63ο Διεθνές Φεστιβάλ Βερολίνου

H γυρισμένη στη Καρδαμύλη ταινία τού Λίνκλεϊτερ με τον Ιθαν Χοκ και τη Ζουλί Ντελπί, με παραγωγό τον περίφημο πια Μεσσήνιο Χρήστο Κωνσταντακόπουλο, έφερε τη χώρα μας στην καρδιά του φεστιβάλ -εκτός του ότι είναι ακαταμάχητη και συγκινητική. Το σκηνοθετικό ντεμπούτο της Ελίνας Ψύκου μάς πείθει για ένα νέο, μεγάλο ταλέντο. Ενώ η Παουλίνα Γκαρσία τής χιλιανής «Gloria» οδεύει ολοταχώς προς το βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας.

Της Ληδας Γαλανού

^[1]Ποιος θα περίμενε ότι ο Ρίτσαρντ Λίνκλεϊτερ και η ρομαντική ιστορία του Τζέσι και της Σελίν, θα γινόταν, 17 χρόνια μετά την πρώτη τους (και μας) γνωριμία, η αφορμή για μια τονωτική ένεση ελληνικών αισθήσεων.

Οσοι είναι σήμερα γύρω στα 40 βαδίζουν δίπλα στον Τζέσι και τη Σελίν, τον Ιθαν Χοκ και τη Ζουλί Ντελπί, απ’ όταν πρωτογνωρίστηκαν το 1995 στη Βουδαπέστη στο «Πριν το Ξημέρωμα» και ξανασυναντήθηκαν το 2004 στο Παρίσι στο «Πριν το Ηλιοβασίλεμα». Αυτό το ζευγάρι, καρπός της δημιουργικότητας και των βιωμάτων των πρωταγωνιστών και του Ρίτσαρντ Λίνκλεϊτερ, είναι ό,τι πιο κοντινό στους Ρομαντικούς ποιητές για τη γενιά που κάποτε χαρακτηριζόταν Χ.

Με το τελευταίο μέρος της τριλογίας, το «Πριν τα Μεσάνυχτα», συναντάμε το ζευγάρι στη μεσσηνιακή Μάνη, στα καλντερίμια της, σ’ ένα υπέροχο σπίτι στην Καρδαμύλη, πίνοντας τσίπουρο δίπλα στη θάλασσα το βράδυ. Δεν θα σας πούμε τι συμβαίνει με τον Τζέσι και τη Σελίν στην ταινία και καλύτερα να αποφύγετε να διαβάσετε οτιδήποτε για την πλοκή πριν τη δείτε, έτσι, για το μαγικό του θέματος.

Να, όμως, αυτά που έχουν στ’ αλήθεια σημασία: Του σινεμά τού πάει η Ελλάδα. Το φως του καλοκαιριού, η ζεστασιά του ήλιου, η ξενοιασιά του τοπίου, η λάμψη της θάλασσας, το χωματί της όμορφης Πελοποννήσου παγιδεύονται, ανασαίνουν σε μια χούφτα μονοπλάνα που αποτελούν την ταινία, φωτισμένα και φωτογραφημένα από τον Χρήστο Βουδούρη.

Η Ξένια Καλογεροπούλου έχει στην ταινία ένα μονόλογο συγκλονιστικό, απ’ τη μια επειδή ακριβώς τον αποδίδει η Καλογεροπούλου (πόσο έξυπνη κι ευαίσθητη επιλογή) κι απ’ την άλλη γιατί με τη χαρακτηριστική της φωνή συνοψίζει ολόκληρο το νόημα της ταινίας – και της ζωής, άλλωστε.

Η Αθηνά Τσαγγάρη κρατά έναν κανονικό, σημαντικό ρόλο στην ταινία, μαζί με τον σκηνοθέτη Πάνο Κορώνη, ενώ εμφανίζονται ακόμα ο Γιάννης Παπαδόπουλος («Το Αγόρι Τρώει το Φαγητό του Πουλιού») και η Αριάν Λαμπέντ, αλλά και, συγκινητικά, ο Γουόλτερ Λασάλι, ο σπουδαίος διευθυντής φωτογραφίας του βρετανικού free cinema.

