Το «Μετέωρο πάθος» από τις εκδόσεις «Ολκός», το καλύτερο πορτρέτο της Μαργκερίτ Ντιράς (1914-1996)

 

Η συγγραφέας των μυθιστορημάτων «Φράγμα στον ωκεανό», «Ο εραστής», «Χιροσίμα αγάπη μου» υπήρξε μια γυναίκα με πάθη, ερωτικά και πολιτικά, ασυμβίβαστη και τολμηρή στις απόψεις της για όλους και για όλα. Οι μακροσκελείς συνεντεύξεις που παραχώρησε το 1987 στη νεαρή Ιταλίδα δημοσιογράφο Λεοπολντίνα Παλότα ντελα Τόρε αποτελούν ένα είδος βιογραφίας, που διαβάζεται μονορούφι

 

Επιμέλεια: Παρή Σπίνου

 

^[1]«Κυρία, είστε συγγραφέας». Ετσι υποδέχτηκε το 1943 ο Ρεϊμόν Κενό, στον εκδοτικό οίκο Γκαλιμάρ, την 29χρονη Μαργκερίτ Ντιράς και το πρώτο της μυθιστόρημα «Les Impudents». Μικροκαμωμένη, με μεγάλα κοκάλινα γυαλιά, η Ντιράς ήταν μια γυναίκα διανοούμενη, χειραφετημένη και δυναμική, ερωτική και εκκεντρική, που έζησε μια έντονη ζωή.

 

Μεγάλωσε την εποχή της αποικιοκρατίας στην Ινδονησία γνωρίζοντας τη φτώχεια μετά τον θάνατο του πατέρα της. Αργότερα στο Παρίσι εντάχθηκε στη γαλλική Αντίσταση και στο Κομμουνιστικό Κόμμα -αποχώρησε το 1950 νιώθοντας να ασφυκτιά-, εργάστηκε ως δημοσιογράφος, έγραψε θεατρικά έργα, ασχολήθηκε με τον «φτωχό» κινηματογράφο, ενώ με το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Ο εραστής», που έγινε και ταινία από τον Ζαν-Ζακ Ανό, κέρδισε το Γκονκούρ.

 

Το πάθος τη χαρακτήριζε, από τις σχέσεις της με το άλλο φύλο, που την ώθησε ακόμα και στα πρόθυρα αυτοκτονίας, μέχρι τα πολυδιαβασμένα μυθιστορήματά της, όπου ο έρωτας κυριαρχεί: «Ο έρωτας παραμένει το μόνο πράγμα που μετράει αληθινά. Είναι ηλίθιο να τον περιχαρακώνουμε σε ιστορίες ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα», έλεγε. «Πίστευα πάντα ότι ο έρωτας γίνεται με τρεις: ένα μάτι που κοιτάζει, την ώρα που η επιθυμία κυκλοφορεί από τον έναν στον άλλο».

 

Το 1987, μετά την παγκόσμια αναγνώριση που της έφερε «Ο εραστής», η Μαργκερίτ Ντιράς αποφάσισε να εμπιστευτεί μια νεαρή Ιταλίδα δημοσιογράφο, τη Λεοπολντίνα Παλότα ντελα Τόρε, και να μιλήσει με ελευθερία για τη ζωή, το έργο της, τις τέχνες και την πολιτική. Οι μακροσκελείς αυτές συνεντεύξεις, που αποτελούν ένα είδος βιογραφίας, κυκλοφορούν τώρα από τις εκδόσεις «Ολκός» με τίτλο «Μετέωρο πάθος» (μετ. Βάσω Μέντζου).

 

Η διάσημη Γαλλίδα συγγραφέας μιλάει για τη σχέση της με τον τελευταίο σύντροφό της και κατά πολλά χρόνια νεότερό της Γιαν Αντρέ, αλλά και για τους σύγχρονους ομοτέχνους τους οποίους θεωρεί βαρετούς. Αναφέρεται μεταξύ άλλον στον Σαρτρ («Είναι υπεύθυνος για την τόσο θλιβερή πολιτική και πολιτισμική καθυστέρηση της Γαλλίας»), τον Καμί («Τα βιβλία του ήταν δομημένα με τον ίδιο τρόπο, σύμφωνα με το ίδιο τέχνασμα, τον ίδιο ηθικοπλαστικό στόχο»), τη Γιουρσενάρ («»Τα απομνημονεύματα του Αδριανού» είναι μεγάλο βιβλίο – τα υπόλοιπα μου φαίνεται πως δεν διαβάζονται»). Αντιθέτως, μιλάει με θαυμασμό για τον Αλέν Ρενέ, με τον οποίο συνεργάστηκαν στην περίφημη ταινία «Χιροσίμα αγάπη μου».

