^[1]

Το πρόσωπο της δυτικής Καρυάτιδας στην Αμφίπολη σώζεται σχεδόν ακέραιο

Της Βασιλικής Τζεβελέκου

Τι άλλο να περιμένουμε ότι θα αποκαλύψει η αρχαιολογική σκαπάνη στην τρίτη είσοδο του μνημείου στον λόφο Καστά και, φυσικά, στο πολυπόθητο εσωτερικό του ταφικού μνημείου; Η είδηση με τις Καρυάτιδες κάνει από χθες τον γύρο του κόσμου.

Βρίσκονταν εκεί για να προστατεύσουν το μνημείο από την είσοδο τυμβωρύχων, όπως έγραφε το ενημερωτικό δελτίο του υπουργείου Πολιτισμού, ή μήπως είχαν άλλο ρόλο; Σε ποια εποχή ανήκουν και τι σημαίνει το κομμένο πρόσωπο της μιας εξ αυτών; Η αδρεναλίνη ανεβαίνει. Μπορεί οι αρχαιολόγοι να επιμένουν στην άποψη ότι το ίδιο το μνημείο θα μιλήσει όταν εισέλθουν σε αυτό οι επιστήμονες κι ότι τα ευρήματα χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή για να διατηρηθούν και κυρίως για να ερμηνευτούν σωστά. Ωστόσο, όλοι θέλουν να ξετυλίξουν τον μίτο αυτής της ιστορίας και η λέξη «υπομονή» μοιάζει άγνωστη. Από την άλλη, οι αρνητικοί σχολιασμοί για την τροπή που έχει πάρει η εν λόγω ανασκαφή με τις συνεχείς δημοσιεύσεις και τις πολλαπλές ερμηνείες είναι κοινός τόπος για πολλούς επιστήμονες.

^[2]Επιχειρώντας ωστόσο να ερμηνεύσουμε τα δεδομένα των καινούργιων ευρημάτων με τις δύο Καρυάτιδες, αφού ο ισχυρισμός του υπουργείου ότι ήταν εκεί για να προστατεύουν το μνημείο δεν είναι η μοναδική εξήγηση, ζητήσαμε τη συμβολή του Πάνου Βαλαβάνη, καθηγητή στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανασκαφέα, συγγραφέα δώδεκα βιβλίων και πολλών επιστημονικών μελετών. Καρυάτιδες ονομάζονται τα γλυπτά με γυναικεία μορφή τα οποία χρησίμευαν στη στήριξη κτιρίων (πύλες, προσόψεις, γείσα, ζωφόρους, σκεπές) και αντικατέστησαν τους κίονες. Το όνομά τους στα αρχαία ελληνικά σημαίνει Κόρη από τις Καρυές, πόλη που βρισκόταν κοντά στη Σπάρτη. Οι δύο που αποκαλύφθηκαν στην Αμφίπολη ανήκουν στην αρχαϊστική νοοτροπία, που τη συναντάμε από τον 4ο αιώνα π.Χ., και σκοπός των δημιουργών τους ήταν να μιμηθούν την τέχνη των προγόνων.

«Πιστεύω ότι οι δυο Κόρες δεν έχουν τεντωμένα τα χέρια», μας λέει ο Πάνος Βαλαβάνης. «Βρίσκονται σε γωνία 90 μοιρών, στραμμένα προς τα επάνω για να κρατάνε το οικοδόμημα. Ο ρόλος τους εκεί δεν είναι αποτρεπτικός, να απομακρύνουν δηλαδή τους επίδοξους συλητές του μνημείου, αλλά στηρικτικός. Αυτή εξάλλου ήταν η αφετηρία για τις Καρυάτιδες. Από τις πρώτες, αυτές που συναντάμε στους Δελφούς, στον ναό του Θησαυροφυλακίου των Σιφναίων (το 525 π.Χ.), και μετά στο Ερέχθειο, ο ρόλος τους είναι υποστηρικτικός. Στο Ερέχθειο έχουμε και συμβολισμό ταφικό, αφού οι Καρυάτιδες αποτελούν τη ζωντανή έκφραση των τάφων των Αθηναίων ηρώων, που ήταν θαμμένοι από κάτω».

