Του Γιώργου Μαστορίδη*

^[1]Η συγκριτική ανάλυση της κοινωνικής λειτουργίας του συνδικαλισμού, ενός από τους βασικότερους θεσμικούς πυλώνες της κοινωνικής οργάνωσης στις αναπτυγμένες χώρες, στα ολοκληρωτικά καθεστώτα και στη χώρα μας, είναι δυνατόν να συμβάλει όχι μόνο στην εξήγηση ορισμένων συμπεριφορών, αλλά και στην αναζήτηση κοινωνικο-οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων. Η διεκδίκηση και η αντιπαλότητα ατόμων ή κοινωνικών ομάδων, στο πλαίσιο του δημοκρατικού διαλόγου με λογικά επιχειρήματα και πειστικά παραδείγματα, για ισονομία είναι η καλύτερη μέθοδος αναζήτησης και ανεύρεσης της αλήθειας, με συνειδητό σκοπό και στόχο την κοινωνική δικαιοσύνη και ως καθημερινή κοινωνικο-πολιτική συμπεριφορά είναι σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης ταξικής και κοινωνικής συνείδησης.

Με βασικό κριτήριο την άμεση ή την έμμεση χρηματοδότηση των συνδικάτων, την κάλυψη των εξόδων λειτουργίας και της μισθοδοσίας της ηγεσίας τους, διακρίνουμε τέσσερα είδη χρηματοδοτήσεων και τρία είδη συνδικαλισμού: τον δημοκρατικό, τον ολοκληρωτικό-κρατικό και τον ελληνικό. Τα είδη χρηματοδότησης είναι: η σωματειακή, η κρατική, η εργοδοτική και η κομματική.

1. Σωματειακή αυτοτέλεια, διοικητική και οικονομική, υπάρχει στον δημοκρατικό συνδικαλισμό των αναπτυγμένων χωρών, όπως για παράδειγμα στη Γερμανία. Η μισθοδοσία των συνδικαλιστών και όλα τα έξοδα λειτουργίας των συνδικάτων καλύπτονται αποκλειστικά από τις συνδρομές και τις νόμιμες εισφορές των μελών τους.

2. Κρατική χρηματοδότηση και πλήρης εξάρτηση των συνδικάτων από το κράτος υπάρχει στα απολυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπου η μισθοδοσία και όλα τα έξοδα των συνδικάτων των δημοσίων και ιδιωτικών υπαλλήλων πληρώνονται από το κράτος. Ουσιαστικά δηλαδή τα συνδικάτα λειτουργούν ως εξαρτήματα ή παραρτήματα του κράτους.

3. Εργοδοτική: Σε ορισμένες επιχειρήσεις στον ιδιωτικό τομέα των αναπτυγμένων χωρών δεν είναι άγνωστη η έμμεση χρηματοδότηση του συνδικάτου από την επιχείρηση, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία της.

4. Κομματική: Τα πολιτικά κόμματα χρηματοδοτούν σε αρκετές περιπτώσεις ορισμένες δράσεις συνδικαλιστικών παρατάξεων ή σωματείων, τα οποία πρόσκεινται ιδεολογικά ή εξυπηρετούν κομματικές επιδιώξεις.

Τα κυριότερα είδη συνδικαλισμού, που προκύπτουν από την πηγή χρηματοδότησης, έχουν τα ακόλουθα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα:

1. Ο δημοκρατικός συνδικαλισμός: Τα συνδικάτα στις δημοκρατικές χώρες στηρίζονται μόνο στις δικές τους οικονομικές δυνάμεις, χωρίς κρατικές εξαρτήσεις με μισθοδοσίες ή/και επιχορηγήσεις, ελεύθερα και ανεξάρτητα, όπως λειτουργούν στην Ελλάδα οι επιστημονικές οργανώσεις, η Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία, η Πανελλήνια Ενωση Φιλολόγων, η Ενωση Ελλήνων Φυσικών κ.ά. Αυτό είναι το μοντέλο του διεκδικητικού δημοκρατικού συνδικαλισμού. Για παράδειγμα στη Γερμανία, όπως διηγούνται συνδικαλιστές εκπαιδευτικοί, σε σχετικές ερωτήσεις προς ηγετικά στελέχη των δύο μεγάλων εκπαιδευτικών συνδικάτων Geselschaft Erziehung und Wissenschaft (GEW) και PHILOLOGENVERBAND, οι απαντήσεις ήταν ξεκάθαρες και απόλυτες: Καμία εξάρτηση από το κράτος, ούτε οικονομική ούτε ηθική, ώστε τα συνδικάτα και φυσικά οι εκπρόσωποί τους, οι συνδικαλιστικοί ηγέτες, να είναι πραγματικά ελεύθεροι και ακηδεμόνευτοι. Ολα τα έξοδα των συνδικάτων, συμπεριλαμβανομένης και της μισθοδοσίας της συνδικαλιστικής ηγεσίας, καλύπτονται από τις συνδρομές των μελών.

