Αυτός που έχει τον χρυσό  ορίζει και τους κανόνες

Της Μαριλένας Κοππά*

^[1]Η αρχική ιδέα της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης ανήκει στον Ντελόρ. Πριν από την επανένωση της Γερμανίας, τον Ιούνιο του 1988, ο Ντελόρ έπεισε τους αρχηγούς κρατών των 12 τότε μελών να δημιουργήσουν μια Επιτροπή που θα επεξεργαζόταν ένα σχέδιο ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης, προβλέποντας μεταξύ άλλων τη συγκέντρωση όλων των εξουσιών των κεντρικών τραπεζών των κρατών-μελών στα χέρια μιας τεχνοκρατικής ελίτ με τα χαρακτηριστικά της Επιτροπής. Η πραγματική διαπραγμάτευση βέβαια ξεκίνησε στη Σύνοδο της Ρώμης, τον Δεκέμβριο του 1990, μετά την επανένωση της Γερμανίας, όπου προστέθηκε στην ατζέντα η ιδέα ενός «Κοινωνικού Κεφαλαίου» που θα προέβλεπε, μεταξύ άλλων, έναν πανευρωπαϊκό κατώτερο μισθό. Μάλιστα, μετά από επιμονή των Μιτεράν και Κολ, στη συζήτηση προστέθηκε και το αίτημα της πολιτικής ένωσης.

Τελικά, καταλήξαμε σε μια εκδοχή νομισματικής ένωσης που έμοιαζε πολύ με τις βασικές αρχές του παλαιού Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ισοτιμιών (ERM, 1979), από τον οποίο η χώρα μας απείχε (όπως και η Βρετανία και η Πορτογαλία) για περισσότερο από μία δεκαετία. Ουσιαστικά, ο μηχανισμός αυτός εμπόδιζε τις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Ιταλίας να ακολουθούν πληθωριστική πολιτική, δένοντας σε σταθερή ισοτιμία το νόμισμά τους με το μάρκο, υποσκελίζοντας έτσι την ανταγωνιστικότητά τους προς όφελος των γερμανικών εξαγωγών. Με τη δημιουργία του ευρώ, αυτός ο μηχανισμός παγιώθηκε. Αρα, είναι άτοπο να μιλάμε για γερμανικά οφέλη από «το ευρώ», αφού αυτά, ουσιαστικά, υπάρχουν ήδη πολύ νωρίτερα, από το 1979 και όχι από το 1999.

Εάν είχε κυριαρχήσει η αρχική σκέψη, που επέβαλλε μια πολιτική και (σ' έναν βαθμό) κοινωνική ένωση, όπως προέβλεπε το αρχικό σχέδιο Μιτεράν και Κολ, τότε η αναπόδραστη κυριαρχία ενός και μόνο χρηματοπιστωτικού διευθυντηρίου θα ήταν διαφορετικά πλαισιωμένη πολιτικά απ’ ό,τι σήμερα: θα είχε οδηγήσει σε πολιτικές αναδιανομής πλεονασμάτων πολύ τολμηρότερες των διαφόρων «πακέτων». Αντίθετα, προκειμένου να γίνει αποδεκτή η γερμανική άποψη περί προτεραιότητας διεύρυνσης το 1990, που σήμαινε χρόνο για την αφομοίωση της Ανατολικής Γερμανίας αλλά και την είσοδο των πρώην ανατολικών κρατών στην Ε.Ε., η κοινωνική και πολιτική εμβάθυνση «αναβλήθηκε». Υιοθετήθηκε με άλλα λόγια η άποψη ότι η βήμα προς βήμα προσέγγιση θα οδηγούσε στο μέλλον σε αναπόφευκτη πολιτική ένωση.

Η παγκόσμια ιστορία μάς διδάσκει ότι νομισματική ένωση που δεν συνοδεύεται από πολιτική ένωση δεν αντέχει. Η βασική ιδέα ήταν ότι το νόμισμα θα επιφέρει την «ανάγκη» για πολιτική ένωση. Με άλλα λόγια, είχε θεωρηθεί ότι το κοινό νόμισμα είναι αναγκαία προϋπόθεση για την πολιτική ένωση της Ευρώπης. Αυτό που δεν είχαμε προβλέψει ήταν οι όροι αυτής της διαπραγμάτευσης σε συνθήκες κρίσης όπως η σημερινή.

Ενώ η Γερμανία και η Γαλλία απλώς ανακοίνωσαν στους εταίρους τους το 1998 ότι η εφαρμογή της Συνθήκης του Μάαστριχτ αναβάλλεται μέχρι να μπορέσουν σταδιακά να μειώσουν το έλλειμμά τους, όταν προέκυψε η «κρίση» ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής περιφέρειας, τότε τα πράγματα άλλαξαν. Τότε, το γεγονός ότι έπρεπε να μεταφερθούν κεφάλαια από τον πυρήνα στην περιφέρεια εμφανίστηκε να είναι ένα ζήτημα «ηθικό».

Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, όμως, δεν ηθικολογούσε. Τα άρθρα 102 έως 104 δήλωναν με σαφήνεια ότι η ΕΚΤ μπορεί να δανείζει κράτη-μέλη σε «ειδικές συνθήκες». Βέβαια, ήταν επίσης καθαρό ότι η αποσαφήνιση τού τι συνιστά «ειδική συνθήκη» θα ήταν αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης σε πολιτικό επίπεδο. Και επειδή η Επιτροπή δεν έχει δικά της φορολογικά έσοδα, ήταν επίσης σαφές ότι ισχύει ο «χρυσός κανόνας» (αυτός που έχει τον χρυσό ορίζει τους κανόνες). Αλλά με σχετικά καλούς ρυθμούς ανάπτυξης, κανείς δεν ήταν σε θέση να προβλέψει το μέλλον. Ορισμένες μάλιστα χώρες είχαν δει μπροστά, δημιουργώντας ένα ξεχωριστό μοντέλο ανάπτυξης (Μάλτα, Κύπρος, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο), που βασιζόταν στη χαμηλή φορολογία και το ευνοϊκό τραπεζικό καθεστώς.

Αυτό όμως που κυρίως κανείς δεν είχε προβλέψει ήταν ότι η Γαλλία δεν θα μπορούσε να συνεχίσει να δαμάζει πολιτικά τη Γερμανία, μια ελπίδα που διατηρούσαμε έως και τις τελευταίες εκλογές στη Γαλλία τον Ιούνιο του 2012. Αυτό δυστυχώς δεν έχει συμβεί. Ομως, ανεξάρτητα από τον ρόλο που η Γαλλία δεν τολμά να αναλάβει, όπως φάνηκε και στην περίπτωση της Κύπρου, ισχύει ο γενικός ιστορικός κανόνας: καμία νομισματική ένωση δεν αντέχει χωρίς πολιτική ένωση.

*H Mαριλένα Κοππά είναι ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