβελέκου της 18ης Αυγούστου, διάβασα τη δήλωση του καθηγητή και αρχαιολόγου Πέτρου Θέμελη σύμφωνα με την οποία: «Η είσοδος με τις δύο Σφίγγες, που παραπέμπουν στην Αίγυπτο, βρίσκεται προς τη νότια περιφέρεια του περίβολου και όχι στο κέντρο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να περιμένουμε κι άλλους τάφους. Από εκεί και πέρα είναι θέμα τύχης να βρεις κάποιον ασύλητο. Οι περισσότεροι έχουν συληθεί από τυμβωρύχους της αρχαιότητας. Ωστόσο κάνουμε υπομονή μέχρι να ολοκληρωθούν οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις…»

Για τον Λέσβιο Λαομέδοντα ανέτρεξα στις δύο παραπομπές του Διόδωρου Σικελιώτη, σύμφωνα με τις οποίες: α) ο Περδίκκας έδωκεν το 323 π.Χ.: «Λαομέδοντι δε τω Μιτυληναίω Συρίαν» και β) το 319 π.Χ. ο Λαομέδων μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στην Αίγυπτο από τον Νικάνορα, τον στρατηγό του Λαγίδη Πτολεμαίου: «ούτος δε στρατεύσας εις την Συρίαν Λαομέδοντα μεν τον σατράπην εζώγρησε, την δε Συρίαν άπασαν εχειρώσατο».

Αποφεύγοντας τις βεβαιότητες για το ποιος ή ποιοι από επιφανή βασιλικά πρόσωπα, ναυάρχους ή σατράπες της δυναστείας των Μακεδόνων, έχουν ταφεί στο μεγάλο ταφικό οικοδόμημα του τεχνητού τύμβου στη θέση «Καστά», περιμένω τα αποτελέσματα των ανασκαφών και, ως Λέσβιος, ας μου επιτραπεί να επισημάνω ότι οι Σφίγγες παραπέμπουν στην Αίγυπτο όπου, κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη, ο Πτολεμαίος του Λάγου αιχμαλώτισε (εζώγρησε) τον Λαομέδοντα. Επίσης να τονίσω τη βεβαιότητα ότι ο λέοντας έστεκε στην κορυφή του τύμβου και τέλος να επαναλάβω τη φράση του καθηγητή Δημήτρη Λαζαρίδη ότι: «Στον Λαομέδοντα πιθανώς αποδίδεται το μνημείο (σ.σ.: του λέοντος) και αυτού τη δόξα, την πολεμική αρετή και το θάρρος συμβόλιζε».

  [email protected]

……………………………………………………….

* Φυσικός, συγγραφέας