ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ

Toυ Δημήτρη Γκιώνη 

Τρία χρόνια χωρίς τον Πάνο Γλυκοφρύδη

^[1]Διαβάζω στο βιβλίο του Γιάννη Σολδάτου «Ενας άνθρωπος παντός καιρού» (εκδ. «Αιγόκερως», 2000) – αφιερωμένο στον Θανάση Βέγγο: «Το 1962 εγκαινιάζεται η συνεργασία του Βέγγου με τον Πάνο Γλυκοφρύδη, στα πλαίσια της εταιρείας Ι. Καρατζόπουλος και Σια. Σύμφωνα με μαρτυρία του Γλυκοφρύδη, ο Καρατζόπουλος, διαπιστώνοντας την εμπορικότητα του Βέγγου και την αγάπη του Γλυκοφρύδη για τον κωμικό, πρότεινε να γίνουν δυο ταινίες, με πρωταγωνιστή τον Βέγγο, σε σκηνοθεσία Γλυκοφρύδη και με το ίδιο συνεργείο, μέσα στο καλοκαίρι του 1962. Είναι οι πρώτες ταινίες του Γλυκοφρύδη και ουσιαστικά αυτές που καθιέρωσαν τον Βέγγο ως πρωταγωνιστή, ενώ διαμόρφωσαν οριστικά το ύφος του Βέγγου, αυτό που θα σφραγίσει την κατοπινή του καριέρα. Πρόκειται για τις ταινίες “Ζήτω η τρέλα” ή “Τρελός εν όψει” και “Βασιλιάς της γκάφας” ή “Δαιμόνιος ντετέκτιβ”. Ο Βέγγος αρχίζει και γίνεται σύμβολο–σύνθημα: “Τρέχει σαν Βέγγος”, λέγαμε».

Υπό σκιά

Για τον Θανάση Βέγγο έχουν γραφτεί –δικαίως– τα μύρια. Για τον Πάνο Γλυκοφρύδη, σχετικά ελάχιστα. Γιατί δεν ήταν μόνο ο σκηνοθέτης του Βέγγου, με τον οποίο έκανε συνολικά δέκα ταινίες (έως το 1981), αλλά και άλλων έντεκα (η πρώτη το 1959, η τελευταία το 1992), μεταξύ των οποίων και οι ταινίες–σταθμός για τον ελληνικό κινηματογράφο: «Με τη λάμψη στα μάτια» (βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1966: σεναρίου, μουσικής και ανδρικού ρόλου), όπου καταγράφεται η αντίσταση του ελληνικού λαού στην Κατοχή. Η ταινία προβλήθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα κινηματογραφικά έργα, στο πλαίσιο δυο αναδρομικών εκδηλώσεων: στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (1993) και στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι (1995). Η άλλη είναι «Η δίκη των δικαστών» (1974), με θέμα τη δίκη του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα, για «εσχάτη προδοσία» από τους Βαυαρούς (που αξίζει να προβάλουν τα δημόσια, τουλάχιστον, κανάλια στην επέτειο της 25ης Μαρτίου).

Ο Γλυκοφρύδης, που έφυγε από τη ζωή πριν τρία χρόνια –14 Μαρτίου 2010– στα 80 του, ελάχιστα σκοτιζόταν για την προβολή του. Εξ ου και η αδυναμία της συζύγου του –εκπαιδευτικός το επάγγελμα– Κυβέλης Γλυκοφρύδη, στη συνάντησή μας, να παράσχει επιπλέον, πέρα απ’ το γνωστό, υλικό για τον άνθρωπό της. «Νοιαζόταν μόνο για το έργο του», λέει. Ενα έργο ωστόσο που αντιμετωπιζόταν με επιφύλαξη από τους επαΐοντες καθώς τον τοποθετούσαν μεταξύ εμπορικού και ποιοτικού κινηματογράφου (δεν αρκεί φαίνεται το καλή ή κακή ταινία – και ο Γλυκοφρύδης έκανε καλές ταινίες). «Ηταν γνωστός για την ήπια ιδιοσυγκρασία του και τον ακέραιο χαρακτήρα του. Η συνεισφορά του υπήρξε ανεκτίμητη», υπογράμμισε, πάντως, αναφερόμενο στον θάνατό του, το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού.

Η λογοκρισία

Γεννημένος το 1930 στην Αθήνα σπούδασε κινηματογράφο στη Σχολή Σταυράκου και στη συνέχεια πρακτικά στο Παρίσι. Συνεργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη με τους Γρηγόρη Γρηγορίου, Βασίλη Γεωργιάδη και Ντίμη Δαδήρα. Εκτός από ταινίες σκηνοθέτησε θεατρικά έργα (και για το ραδιόφωνο), τηλεοπτικές σειρές, δίδαξε στη Σχολή Σταυράκου, ανήκε στα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών, συμμετείχε στο Δ.Σ. του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και στην Καλλιτεχνική Επιτροπή του Εθνικού Θεάτρου, ενώ διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής του Οργανισμού Ηπειρωτικού Θεάτρου και του ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας.

