Του Νίκου Κιάου

Στη συνέντευξη του Γιάννη Δραγασάκη στον Φώτη Παπούλια, στο φύλλο του Σαββάτου 9/2/13 της «Εφ.Συν.», ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ μιλάει για «τον ρεαλισμό της υποταγής» του «συστήματος Σαμαρά – Βενιζέλου – Κουβέλη» και τον αντιπαραθέτει με τον «ριζοσπαστικό ρεαλισμό της διεκδίκησης και της ανατροπής» του κόμματός του. Και επισημαίνει ότι «δεν υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στην ανάπτυξη ριζοσπαστικών κοινωνικών κινημάτων και στην άσκηση της εξουσίας».

Δεν είναι φυσικά η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται ο πολιτικός όρος «ριζοσπαστικός». Εχει ενδιαφέρον να δούμε την καταγωγή, την πορεία και την ιστορική διαδρομή του όρου «ριζοσπάστης» και κατ' επέκταση του «ριζοσπαστικός».

Σύμφωνα με τον κλασικό φιλόλογο και αρχαιολόγο Στέφανο Κουμανούδη (1818-1899), τη λέξη ριζοσπάστης βρίσκουμε για πρώτη φορά στον Αδαμάντιο Κοραή το 1824. Ο ριζοσπάστης είναι ο επαναστάτης, ο καινοτόμος, που τάσσεται υπέρ των ριζικών πολιτικών ή κοινωνικών αλλαγών. Αποδίδει τον αγγλικό όρο «radical», ριζικός, που χρησιμοποιήθηκε ως πολιτικός όρος τον 18ο αιώνα στην Αγγλία.

Στην Ελλάδα, ως πολιτικός όρος, ο ριζοσπάστης χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1848, όταν ιδρύθηκε το Κόμμα των Ριζοσπαστών στα Επτάνησα, με αφετηρία και έδρα την Κεφαλονιά. Ηταν το πρώτο πολιτικό κόμμα με πολιτική δομή. Τασσόταν εναντίον της αγγλικής κατοχής των Ιονίων Νήσων και υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα. Διαλύθηκε αμέσως μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα το 1864, αφού εν τω μεταξύ υπέστησαν διώξεις οι ηγέτες του και το ίδιο διασπάστηκε το 1858 σε Κόμμα των Αληθινών Ριζοσπαστών και Κόμμα των Ενωτικών Ριζοσπαστών.

Στη διαδρομή της ελληνικής Ιστορίας συναντούμε κόμματα που στον τίτλο τους έχουν τον προσδιορισμό «ριζοσπαστικός» και κινούνται στους χώρους της Δεξιάς, του Κέντρου και της Αριστεράς. Το Ριζοσπαστικό Κόμμα, το 1909, του Γεωργίου Φιλάρετου, το Εθνικόν Ριζοσπαστικόν Κόμμα, το 1932, του Γεωργίου Κονδύλη, την Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση (EΡΕ) 1956-1967 του Κων. Καραμανλή, το Ελληνικό Ριζοσπαστικό Κίνημα, το 1989, του Αντώνη Τρίτση, το Μέτωπο Ριζοσπαστικής Αριστεράς 1999-2009, τη Ριζοσπαστική Αντιαπαγορευτική Κίνηση (ΡΑΚ), το 1999, τον Συνασπισμό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ) από τις εκλογές του 2004 και τελευταία τη Ριζοσπαστική Κίνηση Σοσιαλδημοκρατικής Συμμαχίας (ΡΙΚΣΣΥ) το 2012 του Ανδρέα Λοβέρδου.

Από τα κόμματα αυτά, δύο μόνο έφτασαν στην εξουσία και ήταν δεξιά κόμματα. Το Εθνικόν Ριζοσπαστικόν Κόμμα του Γ. Κονδύλη, το οποίο συνέπραξε με το Λαϊκόν Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, πήραν μαζί στις εκλογές της 9/6/35 το 65,04% των ψήφων και έβγαλαν 287 από τους 300 βουλευτές, και η Εθνική Ριζοσπαστική Ενωσις (ΕΡΕ) του Κων. Καραμανλή, η οποία ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1956 ως μετεξέλιξη του κόμματος Ελληνικός Συναγερμός του στρατηγού Αλέξανδρου Παπάγου και η οποία κυβέρνησε την Ελλάδα ώς το 1963, ενώ τελείωσε τον βίο της το 1967 με τη δικτατορία.

