Του Γιώργου Γιαννουλόπουλου

Οι γνώσεις μου για τη Μέση Ανατολή, και την Αίγυπτο ειδικότερα, είναι επιεικώς ελλιπείς. Τα λίγα που ξέρω τα έμαθα από τις εφημερίδες και τις ειδήσεις της τηλεόρασης. Νομίζω όμως ότι αυτά που συμβαίνουν δύο χρόνια μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ μάς καλούν να απαντήσουμε στο εξής ερώτημα: Γιατί οι εξεγέρσεις συχνά πετυχαίνουν τον άμεσο στόχο τους, δηλαδή την ανατροπή των κρατούντων, αλλά σπανίως εκπληρώνουν την υπόσχεσή τους να δημιουργήσουν μια διάδοχη κατάσταση που θα είναι βιώσιμη;

Ας αρχίσουμε με την προφανή απάντηση: Το πρώτο είναι εύκολο και το δεύτερο σαφώς πιο δύσκολο. Και είναι εύκολο επειδή παντού γύρω μας σήμερα υπάρχει εύφλεκτο υλικό. Για τους λαούς της Μέσης Ανατολής, η επανάσταση στις επικοινωνίες πρόσφερε μια εικόνα ενός καλύτερου μέλλοντος που θα ήθελαν κι αυτοί να ζήσουν. Στη Δύση, η ανάπτυξη μέσω της ελεύθερης αγοράς, συνοδευόμενη από την έξαρση του ευδαιμονισμού και την υπόσχεση μιας αέναης υλικής ευμάρειας –ότι του χρόνου θα είμαστε πιο πλούσιοι από φέτος– είχε δημιουργήσει προσδοκίες, οι οποίες σε κάποιο μέτρο ικανοποιήθηκαν από την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, αλλά ταυτόχρονα διεύρυναν το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς. Και τώρα που κόλλησε η μηχανή και η λιτότητα θεωρείται το μόνο φάρμακο, η αίσθηση της αδικίας, σε συνδυασμό με τη ματαιωμένη ροπή προς την κατανάλωση, έχει μετατρέψει την κοινωνία σε ωρολογιακή βόμβα. Ενα τυχαίο περιστατικό, μια στραβοτιμονιά της κυβέρνησης και οι δρόμοι θα γεμίσουν από απελπισμένους και αγανακτισμένους.

Οπως έδειξε όμως η εξέγερση στην Αίγυπτο –κι αυτή δεν είναι η μόνη περίπτωση– ο κοινός εχθρός μπορεί να ενώνει, αλλά το τι πρόκειται να συμβεί μετά την ήττα του διχάζει. Δηλαδή, τα κινήματα αντίστασης, για να γίνουν μαζικά και να αποκτήσουν δυναμική, πρέπει να γίνουν και πολυσυλλεκτικά, κάτι σαν την πλατεία Συντάγματος, αν θυμάστε. Στο όνομα όμως της ενότητας πριν από τη μάχη, τα δύσκολα ερωτήματα απαγορεύονται, με την ελπίδα ότι όλα τα προβλήματα θα τα λύσει η νίκη. Οπως είχε γράψει τότε κάποιος στην «Αυγή»: Ας πούμε σήμερα το «όχι» και τα «ναι» τα βρίσκουμε μετά. Οι φονικές συγκρούσεις ανάμεσα σε εκείνους που εξεγέρθηκαν πριν από δύο χρόνια στην πλατεία Ταχρίρ δείχνουν ότι τα «ναι» δεν βρίσκονται τόσο εύκολα.

Και για να μείνουμε στα δικά μας: Πώς εξηγείται η σιωπή της συνήθως λαλίστατης ριζοσπαστικής Αριστεράς για το τι θα συμβεί αν πάρει την εξουσία; Η άποψη των αντιπάλων είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, ως νέο ΠΑΣΟΚ, πουλάει λαϊκισμό και υποσχέσεις προς όλους, με στόχο την εκλογική νίκη. Νομίζω ότι υπάρχει και άλλη εξήγηση, λιγότερο προφανής, όμως πολύ πιο ουσιαστική: για την κάθε λογής «μαχητική Αριστερά» το πολύπλοκο και το ανομοιογενές των κοινωνικών αντιδράσεων δεν είναι κάτι που θα υπονομεύσει το κίνημα την επαύριο της νίκης, επειδή η ποθούμενη έκρηξη, όταν έρθει, θα δημιουργήσει ένα ποιοτικά ανώτερο στάδιο σε μια προδιαγεγραμμένη πορεία. Με άλλα λόγια, η εξέγερση θα λειτουργήσει ως εξαγνιστήριο πυρ, το οποίο θα κάνει τα πάντα πιο απλά και πιο «πραγματικά». (Το επόμενο βήμα στον δρόμο προς την τελική ολοκλήρωση είναι πιο «πραγματικό» από το προηγούμενο). Και βάζω επίτηδες εισαγωγικά στη λέξη, γιατί αποκαλύπτει κάτι σημαντικό: παρά το γεγονός ότι κανείς (εκτός Περισσού) δεν μιλάει πια για τον Χέγκελ και για νομοτέλειες που εκφράζουν την κοινωνική αναγκαιότητα, η εγελιανή μεταφυσική, μολονότι αφανής, εξακολουθεί να υπαγορεύει τις κινήσεις των πολύ αριστερών. Ετσι, όταν έρθει η ώρα, οι αντιφάσεις θα αρθούν ως διά μαγείας και ο λαός, αγνός και χωρίς ανομοιογένειες, θα παίξει επιτέλους τον ρόλο του «σωτήρα» που του έχει αναθέσει η λογική της Ιστορίας. Μπροστά σε αυτό το μεγαλειώδες σχέδιο που οδηγεί στην τελική «λύτρωση», το τι συμβαίνει σήμερα στην Αίγυπτο ή το τι συνέβη στη Σοβιετική Ενωση είναι κάτι που η ριζοσπαστική Αριστερά θα κάνει τα πάντα για να μην το σκεφτεί.