 

Ιδού μια μικρή επιλογή από τις συζητήσεις που περιλαμβάνονται στο βιβλίο:

 

-Ποιες είναι οι παλαιότερες αναμνήσεις σας;

 

«Είναι ανάμεσα στα οροπέδια, τη μυρωδιά της βροχής, του γιασεμιού, του κρέατος, εκεί τοποθετώ τα πρώτα χρόνια της ζωής μου. Τα εξαντλητικά απομεσήμερα στην Ινδοκίνα μάς φαίνονταν, σε μας τα παιδιά, ότι είχαν αυτή την αίσθηση της πρόκλησης απέναντι στην πνιγηρή φύση που μας περιέβαλλε. Μια εντύπωση απαγορευμένου και μυστηρίου βάραινε πάνω στο δάσος. Αυτή η περίοδος μας άρεσε τόσο, στα δύο αδέρφια μου και σ' εμένα, που χανόμασταν, ξεμπερδεύοντας αναρριχητικά φυτά και ορχιδέες που ήταν ανακατεμένες, διακινδυνεύοντας κάθε στιγμή να πέσουμε πάνω σε φίδια ή ίσως και σε τίγρεις.

 

Εχω μιλήσει διεξοδικά γι' αυτά στο «Φράγμα στον Ειρηνικό». Κατηγορούσα τον Θεό, βέβαια, όταν περνούσα μπροστά από τα λοιμοκαθαρτήρια που βρίσκονταν έξω από τα χωριά: μια εντύπωση διάχυτου θανάτου αιωρούνταν στις πλαγιές των λόφων, κατά μήκος των συνόρων με το Σιάμ όπου ζούσαμε. Κι ωστόσο, έχω ακόμα στα αυτιά μου το μελωδικό ξέσπασμα του γέλιου αυτού του κόσμου: γέλιου που φανέρωνε μια ακατανίκητη ζωτικότητα».

 

-Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στη γραφή και την πραγματικότητα;

 

«Ολοι οι συγγραφείς, είτε το θέλουν είτε όχι, μιλούν για τον εαυτό τους. Εκείνοι είναι το σημαντικότερο γεγονός της ζωής τους. Ακόμα και όταν, φαινομενικά, αφηγούμαστε πράγματα ξένα προς εμάς, είναι το εγώ μας, είναι οι εμμονές μας αυτές που εμπλέκονται. Το ίδιο συμβαίνει και με τα όνειρα -το λέει ο Φρόιντ-, το μόνο που διαφαίνεται είναι ο εγωισμός μας. Ο συγγραφέας έχει δύο ζωές: μία στην επιφάνεια που τον κάνει να μιλάει, να ενεργεί, μέρα με τη μέρα. Και μια άλλη, την αληθινή, που τον ακολουθεί παντού, που δεν τον αφήνει σε ησυχία».

 

-Υπάρχουν στον «Εραστή» πρόσωπα και καταστάσεις που να αντιστοιχούν στην πραγματικότητα;

 

«Αναγκάστηκα να πω ψέματα για πολλά χρόνια σε τόσες ιστορίες του παρελθόντος. Η μητέρα μου ζούσε ακόμα, δεν ήθελα να μάθει ορισμένα πράγματα. Κι ύστερα, μια μέρα ήμουν μόνη και σκέφτηκα: Γιατί να μην πω την αλήθεια τώρα; Το καθετί στο βιβλίο είναι αληθινό: τα ρούχα, ο θυμός, τα άνοστα φαγητά που μας τάιζε, η λιμουζίνα του Κινέζου εραστή. Μου έκανε δώρα, μας πήγαινε βόλτες με το αυτοκίνητο, μας προσκαλούσε όλους στο ακριβότερο εστιατόριο της Σαϊγκόν. Στο τραπέζι, κανείς δεν του απηύθυνε τον λόγο, ήταν λίγο ρατσιστές στις αποικίες, και η οικογένειά μου έλεγε ότι τον μισούσε. Φυσικά όταν επρόκειτο για χρήματα, έκλεινε τα μάτια».

 

-Ολα σας τα βιβλία με τον έναν ή τον άλλο τρόπο είναι ερωτικές ιστορίες. Το θέμα του έρωτα παραπέμπει σε ένα άλλο, αυτό της αδυναμίας επικοινωνίας ανάμεσα στα φύλα. Τα πρόσωπά σας αγαπιούνται και αγωνίζονται ακατάπαυστα για να αποτύχουν οριστικά.

 

«Δεν είναι το σεξ -όπου οι άνθρωποι βρίσκονται σε ένα είδος αισθησιακού αποχρωματισμού- που με ενδιαφέρει, αλλά εκείνο που βρίσκεται στη ρίζα του ερωτισμού, η επιθυμία. Αυτό που δεν μπορούμε, ίσως και να μην πρέπει, να κατευνάσουμε με το σεξ. Η επιθυμία είναι μια λανθάνουσα δραστηριότητα και σ' αυτό μοιάζει με τη γραφή: επιθυμούμε όπως γράφουμε, πάντοτε».