Και προσθέτει ο καθηγητής: «Πιστεύω ότι οι Καρυάτιδες στην Αμφίπολη κρατούν συμβολικά τον θριγκό, το επιστύλιο του τάφου, κι έτσι ολοκληρώνεται το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της διακόσμησης του ταφικού συνόλου. Στην κορυφή έχουμε το Λιοντάρι, εμφανές σήμα που δείχνει από μακριά ότι εκεί είναι θαμμένος κάποιος σπουδαίος νεκρός. Στην πρώτη είσοδο έχουμε τις Σφίγγες, που λειτουργούν ως αποτρεπτικά σύμβολα για την προστασία του τάφου από τη σύληση. Και στη δεύτερη είσοδο έχουμε τις Καρυάτιδες, που συμβολικά προστάτευαν το κτίσμα από την κατάρρευσή του. Μένει να δούμε λοιπόν τι κρύβει η τρίτη είσοδος, αφού είναι φανερό μέχρι τώρα ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν τάφο με πολλά γλυπτά». Ο κ. Βαλαβάνης δεν αποκλείει το ενδεχόμενο οι συνάδελφοί του να βρουν κι άλλα γλυπτικά στοιχεία.

Στην ερώτησή μας αν η τεχνοτροπία τους θυμίζει τις κλασικές μορφές των Καρυάτιδων, με κορυφαίο αντιπροσωπευτικό είδος αυτές του Ερέχθειου, ο κ. Βαλαβάνης απαντά: «Σαφώς όχι. Αλλά μην ξεχνάμε ότι τα εργαστήρια είναι επαρχιακά, άρα δεν μπορούμε να κάνουμε συγκρίσεις με τα αθηναϊκά. Οι μορφές, επίσης, δεν γίνονται για να φαίνονται, αλλά για να θαφτούν. Αρα δεν αποδόθηκαν με τον τέλειο τρόπο που αποδίδονταν οι μορφές στην κλασική γλυπτική. Αυτό, ωστόσο, που αποκαλύπτεται είναι ότι όλα τα γλυπτά ανήκουν στο ίδιο διακοσμητικό πρόγραμμα, δηλαδή ένας άνθρωπος είναι ο ιθύνων νους για όλα».

Οι διαστάσεις του, ο τρόπος κατασκευής του, τα μνημειώδη χαρακτηριστικά του, μαζί με τα στοιχεία που έρχονται στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη κατατάσσουν το μνημείο της Αμφίπολης σε ξεχωριστή θέση. Στην ερώτησή μας για ποιον μπορεί να προοριζόταν ο τάφος, ο κ. Βαλαβάνης δεν καταθέτει, φυσικά, πρόβλεψη. «Είναι δύσκολο να πούμε, ακόμα κι αν εισέλθουν οι αρχαιολόγοι εντός. Είναι δύσκολο να ειπωθεί με βεβαιότητα αν δεν υπάρξουν ασφαλείς ενδείξεις, όπως π.χ. μια επιγραφή. Ωστόσο, θα είναι έκπληξη η ανακάλυψη τέτοιου στοιχείου, αν σκεφτούμε ότι μόνο στο μακεδονικό ταφικό μνημείο του Λύσωνος και του Καλλικλέους βρέθηκε επιγραφή».

Τέλος, να πούμε ότι έμπειροι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι το μνημείο έχει δεχτεί σύληση και βανδαλισμούς, υπόθεση που ενισχύεται από το κατεστραμμένο πρόσωπο της δεύτερης Καρυάτιδας, αλλά και από τα κομμένα χέρια τους. Ουδείς όμως μπορεί να πει τι έχει αφαιρεθεί, αν δεν ολοκληρωθεί η ανασκαφή.

[email protected]