Η παράσταση «Τηλέμαχος: Should I stay or should I go?» στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

Ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης ανεβάζουν στη σκηνή παλιούς γκασταρμπάιτερ και σημερινούς φυγάδες της οικονομικής κρίσης, που αναζητούν στη Γερμανία μια καλύτερη τύχη. Προηγήθηκε μια μεγάλη, σχεδόν επιστημονική έρευνα. Προέκυψε ένα θερμό θεατρικό ντοκουμέντο γεμάτο ανθρώπινες ιστορίες

Της Εφης Μαρίνου

^[1]Η παλιά γενιά μεταναστών, οι γκασταρμπάιτερ και οι «φυγάδες» της σημερινής οικονομικής κρίσης συναντιούνται σε μια παράσταση-ντοκουμέντο. Πρωταγωνιστές σ’ αυτό το «θέατρο της πραγματικότητας» είναι οι ίδιοι οι Ελληνες της Γερμανίας – μεσήλικες και νέοι, επιστήμονες, ιδιοκτήτες επιχειρήσεων και εργάτες. Η παράσταση «Τηλέμαχος: Should I stay or should I go?» των Ανέστη Αζά και Πρόδρομου Τσινικόρη, μετά την παρουσίασή της στο θέατρο Ballhaus Naunystrasse, ανεβαίνει από τις 27 Φεβρουαρίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Ολα ξεκίνησαν έπειτα από μια πρόταση του βερολινέζικου Ballhaus Naunystrasse στον Ανέστη Αζά. Το θέατρο ιδρύθηκε το 2008 από τους Σερμίν Λάνγκοφ και τον κινηματογραφιστή Φατίχ Ακίν με συγκεκριμένη αποστολή: να προβάλλει θέματα και καλλιτέχνες μεταναστευτικής καταγωγής. Ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης άρχισαν από το καλοκαίρι του 2011 να συζητούν το νέο τους πρότζεκτ. Και τι πιο θερμό και επίκαιρο από την επί σκηνής συνάντηση δυο γενιών μεταναστών στη Γερμανία; Αυτών που εγκατέλειψαν την Ελλάδα τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 και τους σύγχρονους μετανάστες, που η οικονομική κρίση «στέλνει» στην Ευρώπη προς αναζήτηση δουλειάς. Κι αν οι πρώτοι μετανάστευαν μαζικά χωρίς εφόδια, οι δεύτεροι το κάνουν μεμονωμένα, είναι άνεργοι νέοι με πτυχία χωρίς αντίκρισμα.

Οι δυο σκηνοθέτες ξεκίνησαν μια μεγάλη έρευνα στο Βερολίνο μέσα από την ελληνική κοινότητα, την Εκκλησία, τα σχολεία, τον Σύλλογο Επιστημόνων και Ακαδημαϊκών. Κι αφού συγκέντρωσαν ένα σοβαρό υλικό τετρακοσίων περίπου συνεντεύξεων, έχοντας τη συμπαράσταση του Ballhaus Naunystrasse και της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, κατέθεσαν πρόταση για επιχορήγηση στο Ομοσπονδιακό Ταμείο για Πολιτιστικά Πρότζεκτς. Μετά τη θετική απάντηση ξεκίνησαν γράψιμο και πρόβες. Σιγά σιγά άρχισε να συντίθεται το χρονικό της ελληνικής μετανάστευσης.

Η παράσταση που προέκυψε είναι μεικτής φόρμας, εφάπτεται της λογικής των Ρίμινι Πρότοκολ. Δίπλα, όμως, στο ντοκουμέντο συνυπάρχει και η θεατρική δράση. Στη σκηνή Ελληνες που ζουν στην Ελλάδα ή στη Γερμανία κι ένας Γερμανός ηθοποιός. Το διλημματικό ερώτημα «Να μείνω ή να φύγω από την Ελλάδα;» που θέτει ο Τηλέμαχος, ξετυλίγει τον μίτο της παράστασης. Δίπλα του άνθρωποι που έχουν ήδη απαντήσει σ’ αυτό, έχοντας ξενιτευτεί ή ζώντας ανάμεσα στις δυο χώρες, αφηγούνται την προσωπική τους περιπέτεια. Πρόκειται για τους «ειδικούς της καθημερινότητας», όπως ονομάζουν οι Ρίμινι Πρότοκολ την παρουσία των συγκεκριμένων «ηθοποιών» στη σκηνή.

Η ομηρική «Οδύσσεια» έχει πολλά και συμβολικά ερωτήματα να θέσει σε παλαιούς και σύγχρονους «Οδυσσείς»: «Εχετε βρεθεί μπροστά σ’ έναν Κύκλωπα;» Εχετε δηλαδή αποκρύψει την ταυτότητά σας, το ποιος είστε προκειμένου να επιβιώσετε; «Περάσατε ποτέ μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης;», «Συναντήσατε Κίρκες;»…

Ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης μας μίλησαν για την τόσο ειδική παράσταση, την εμπειρία τους με τους μετανάστες, τα σχέδιά τους για το μέλλον.