Το τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο στην ιστορία του Τζέσι και της Σελίν είναι οπωσδήποτε το πιο συναισθηματικά φορτισμένο για τον θεατή για ένα λόγο πάρα πολύ απλό. Στις δύο πρώτες ταινίες – ιστορίες, το ζευγάρι ζούσε πράγματα μοναδικά, είχε την τύχη να συναντήσει ένα μεγάλο ρομάντζο που δεν συμβαίνει στον καθένα. Ο Τζέσι και η Σελίν στα 41 τους, αντίθετα, είναι «κανονικοί», ζουν, σκέφτονται και ταλαιπωρούνται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το κάνουν κι οι υπόλοιποι άνθρωποι. Κι αυτό είναι ταυτόχρονα απελπιστικό και ελπιδοφόρο. Πανέμορφο, διασκεδαστικό, ανάλαφρο και φιλοσοφημένο, τελικά απόλυτα ακαταμάχητο στον θεατή που με τίποτα δεν θα μπορέσει ν’ αντισταθεί στα δάκρυά του.

«Faliron House Presents» είναι το πρώτο πράγμα που εμφανίζεται στην οθόνη αυτής της πολυαναμενόμενης, εμπορικότατης ταινίας, στην προβολή της στο Φεστιβάλ Βερολίνου, πριν στο Σάντανς, σε λίγο σε όλον τον κόσμο. Η υπογραφή του Χρήστου Κωνσταντακόπουλου, ενός επιχειρηματία που ξέρει να στοχεύει και, μάλλον, έχει και μια δόση τρέλας, συνδυάζεται με τη δυναμικότητα και τις επαφές της Αθηνάς Τσαγγάρη και έτσι το «Πριν τα Μεσάνυχτα» καταλήγει να έχει στο 90 % των τίτλων τέλους του ελληνικά ονόματα. Ελληνική σφραγίδα παραγωγής, η Ελλάδα σε κάθε πλάνο και τόσοι Ελληνες συντελεστές στο συνεργείο. Μια στιγμή που η χώρα εξαθλιώνεται βρίσκεται κινητήριος δύναμη σε τόση ομορφιά. Κι αυτό φέρνει επίσης δάκρυα στα μάτια, για τις χαμένες ευκαιρίες και τις δυσκολίες – βουνό, μια χρονιά που στο επίσημο πρόγραμμα του Βερολίνου συμμετέχουν τέσσερις ταινίες νέων Ελλήνων δημιουργών και, παρ’ όλ’ αυτά, τίποτα στην πόλη δεν φωνάζει Ελλάδα, κανείς δεν μοιάζει να εκμεταλλεύεται τη γενική προσπάθεια ή την ακτινοβολία των ξένων ταινιών που γυρίζονται στη χώρα και, τελικά, τίποτα δεν μοιάζει ν’ αλλάζει.

«Δεν ξέρω τι θα συμβεί εδώ», λέει η Σελίν, «σ’ αυτήν τη χώρα που μπορεί από στιγμή σε στιγμή να γίνει επανάσταση, αλλά όλοι τρώνε greek salad». «Μη φοβάσαι», απαντά ο Τζέσι, «τίποτα δεν θα συμβεί». Αυτά, με αφορμή ένα ζευγάρι που, το 1995, νομίζαμε ότι μιλούσε για μας και θα μας τραβούσε μαζί στο ταξίδι του. Κι εκείνοι, τουλάχιστον, προσπάθησαν.

-Αλλη μια καθαρά ελληνική έκπληξη μας περίμενε στο Βερολίνο. Η «Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» της Ελίνας Ψύκου στο Forum της Berlinale ήρθε για να πάρει τη δική της θέση στο αποθεματικό του νέου ελληνικού σινεμά: δεν είναι «Greek weird cinema», δεν είναι «λανθιμική», δεν ανήκει σε κάποια απ’ αυτές τις κατηγορίες που τόσο εύκολα χαράχτηκαν μέσα σε μια δεκάδα ταινιών, είναι κάτι δικό της. Ενα εκκεντρικό δράμα, σκηνοθετημένο με τόση χάρη που, αν ξεχαστείς, μπορεί να το περάσεις και για κωμωδία.

