ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

^[1]Μάρτιν Βάλζερ «Ο άνδρας που ήξερε ν’ αγαπάει». Μυθιστόρημα Μετάφραση Ηλία Τσιριγκάκη, Εστία, 2012, σελ. 393

Της Μαριάννας Σκιαδά

Ο «άνδρας που ήξερε ν’ αγαπάει» δεν είναι άλλος από τον Γιόχαν Βόλφγκαγκ Γκέτε (1749-1832), ο κορυφαίος Γερμανός ποιητής που σε ηλικία εβδομήντα τριών ετών γνωρίζει στο Μαρίενμπαντ, φημισμένο θέρετρο της Βοημίας, τη δεκαεννιάχρονη Ουλρίκε φον Λέβετσβο και την ερωτεύεται παράφορα. Ο Γκέτε φτάνει στο σημείο να τη ζητήσει σε γάμο αλλά η πρότασή του απορρίπτεται με πολύ τακτ. Ο έρωτας του ποιητή για την Ουλρίκε μετουσιώθηκε στην περίφημη «Ελεγεία του Μαρίενμπαντ», που γράφτηκε το 1823.

Ο Μάρτιν Βάλζερ (γενν. το 1927), ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή σύγχρονους Γερμανούς συγγραφείς, εμπνέεται, δραματοποιεί, συμπληρώνει, κατασκευάζει και τελικά αφηγείται τη δική του εκδοχή αυτής της πραγματικής ερωτικής ιστορίας, και μέσα από αυτή την αφήγηση καταφέρνει επίσης να ανακατασκευάσει την εποχή και τους ανθρώπους που περιβάλλουν τον ερωτευμένο Γκέτε. Φιλοσοφικές συζητήσεις ανακατεύονται με τα κουτσομπολιά του κύκλου του, η περιγραφή των ματιών της Ουλρίκε με την περιγραφή των φορεμάτων των κυριών και τη χορευτική δεινότητα των διαφόρων χορευτών στις χοροεσπερίδες.

Ο Γκέτε στο «Ο άνδρας που ήξερε ν’ αγαπάει» αναλαμβάνει όλο το βάρος της αφήγησης, μια που μέσα από τη δική του συνείδηση, τις σκέψεις και τα συναισθήματα ξετυλίγεται η ιστορία. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση γίνεται εσωτερικός μονόλογος όταν τα συναισθήματα το απαιτούν, γίνεται επιστολικό μυθιστόρημα στο τρίτο μέρος, το οποίο περιλαμβάνει και την «Ελεγεία του Μαρίενμπαντ», πριν επιστρέψει στην τριτοπρόσωπη αφήγηση και στον εσωτερικό μονόλογο προς το τέλος. Η Ουλρίκε, αλλά και ο κόσμος ολόκληρος, υπάρχει μέσα από τα δικά του μάτια. Ο Βάλζερ, γνώστης του Γκέτε, δημιουργεί τον δικό του Γκέτε και αυτός με τη σειρά του τη δική του Ουλρίκε. Μια Ουλρίκε απλή, όμορφη, ανεπιτήδευτη και πανέξυπνη, τόσο έξυπνη και ετοιμόλογη που καμιά φορά ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι η περιγραφή δεν συμβαδίζει με την ηλικία της.

Το μυθιστόρημα αρχίζει κινηματογραφικά, με μια σκηνή που θυμίζει τη ταινία του Βισκόντι «Θάνατος στη Βενετία». Είναι Ιούλιος του 1823, ο Γκέτε συνομιλεί με τον φίλο του, κόμη Στέρνμπεργκ, όταν βλέπει την Ουλρίκε που τον έχει ήδη δει και διακριτικά παρασύρει τον φίλο του προς το μέρος της συντροφιάς της. Για τους επόμενους μήνες, μέχρι τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, οπότε και το βιβλίο τελειώνει στο δωμάτιο του Γκέτε στη Βαϊμάρη, η Ουλρίκε κυριαρχεί στη σκέψη του, καθώς ο έρωτάς του για εκείνη τον μαγνητίζει, τον αιχμαλωτίζει. Ο Μάρτιν Βάλζερ, ανατρεπτικός όπως πάντα, φέρεται μυθοπλαστικά και όχι σεβαστικά στο ιερό τέρας των γερμανικών γραμμάτων. Ο ερωτευμένος Γκέτε του, στα εβδομήντα τρία του και στο απόγειο της δόξας του, ζηλεύει τους νεότερους άνδρες, όπως τον κύριο Ντε Ρορ, σιχαίνεται τη μελοποίηση της μπαλάντας του από τον Σούμπερτ γιατί η μουσική την επισκιάζει, συγκρίνει τον εαυτό του με τον γιο του Αύγουστο, εξετάζει το σώμα του αυτάρεσκα στον καθρέφτη και αναλώνεται σε ατέρμονες σκέψεις για το τι είπε ή δεν είπε όταν είδε την Ουλρίκε. Ιδιαίτερα ευάλωτος στα κολακευτικά σχόλια, επιζητά να είναι διαρκώς το κέντρο της προσοχής και, όπως ομολογεί ο ίδιος, η Λότε, η αγαπημένη του ήρωα στο γνωστό του μυθιστόρημα «Πάθη του νεαρού Βέρθερου», «δεν υπήρξε, εκείνος ήταν η Λότε, όπως εκείνος ήταν και ο Βέρθερος, ήταν μια ιστορία αγάπης με τον ίδιο του τον εαυτό». Ο Γκέτε είναι ένας νάρκισσος που γερνά και το γεγονός τον καταπιέζει και τον γεμίζει άγχος και δυσφορία. Στο τέλος του μυθιστορήματος, όταν αποφασίζει ότι αυτός ο έρωτας δεν μπορεί να έχει αίσιο τέλος, ανακουφίζεται, νιώθει ελεύθερος, ανάλαφρος, εξουθενωμένος αλλά και λυτρωμένος από αυτό το βασανιστικό πάθος.

«Ο άνδρας που ήξερε ν’ αγαπάει» είναι ένα ευχάριστο, καλογραμμένο και ανάγλυφα μεταφρασμένο μυθιστόρημα, που μιλά και ειρωνεύεται με τρυφερότητα τον γεροντικό έρωτα ενός ανθρώπου ο οποίος, αν μη τι άλλο, ήξερε να μετουσιώνει τα πάθη του σε τέχνη, του Γκέτε.