2. Ο κρατικοδίαιτος συνδικαλισμός: Το μοντέλο του κρατικού συνδικαλισμού εφαρμόζεται σε ολοκληρωτικά μονοκομματικά καθεστώτα, όπως η Κίνα, η Βόρεια Κορέα, και παλαιότερα στη Σοβιετική Ενωση ή στην ελληνική στρατιωτική δικτατορία, με κρατικοδίαιτες συνδικαλιστικές ηγεσίες. Αμεση συνέπεια της κρατικής μισθοδοσίας είναι η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και των συνδικαλιστικών ελευθεριών, φυσικά και η απαγόρευση του δικαιώματος της απεργίας: Εφόσον οι συνδικαλιστικές ηγεσίες πληρώνονται από το κράτος και όχι από τα μέλη των συνδικάτων, λογικό και επόμενο είναι να δεσμεύονται απέναντί του όχι μόνο οικονομικά αλλά και ηθικο-πολιτικά. Κυριαρχεί βεβαίως η πατερναλιστική αντίληψη του «πατερούλη», του προστατευτικού κράτους, που φροντίζει για όλα.

3. Ο ελληνικός συνδικαλισμός: Στη χώρα μας ο συνδικαλισμός συνδυάζει όλες τις μορφές χρηματοδότησης! Σύμφωνα με τον νόμο 1264/82, «Για τον εκδημοκρατισμό του Συνδικαλιστικού Κινήματος και την κατοχύρωση των συνδικαλιστικών ελευθεριών των εργαζομένων» (ΦΕΚ 79/Τεύχος Α΄1/7/82), οι συνδικαλιστές που εκλέγονται στα κεντρικά συμβούλια παίρνουν νόμιμη συνδικαλιστική άδεια. Η συνέχιση της μισθοδοσίας από τον εργοδότη, το κράτος ή την επιχείρηση, είναι παράνομη, εφόσον ο νόμος ρητά και κατηγορηματικά προβλέπει «ελεύθερα συνδικάτα με οικονομική αυτοτέλεια». Συγκεκριμένα στο Β' κεφάλαιο με τον εύλογο τίτλο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ και στο άρθρο 5 προβλέπονται τα έσοδα των συνδικαλιστικών οργανώσεων από εγγραφές, συνδρομές, εισφορές, δωρεές, κληρονομιές και εκδηλώσεις. Προφανώς τα έσοδα αποβλέπουν στην κάλυψη των εξόδων λειτουργίας και μισθοδοσίας. Στην παράγραφο 4 του ίδιου άρθρου αναφέρεται ρητά ότι «απαγορεύεται να δέχονται οι συνδικαλιστικές οργανώσεις εισφορές και ενισχύσεις από εργοδότες ή οργανώσεις τους, καθώς και από κομματικούς οργανισμούς ή άλλες πολιτικές οργανώσεις». Και πραγματικά, εάν ο νομοθέτης απέβλεπε στη συνέχιση της εργοδοτικής ή κρατικής μισθοδοσίας αφενός θα το ανέφερε ρητά και αφετέρου τι νόημα θα είχαν οι συνδρομές, οι εισφορές κ.λπ. των εργαζομένων;

Είναι νομίζω σαφές ότι στην πράξη παραβιάζονται και το γράμμα και το πνεύμα του νόμου 1264/82 και των Διεθνών Συμβάσεων Εργασίας, οι οποίες προβλέπουν το αυτονόητο: Για όσο χρόνο ο συνδικαλιστής υπάλληλος του ιδιωτικού ή του δημοσίου τομέα προσφέρει τις υπηρεσίες του στο συνδικάτο, τυπικά και ουσιαστικά αλλάζει εργοδότη για τη μισθοδοσία και την ασφάλισή του. Εργοδότης του είναι πλέον ο κλάδος του, δηλαδή τα μέλη του Σωματείου, στα οποία λογοδοτεί σύμφωνα με τις καταστατικές και νομοθετικές διατάξεις. Προφανώς είναι αντιδημοκρατικό, αντιφατικό και παράλογο να αμείβεται ταυτόχρονα και από τον εργοδότη και από τον κλάδο του!

Η πρωτόγνωρη κρίση είναι και οικονομική και θεσμική. Η διαλεκτική σχέση τους είναι τόσο εξόφθαλμη, ώστε να είναι σχεδόν μάταιο να αναζητηθεί, εάν προηγήθηκε η μία και ακολούθησε η άλλη. Το κύριο ζητούμενο είναι οι θεσμικές αλλαγές, οι οποίες θα συμβάλουν τόσο στην εξοικονόμηση κρατικών δαπανών όσο και στην ενδυνάμωση της αλληλεγγύης και της κοινωνικής συνοχής. Γιατί τα δίδυμα ελλείμματα της οικονομίας, το δημοσιονομικό με την υπέρβαση των εξόδων έναντι των εσόδων και η εμπορική υστέρηση των εξαγώγιμων έναντι των εισαγόμενων προϊόντων, για όσο χρονικό διάστημα συνεχίζονται, εντείνουν τη δυσκολία για την εξεύρεση των αναγκαίων δανεικών οικονομικών πόρων και οξύνουν την κοινωνική κρίση των δημοκρατικών θεσμών και αξιών.

Ο δημοκρατικός συνδικαλισμός μπορεί -και πρέπει- να συμβάλει ουσιαστικά και δημιουργικά στην υπέρβαση της κρίσης.

……………………………………………………………………

*Φιλόλογος, πρόεδρος του Ινστιτούτου Γενικών Μελετών Ανάπτυξης