- Πώς δέχτηκαν οι μετανάστες την ιδέα της συμμετοχής τους;

Ανέστης Αζάς: «Ηταν σημαντικό να φτιάξουμε μια σχέση εμπιστοσύνης. Το έργο οργανώθηκε, πήρε μορφή, μέσα στις πρόβες. Οι προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων ήταν ήδη ένα μεγάλο δώρο. Δεν τους κουράσαμε βάζοντάς τους σε κλίμα κανονικής πρόβας. Αλλωστε, αυτό θα αποδυνάμωνε την αξία του ντοκουμέντου. Περισσότερο μας ενδιέφερε η αναζήτηση ταυτότητας. Αυτό που διακυβεύεται στη συνάντηση των δυο γενεών μετανάστευσης είναι το ζήτημα του να είσαι άπατρις. Μέσα από τα μοτίβα του καθενός, πότε και πώς έφυγε, γίνεται ένα reflexion γύρω από την εικόνα της Ελλάδας τότε».

Πρόδρομος Τσινικόρης: «Η ερώτηση “συνάντησε κανείς Κύκλωπα;” προκαλεί τη μαρτυρία της Σοφίας Αναστασιάδου, που μπροστά σ’ ένα χουντικό δικαστήριο αναγκάζεται να αρνηθεί την ιδεολογία της προκειμένου να πάρει χαρτί “καλών” κοινωνικών φρονημάτων… Η ίδια, όταν έλεγε την ιστορία έκλαιγε, συχνά διέκοπτε. Αλλά στο τέλος, ναι, λυτρώθηκε. Ξέθαψε ένα μυστικό που την έτρωγε σαν σαράκι. Οπως και ο Κωστής Καλλιβρετάκης, με ένα χρέος του πατέρα του».

- Τι σημαίνει η Ελλάδα σήμερα για την πρώτη γενιά μεταναστών;

Π. Τσινικόρης: «Και οι τέσσερις παππούδες μου έφυγαν στις αρχές της δεκαετίας του 1970 από φτωχές αγροτικές περιοχές του Κιλκίς και της Κατερίνης στην Γερμανία ως “γκασταρμπάιτερ”, δηλαδή προσκεκλημένοι εργάτες, μαζί με τα παιδιά τους, έντεκα και δεκαπέντε ετών. Πρέπει να δείτε τη μητέρα μου στο βίντεο για να καταλάβετε. Εχοντας χάσει τους γονείς της, κουβαλάει τον καημό ότι δεν κατάφεραν να επιστρέψουν στην Ελλάδα και φοβάται μήπως και κείνη δεν μπορέσει. Εγώ γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Βούπερταλ, αλλά όταν μπήκε το θέμα σπουδών, ήρθα στην Ελλάδα. Η μητέρα μου ήθελε να υπάρχει κάποιος εδώ, που θα την τραβήξει να γυρίσει. Σκεφτόταν πως αν μείνω και κάνω οικογένεια στη Γερμανία, δεν υπάρχει επιστροφή για εκείνη. Δεν θέλει να παραδεχτεί ότι η ζωή της είναι πια εκεί. Την θυμάμαι πάντα όταν ακούει το τραγούδι “Το τρένο φεύγει στις 8” να κλαίει, γιατί θυμάται το ταξίδι της από το σταθμό της Κατερίνης στο Μόναχο. Στο μυαλό της υπάρχει πάντα αυτή η εικόνα και, παρόλο που ξέρει ότι η Ελλάδα άλλαξε, δεν θέλει να το παραδεχτεί».

Α. Αζάς: «Τότε η μετανάστευση γινόταν ομαδικά. Πρώτα οι άντρες, και μετά καλούσαν παιδιά και γυναίκες. Δούλευαν μαζί, δημιουργούσαν κοινότητα, σχολείο, οργάνωναν τη ζωή τους μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Εχουμε άνθρωπο που διηγείται πώς πήγε με τα πόδια από το Βελιγράδι στο Μόναχο. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι θα μείνουν δύο έως πέντε χρόνια κι όταν μαζέψουν κάποια χρήματα θα γυρίσουν. Κι ακόμα κάποιοι ελπίζουν ότι θα το κάνουν μετά τη σύνταξη».