Ιδεολογικά και πολιτικά, τα δύο αυτά κόμματα εξουσίας, παρά τον «ριζοσπαστικό» αυτοπροσδιορισμό τους, βρίσκονταν κανονικά στον συντηρητικό πολιτικό χώρο, με βασική ιδεολογική πλατφόρμα τον αντικομμουνισμό, αλλά και την αντιπαλότητα προς το άλλο στρατόπεδο, τους Φιλελεύθερους του Ελ. Βενιζέλου, παρά την ενίσχυσή τους με στελέχη από την παράταξη αυτή. Ιστορικά όμως η έννοια του ριζοσπαστισμού ταιριάζει μόνο στην Αριστερά και τα δεξιά κόμματα τον χρησιμοποιούν μόνο για εντυπώσεις και αποπροσανατολισμό.

Ας σταθούμε ακόμα στον «Ριζοσπάστη», την εφημερίδα, που είναι όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ. Εκδόθηκε αρχικά ως εβδομαδιαία το 1908 από τον Γ. Φιλάρετο και είχε επίδραση στην επανάσταση του 1909 στου Γουδή. Ο Γ. Πετσόπουλος, αφού του παραχωρήθηκε ο τίτλος, την εξέδωσε το 1916 «δισεβδομαδιαία δημοκρατική και αντικωνσταντινική» στη Θεσσαλονίκη, ενώ το 1917 έγινε ημερήσια στην Αθήνα. Από το 1919 έγινε επίσημο όργανο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος και από το 1921 του ΚΚΕ, αφού του παραχωρήθηκε ο τίτλος από τον Πετσόπουλο.

Ο όρος «ριζοσπαστικός» απαντάται στα πολιτικά πράγματα και διεθνώς, κυρίως στην Ευρώπη, αναφερόμενος σε κόμματα κυρίως ακροδεξιά, αν και σε μικρότερο βαθμό εμφανίζεται σε λαϊκιστικά, καλύτερα «χύμα λαϊκιστικά», χωρίς έρεισμα ιδεολογικό και αντίστοιχο προσανατολισμό. Εμφανίζεται η λαϊκιστική «ριζοσπαστική» Δεξιά, με κοινό χαρακτηριστικό την ξενοφοβία και τον εθνικισμό, χωρίς στο βάθος να αμφισβητεί (τουναντίον μάλιστα) τον ρόλο του μεγάλου κεφαλαίου και να είναι η εμπροσθοφυλακή προς την Αριστερά.

Δεν έχουμε, βεβαίως, κοινωνική ανατροπή ή αλλαγή, αλλά πιο «καθαρή» διαχείριση του καθεστώτος, γι' αυτό και αντιγράφει μεθόδους και στάσεις ναζιστικές και φασιστικές. Είναι ψευδεπίγραφα ριζοσπαστικά τα σχετικά που χρησιμοποιούνται ή αποδίδονται σε κόμματα και κινήσεις στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αυστρία, τη Νορβηγία, το Βέλγιο, τη Δανία, την Ιταλία, σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και στην Ελλάδα, στον ΛΑΟΣ, στη Χρυσή Αυγή και νωρίτερα στην ΕΠΕΝ, στο ΕΝΕΚ.

Το 1979, στο συνέδριο της Χαλκιδικής, ο ιδρυτής της Ν.Δ. Κων. Καραμανλής είχε αναφέρει ως ιδεολογία του κόμματός του τον «ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό», για να απαντήσει στη χούντα (και να διαφοροποιηθεί) και να δώσει ανοίγματα στην κοινωνία, μένοντας βεβαίως στο συντηρητικό στρατόπεδο. Τότε μιλούσε για την ελευθερία της αγοράς με τη ρυθμιστική παρέμβαση του κράτους, επικαλούμενος την (αόριστη) κοινωνική δικαιοσύνη.

Τότε ο Αντ. Σαμαράς ήταν νέος. Τώρα, ως αρχηγός της Ν.Δ., επικαλείται τη «βοήθεια του Θεού», τον «πατριωτισμό» και διακηρύττει τον «κοινωνικό φιλελευθερισμό» με τα μνημόνια κ.λπ. Οπισθοχώρηση.

Προσδίδουν διάφοροι, κυρίως εκ της φιλελεύθερης ιδεολογίας (ή νεοφιλελεύθερης) και πολιτικής έκφρασης, στην ακροδεξιά αυτόν τον «ριζοσπαστικό» προσδιορισμό για να τον βάλουν παράλληλα, αν όχι να τον ταυτίσουν, απαξιωτικά με τον χώρο της Αριστεράς. Και αυτό που κυρίως τώρα εμφανίζεται, η δράση του «καπιταλισμού της καταστροφής», όπως τον έχει ονομάσει η Ναόμι Κλάιν;