Οσα λιγότερα ξέρει κανείς για την υπόθεση του φιλμ, τόσο καλύτερα θα βιώσει την ταινία, οπότε ας μείνουμε στο ότι ο Αντώνης Παρασκευάς είναι ένας άντρας που έχει αποτραβηχτεί από τα εγκόσμια και ζει, μόνος, σ’ ένα άδειο, μεγάλο ξενοδοχείο, περνώντας τις μέρες του μέσα στα δωμάτια, τις κουζίνες, τα σαλόνια, τον κήπο, ή βλέποντας τηλεόραση. Ο ήρωας της Ψύκου, τόσο τέλεια ενσαρκωμένος από τον Χρήστο Στέργιογλου, παγιδεύει στην επαναληπτικότητα των κινήσεών του, το μελαγχολικό του βλέμμα με δόσεις υπαρξιακής απορίας, το ξέσπασμά του σε λυγμούς ή τη μιούζικαλ εξτραβαγκάντσα της φαντασίας του, την προσωπικότητα ενός ανθρώπου που «δεν ανήκει», ή που η πραγματικότητά του είναι τόσο διαβρωτική που προτιμά να το σκάσει απ’ αυτήν, όποιο κι αν είναι το τίμημα.

Η επιτυχία στην ταινία της Ψύκου βρίσκεται στη λεπτή γραμμή που χωρίζει το πραγματικό από το μη πραγματικό, μια γραμμή που διστακτικά κρατά τα ίχνη της στο μυαλό του ήρωα, άρα και του θεατή που για ώρα αναρωτιέται τι από αυτά που βλέπει συμβαίνει στ’ αλήθεια και τι όχι, ζώντας στο μεταίχμιο του σουρεαλισμού. Μπορεί βέβαια, στο τελευταίο μέρος του φιλμ, να ειπώνονται ξανά, έντονα, με μεγάλη δραματικότητα, πράγματα που ήδη έχουν γίνει αντιληπτά με χέρι πιο διακριτικό ώς τότε. Αλλά το σκηνοθετικό ντεμπούτο της Ελίνας Ψύκου μάς πείθει για ένα νέο, μεγάλο ταλέντο που θα δούμε να επιστρέφει και να επιστρέφει.

-Αν δει κανείς το «Gloria», την ταινία από τη Χιλή που συμμετέχει στο Διαγωνιστικό τμήμα, χωρίς να ξέρει, θα στοιχηματίσει ότι είναι γραμμένο και σκηνοθετημένο από γυναίκα. Ομως όχι, ο Σεμπαστιάν Λέλιο, ο 38χρονος σκηνοθέτης από το Σαντιάγκο, τρυπώνει στο μυαλό της ηρωίδας του όπως δεν θα μπορούσε να κάνει η πιο διορατική 55χρονη γυναίκα.

Η Γκλόρια του τίτλου είναι μια γυναίκα στα 58, χωρισμένη εδώ και 10 χρόνια, με δυο μεγάλα παιδιά που κάνουν τη ζωή τους χωρίς να την έχουν ανάγκη. Είναι μόνη, αλλά νιώθει ότι έχει ακόμα πολλά να ζήσει. Και το προσπαθεί. Ντύνεται κομψά, βάζει το κραγιόν της και πηγαίνει σε νυχτερινά κέντρα ή σε σπίτια φίλων, με κέφι και αυτοπεποίθηση κι έχει και τα τυχερά της! Στη διάρκεια της ταινίας, η Γκλόρια θα αρχίσει και θα ολοκληρώσει έναν ακόμα κύκλο: της απρόσμενης χαράς, της δυσκολίας, της απώλειας. Αλλά αν ήταν μια γυναίκα που εύκολα το βάζει κάτω, δεν θα την έλεγαν… Γκλόρια!

Η ταινία του Λέλιο δεν έχει στο σενάριό της τίποτα το συγκλονιστικό, παρά μια καταγραφή της ψυχοσύνθεσης του ανθρώπου που έχει περάσει το μέσο της ζωής του, τόσο φίνα και σύνθετη σαν ακτινογραφία. Και μαζί μια σκηνοθεσία γήινη και ανθρωποκεντρική με τα συστατικά που έχουν γίνει παράδοση στο λατινοαμερικανικό σινεμά. Εχει, όμως, μια εκπληκτική πρωταγωνίστρια, στο πρόσωπο της Παουλίνα Γκαρσία, η οποία συμπυκνώνει στα διστακτικά της χείλη και το μυωπικό της βλέμμα, πίσω από τα μεγάλα της γυαλιά, τόση δύναμη όση δεν έχει νιώσει ο πιο αδίστακτος επαναστάτης. Μπορεί να είναι ακόμα νωρίς στο 63ο Φεστιβάλ Βερολίνου, αλλά η Γκαρσία οδεύει ολοταχώς προς το Βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας.