ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

^[1]Κυριάκος Αθανασιάδης «Ζα Ζα». Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Free Thinking Zone, 2012, σελ. 308

Του Γιώργου Στόγια

Το πρόβλημα με τη Ζα Ζα είναι ότι πρέπει να μείνει εντελώς γυμνή. Ακόμη και το βιβλίο στο οποίο είναι η κεντρική ηρωίδα είναι ένα ρούχο. Θέλει να βγει έξω, να σταματήσει να δέχεται παθητικά τον έλεγχο του συγγραφέα και των μυθιστορηματικών alter ego του. Ως δημιουργός πια της δικής της ιστορίας, να συναντήσει τον ανυπέρβλητο εραστή, να τον προδώσει και να προχωρήσει στον επόμενο… Βέβαια πρόκειται για ένα παλιό λογοτεχνικό κόλπο, αλλά ο Αθανασιάδης είναι διατεθειμένος να ανακαλύψει εκ νέου την Αμερική (με την παράφορη ελπίδα ότι αυτή θα αποδειχτεί μια άλλη ήπειρος).

Παρ' ότι οι φιλοδοξίες του συγγραφέα ξεπερνούν κατά πολύ την πρόκληση σεξουαλικής διέγερσης, η υπόθεση του βιβλίου θα μπορούσε να είχε βγει από σενάριο αισθησιακής ταινίας του ’70, με υψηλό μπάτζετ και διανομή στους κινηματογράφους πρώτης προβολής: Μια γυναίκα που θα έπρεπε να είναι ικανοποιημένη (τρυφερός σύζυγος, οικονομική επιφάνεια, επαγγελματική καταξίωση) ρισκάρει τα πάντα στο κυνήγι της ελευθερίας, ακόμη κι αν αυτή περνά μέσα από την υποδούλωση του πληρωμένου έρωτα. Το ότι το «σενάριο» είναι αποτελεσματικό σε αυτό το «κατώτερο» επίπεδο ανήκει στα πλεονεκτήματα του έργου: ευτυχώς, εδώ ο ερωτισμός δεν αποδεικνύεται προσχηματικός ή συμβολικός.

Ο αποτροπιασμός όσων θα επιχειρήσουν μια φεμινιστική ανάγνωση είναι, για μένα, δεδομένος και, έως ένα σημείο, δικαιολογημένος. Η «Ζα Ζα», ως μυθιστόρημα, ισορροπεί μεταξύ αντρικής φαντασίωσης και υπαρξιακού δράματος. Μεταξύ κλασικού μισογυνισμού του καλύτερου είδους (από τον Στρίντμπεργκ μέχρι τον Κέιβ) και εξερεύνησης του λαβύρινθου της επιθυμίας. Από τη δική μου ανάγνωση, μπορώ μόνο να διαβεβαιώσω ότι ο Αθανασιάδης δεν αστειεύεται. Αν δεν είναι πολιτικά ορθός, έχει σοβαρούς καλλιτεχνικούς λόγους, δεν το κάνει απλώς για την πρόκληση.

Ο συγγραφέας είναι άπιστος απέναντι στο κείμενό του, όπως η ηρωίδα του απέναντι στους εραστές της (και επιθετικός, όπως εκείνη ενάντια στον εαυτό της). Πρόκειται για «βρόμικη» λογοτεχνία, που πετάγεται από το ένα είδος στο άλλο και από τα στερεότυπα στην ποίηση. Με τα λόγια της Ζα Ζα: «Εχω αποφασίσει εδώ και λίγο καιρό να συνδέω ό,τι μου συμβαίνει με την κύρια αφήγηση της ζωής μου».

Ο Αθανασιάδης διαθέτει όλες τις απαιτούμενες δεξιότητες για να δημοσίευε ένα «καθωσπρέπει» καλογραμμένο μυθιστόρημα. Αντί γι’ αυτό, προτίμησε (όσο σχετική είναι η δυνατότητα επιλογής σε αυτά τα ζητήματα) να αφεθεί σε μια φιλοσοφία του τύπου «my way» κι όπου τον βγάλει. Προκειμένου να κρίνει κάποιος την πειστικότητα του οράματός του, θα πρέπει να δεχτεί τους όρους του, να αφεθεί στις μεταπτώσεις του ρυθμού, στις ασυνέχειες της δράσης. Κυρίως, να μη διαβάσει τη «Ζα Ζα» αποσπασματικά, γιατί θα είναι σαν να διαβάζει κομμάτια από διαφορετικά μυθιστορήματα.

Προς το τέλος, η «Ζα Ζα» ανοίγει απαγορευμένες πύλες και η αφήγηση την ακολουθεί εκτός του αληθοφανούς, στην υπερπραγματικότητα ενός τρομακτικού και υπέροχου ονείρου. Με μια μικρή λεπτομέρεια όμως: είναι ξύπνια, βρίσκεται ακόμη εκεί που οι πράξεις έχουν συνέπειες. Τα μόνα που τη συγκρατούν στον κοινό μας κόσμο είναι η γλώσσα και το σώμα της. Οσο και να μισεί τη λογική, δεν μπορεί να σταματήσει να μιλά, προσπαθεί με τις λέξεις να ακυρώσει κάθε περιστολή. Και δεν μπορεί να σταματήσει να θέλει κι άλλο σεξ. Ο μηδενισμός και η επανεκκίνηση της πλοκής μέσα από τις αλλεπάλληλες εξομολογήσεις της λειτουργούν αποστασιοποιητικά. Η υπόθεση είναι πια μια άχρηστη ψευδαίσθηση, ένα χρησιμοποιημένο δέρμα. Ο αναγνώστης (στον οποίο ο συγγραφέας απευθύνεται σαν να είναι θηλυκού γένους) μένει μόνος με το είδωλό του στον καθρέφτη του βιβλίου.

Το μεγάλο θέμα του μυθιστορήματος είναι η διπλή απογοήτευση από τη ζωή και τη λογοτεχνία και, συγχρόνως, ένας όρκος στις άπειρες δυνατότητες που κρύβουν. Οχι μόνο η θέληση για αλλαγή αλλά και η παράτολμη επιδίωξη του θαύματος, σαν η νέα αρχή να ήταν κάτι εφικτό. Με προϋπόθεση το εμμονικό τράβηγμα του χαλιού κάτω από τα πόδια. Μια ανοιχτή πρόσκληση στην αυτοκαταστροφικότητα ως τον μόνο όρο αναγέννησης και νοήματος. Ο συγγραφέας δεν είναι κανένας αφελής ρομαντικός, γνωρίζει τους κινδύνους. Επιλέγει όμως να τους αψηφήσει και να πηδήξει μαζί με την ηρωίδα του στο κενό, να κάνει τη μόνη κίνηση που νιώθει ότι αξίζει τον κόπο.