Στο ντοκιμαντέρ «Η πλαστογράφηση μιας εποχής» (σκηνοθεσία Νώντας Σαρλής, έρευνα–σενάριο Ευάννα Βενάρδου, ET1, 1997), που μου παραχώρησε η κυρία Γλυκοφρύδη, μνημονεύεται και η ταινία «Με τη λάμψη στα μάτια». Εμφαση στα προβλήματα που είχαν οι δημιουργοί με τη λογοκρισία, όπου απαγορευόταν οτιδήποτε ερχόταν σε αντίθεση με τις αξίες της κυρίαρχης τάξης. Ειδικότερα αν αφορούσε τους αγώνες της Αριστεράς. Εκεί κι ένας λόγος του Γλυκοφρύδη:

«Είχαμε μια λογοκρισία πάνω στο σενάριο. Στη συνέχεια, όμως, κι αν περνούσε το σενάριο, υπήρχε μια δεύτερη λογοκρισία – ήταν η λογοκρισία επί της ταινίας. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ήταν το αδιέξοδο των παραγωγών, οι οποίοι έβαζαν τα κεφάλαια και δεν ήθελαν να τα διακινδυνεύσουν. Ωστε ο αγώνας ήταν να προσπαθήσεις υπόγεια να περάσεις κάποια πράγματα».

Η Κυβέλη Γλυκοφρύδη προγραμματίζει εκδήλωση για τον σύζυγό της, υπολογίζοντας στη συμβολή αυτών που εκτιμούν τον ίδιο και το έργο του.

……………………………………………………………………………….

Στο πλαίσιο

Το είχα χαρεί το 1995, στη «Νέα Σκηνή» από τον Λευτέρη Βογιατζή (καλή σου δύναμη, άνθρωπέ μας). Το ξανάδα, σαν για πρώτη φορά, στο τωρινό ανέβασμά του από τη δοκιμασμένη Ερση Βασιλικιώτη (θέατρο «Ροές», Γκάζι) και το απόλαυσα: «Με δύναμη από την Κηφισιά», των Δημήτρη Κεχαΐδη (μας λείπει από το 2005) και Ελένης Χαβιαρά. Εργο πολυπαινεμένο από επαΐοντες και κοινό. Γυναίκες οι 4 ηρωίδες (τις ερμηνεύουν με δαιμονική διάθεση: Γιώτα Φέστα, Νίκη Παλληκαράκη, Τζίνα Θλιβέρη, Νάντια Μαργαρίτη), γυναίκες στην πλειονότητά τους οι θεατές στην παράσταση (Κυριακή απόγευμα, ώρα –ανθρώπινη- 7) που παρακολούθησα. Ενώ, λέω, θα ’πρεπε να είναι άνδρες, για να δούνε πώς το –τάχα– αδύνατο φύλο αντιμετωπίζει το –τάχα– ισχυρό.

***

Είσαι συνθέτης (συζητούμενου ταλέντου) –όταν όμως, παράλληλα, είσαι γόνος οικογένειας με εφοπλιστικές σχέσεις, διευθύνεις τα δημόσια ερτζιανά, έχεις πρόσβαση σε Μέγαρο και Στέγη, συνυπάρχεις σε συναυλίες με επιφανείς ομότεχνους και ζεις στην Ελλάδα– τι άλλο θέλεις;

***

«Σου διέφυγε, υποθέτω, ένα διηγηματικό τρίπτυχο, σε πρώτο πρόσωπο, του συγγραφέα και ακαδημαϊκού Θανάση Βαλτινού, στο περιοδικό “Εντευκτήριο”, που μνημόνευσες», παρατηρεί αναγνώστης. Δεν μου διέφυγε – ειδικότερα το γάμα του τρίπτυχου, «Η μνήμη των σωμάτων», όπου περιγράφει γλαφυρά μια ετεροχρονισμένη συνουσία: «έβγαλε την κυλόττα της […] Μπήκα μέσα της, ήταν υγρή, ωραία υγρή». Ακαδημαϊκή γραφή.

***

Αφιέρωμα Νικηφόρου Βρεττάκου από το Μορφωτικό της ΕΣΗΕΑ και τις εκδόσεις «Ποταμός», Πέμπτη 14 Μαρτίου, 7 μ.μ., Aκαδημίας 20. Ομιλητές: Γιώργος Ανδρειωμένος, Κώστας Βρεττάκος, Κώστας Δανόπουλος, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου. Απαγγελία Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου. Θα είμαστε.

ΚΑΙ… Ποια εργατική τάξη; Η άνεργη.

[email protected]