Π. Τσινικόρης: «Οι γονείς μου αν δεν είχαν εστιατόριο στο Βούπερταλ και συνέχιζαν στο εργοστάσιο, δεν θα είχαν μάθει καν γερμανικά. Ξέρω γονείς φίλων, που ξέρουν περισσότερα τουρκικά παρά γερμανικά. Η πρώτη ερώτηση που μου κάνουν είναι γιατί ήρθα στην Ελλάδα και η αμέσως επόμενη γιατί δεν φεύγω. Ενώ μιλούσα καλύτερα γερμανικά, σπούδασα θέατρο σε ελληνικό πανεπιστήμιο στη Θεσσαλονίκη. Γνώρισα τον Ανέστη στους “Πέρσες” του Εθνικού Θεάτρου και από τότε ξεκίνησε η συνεργασία μας».

- Υπάρχουν μαρτυρίες από σύγχρονους μετανάστες στο Βερολίνο. Μια ψυχολόγος δουλεύει καθαρίστρια, ένας πρώην ιδιοκτήτης καταστήματος δίσκων βινιλίου στη Θεσσαλονίκη, οδηγός σε εταιρεία μεταφορών.

Α. Αζάς: «Οι σημερινοί μετανάστες είναι πολύγλωσσοι, καταρτισμένοι, με πτυχία και επαγγελματική εμπειρία. Ταξιδεύουν κατά μόνας στο Λονδίνο, στη Κοπεγχάγη, στο Βερολίνο, όπου μπορεί να βρεθεί εργασία. Αναγκάζονται να κάνουν δουλειές, που στην Ελλάδα τις έκαναν μετανάστες τη δεκαετία του 1990, όπως καθαρισμός σπιτιών. Οταν εξοικειωθούν θα κυνηγήσουν το αντικείμενό τους σε μια κοινωνία, όμως, που παραμένει κλειστή στις καλές δουλειές».

- Θα συνεχίσετε δουλεύοντας το ίδιο θεατρικό είδος;

Α. Αζάς: «Τα επόμενα τρία χρόνια θα κινούμαστε ανάμεσα στις δυο χώρες. Και πριν από την κρίση είχε ανοίξει η κουβέντα για συνεργασίες στο θέατρο με άλλες χώρες. Ηδη πολλοί συνάδελφοι δουλεύουν στο εξωτερικό. Οι καλλιτέχνες δεν είναι βιομηχανικοί εργάτες, μεταλλωρύχοι στο Βέλγιο. Δεν υπάρχουν σύνορα στη δουλειά μας, νομαδική από τη φύση της».

Π. Τσινικόρης: «Δεν είναι δόγμα το συγκεκριμένο είδος θεάτρου. Θέλουμε να δουλέψουμε σε κανονικά έργα με συναδέλφους. Όμως η κατάσταση είναι τραγική. Ο υπουργός πολιτισμού κατάργησε τις επιχορηγήσεις “για να μη δημιουργούνται κρατικοδίαιτοι καλλιτέχνες”. Ποια χώρα στον κόσμο δεν επιχορηγεί την τέχνη; Εχω πολύ μεγάλο θαυμασμό και σεβασμό για φίλους μου ηθοποιούς, που παίζουν χωρίς ένσημα για 10 και 15 ευρώ τη βραδιά. Που κάνουν τα πάντα για να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους».

Α. Αζάς: «Ο συγκεκριμένος υπουργός δεν έχει ιδέα για το αντικείμενο του οποίου ανέλαβε τη διοίκηση. Δεν πείθομαι ότι τα δύο εκατομμύρια ευρώ των επιχορηγήσεων είναι τεράστιο κόστος. Κι έπειτα, αυτά τα χρήματα δεν επέστρεφαν στο κράτος μέσω ΦΠΑ, ασφαλιστικών εισφορών, θέσεων εργασίας; Το θέατρο στην Ελλάδα λειτουργεί χάρη στην αυτοθυσία των συντελεστών. Το πρωί σερβιτόροι και το βράδυ στο θέατρο. Αλλά το να παράγεις τέχνη με μηδενικά μέσα, δεν έχει επιπτώσεις στην ίδια την ποιότητά της, στη δραματουργία, στην αισθητική;»

…………………………………………………………………………………………………………………………………….

INFO: Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (Λ. Συγγρού 107-109. Tηλ.: 210 9005800) «Τηλέμαχος: Should I stay or should I go?». Kείμενα-Σκηνοθεσία: Ανέστης Αζάς, Πρόδρομος Τσινικόρης. Σκηνικά-Κοστούμια: Lena Fay, Αγγελική Κόντη. Δραματουργία: Jens Hillje, Irina Szodruch. Βίντεο: Benjamin Krieg, Hanna Slak, Guillaume Cailleau. Μουσική επιμέλεια: Γιάννης Τσουκαλάς. Παίζουν: Σοφία Αναστασιάδου, Κωστής Καλλιβρετάκης, Knut Berger, Δέσποινα Μπιμπίκα, Χρήστος Σαραφιανός, Πρόδρομος Τσινικόρης, Γιάννης Τσουκαλάς.