ΕΠΙΠΛΕΟΝ

^[1]Το μοντάζ, ως η χειρουργικού χαρακτήρα διαδικασία κατά την οποία το ήδη αποσπασματικό εικαστικό υλικό κατακερματίζεται ακόμα περισσότερο για να ανασυντεθεί σε ένα σώμα, είναι η πιο «ψυχρή» απ’ όλες τις δημιουργικές φάσεις μιας ταινίας, κι ωστόσο, είναι αυτή που προσδίδει στο έργο τον ρυθμό του σφυγμού του και την τελική θερμοκρασία του.

Κι αν στον Γκοντάρ οφείλουμε τον θεόπνευστο αφορισμό κατά τον οποίο το κατ’ εξοχήν ηθικό θέμα στον κινηματογράφο είναι η επιλογή της γωνίας λήψης (μ’ άλλα λόγια, η «γραμματική» αισθητική της λέξης, ο «χρόνος» του ρήματος, η «πτώσις» του ουσιαστικού κ.λπ.), ο Γκρίφιθ και ο Αϊζενστάιν είναι αυτοί που πρώτοι έθεσαν τον τύπον επί των ήλων της κινηματογραφικής γλώσσας, με το cross-cutting και το διαλεκτικό μοντάζ αντίστοιχα, προικίζοντας την τότε εν εξελίξει κινηματογραφική αφήγηση με τις άπειρες δυνατότητες ενός ιδιότυπου και παντοδύναμου συντακτικού των εικόνων που, όμως, εγείρει και αυτό ζητήματα ηθικής.

Τα ζητήματα αυτά ανακύπτουν πιο ανάγλυφα και πιο επιτακτικά όταν έχουμε να κάνουμε μ’ ένα γοητευτικά ιδιότυπο και ιδιότυπα γοητευτικό κινηματογραφικό είδος, το ντοκιμαντέρ, ακριβώς γιατί εδώ (οφείλει να) υπεισέρχεται αυτή η δικαίως περιβόητη «άποψη» του ντοκιμαντερίστα, που τον διαχωρίζει από τον ουδέτερο ρεπόρτερ στον τρόπο καταγραφής, σχολιασμού και ανασύνθεσης της λεγόμενης «πραγματικότητας». Το 1988, ακριβώς κάτω από το βάρος αυτής της ηθικής ευθύνης, ο Πολωνός σκηνοθέτης Κριστόφ Κισλόφσκι (1941-1996) αποφάσισε να διακόψει απότομα κάθε ενασχόλησή του με το ντοκιμαντέρ και ν’ αφοσιωθεί, εξίσου γόνιμα, στις μεταφυσικές ακροβασίες της μυθοπλασίας του.

Στο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λουλέ, «Φιλιά εις τα παιδιά», την πρώτη φορά που ένας από τους αφηγητές της ταινίας (όλοι, επιζώντες από τους διωγμούς των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα) συντρίβεται από την εκφορά της τραγικής ανάμνησης, ο σκηνοθέτης αποσύρεται μ’ ένα στιγμιαίο σεβαστικό fade out, για να ξαναγυρίσει ταπεινά όταν έχει αποκατασταθεί η συναισθηματική ισορροπία, όταν ο πόνος συναντά την αξιοπρέπεια μέσα σε 15-20 μαύρα καρέ.

Δεν έχει νόημα να μιλήσω για όλη τη συγκλονιστική αυτή ταινία, όταν και μόνο αυτή η στιγμή (που επαναλαμβάνεται όταν πρέπει και όσο πρέπει) δικαιώνει την καλλιτεχνική πράξη και την ακόμα δυσκολότερη πράξη της ζωής.

*Συνεχίζεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας, Ιερά Οδός 48. Την Κυριακή, στις 5 μ.μ., πρεμιέρα στο «Ολύμπιον» της Θεσσαλονίκης.

Αχιλλέας Κυριακίδης