 

-Πώς κατορθώσατε να συνδυάσετε τα αναρίθμητα πάθη σας με αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε αληθινή εμμονή στη δουλειά σας;

 

«Κάθε φορά που σταματούσα να ζω με έναν άντρα, στη ζωή μου, ξανάβρισκα τον εαυτό μου. Τα ωραιότερα βιβλία μου τα έγραψα μόνη μου ή με περαστικούς εραστές. Μοναχικά βιβλία θα τα έλεγα».

 

-Ποια είναι η γνώμη σας για τους άντρες;

 

«Οτι ζουν σε ένα είδος αδιαφάνειας της ζωής, σε σημείο να μην αντιλαμβάνονται τα περισσότερα πράγματα που τους περιστοιχίζουν. Δοσμένοι στον εαυτό τους. Σε ό,τι κάνουν, πολλές φορές τόσο που δεν ξέρουν τι γίνεται, αθόρυβα στο μυαλό μιας γυναίκας. Υπάρχει ακόμα, θαρρώ, μια φαλλική κατηγορία που παίρνει τον εαυτό της τόσο σοβαρά».

 

-Σχεδόν είκοσι ταινίες και άλλα τόσα μυθιστορήματα. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στη συγγραφική και την κινηματογραφική σας δραστηριότητα;

 

«Λόγω του «εξωτερικού» της χαρακτήρα -έργο συλλογικό, τρόπος να υπάρχεις μέσα στη ζωή, συνύπαρξη με τους άλλους- η ταινία δεν μετέχει στην επείγουσα ανάγκη, στην εμμονή της γραφής. Η ταινία απομακρύνει, θα λέγαμε, τον συγγραφέα από τον έργο του. Η γραφή, υφασμένη με σιωπή, με απουσίες, τον ρίχνει, ανεπανόρθωτα, στον εσωτερικό του χώρο. Κανείς δεν είναι τόσο μόνος όσο ο συγγραφέας».

 

-Πώς έκριναν στο εσωτερικό του Κομμουνιστικού Κόμματος το γεγονός ότι ήσασταν διανοούμενη και επιπλέον γράφατε;

 

«Το έκανα κρυφά τα πρώτα χρόνια. Οι σύντροφοι αγνοούσαν ακόμα και ότι είχα πτυχία. Ακολουθούσαν πολύ αυστηρά το δόγμα: το να διαβάζεις και να γράφεις βιβλία που δεν είχαν επιβληθεί και προβλεφθεί εκ των άνω θα ήταν θεωρητικό έγκλημα που ακύρωνε το ασφυκτικό πιστεύω του κόμματος. Οπως και να 'χει, κατάφεραν να με ενοχοποιήσουν: Με κατηγόρησαν για αντικομμουνσιμό, όταν άρχισα τα γυρίσματα της ταινίας «Κίτρινος ήλιος», για να με εμποδίσουν να συνεχίσω, ύστερα προσπάθησαν να μου επιβάλουν μια συζυγική, οικογενειακή ζωή: όπως όλα τα άλλα μέλη,έλεγαν. Και δημιουργήθηκε σκάνδαλο όταν σε μια γραπτή αναφορά με κατήγγειλαν ότι ήμουν ανάμεσα στους πελάτες των νυχτερινών μπουάτ, αλλά και γιατί ζούσα με δύο άντρες: τον καινούργιο και τον πρώην εραστή μου».

 

- Ποιο ήταν για σας το πιο χρήσιμο μάθημα του Μάη του ’68;

 

«Ο Μάης του ’68, η άνοιξη της Πράγας ήταν πολιτική αποτυχία πολύ πιο χρήσιμη, με το ιδεολογικό κενό που δημιούργησαν, από οποιαδήποτε άλλη νίκη. Να μην ξέρεις πού πας, όπως μας συνέβαινε συχνά στον δρόμο, εκείνες τις μέρες, να ξέρεις μόνον ότι πας, ότι κινείσαι κατά κάποιον τρόπο, χωρίς να φοβάσαι τις συνέπειες, τις αντιφάσεις: αυτό μάθαμε. Γίνεται όμως να είσαι συγγραφέας, αναρωτιέμαι, χωρίς να σκοντάψεις στις αντιφάσεις; Οχι. Το πολύ να είσαι καλός αφηγητής».

 

………………………………………………………

 

Κακίες

 

-Για τον Σαρτρ: «Είναι υπεύθυνος για την τόσο θλιβερή πολιτική και πολιτισμική καθυστέρηση της Γαλλίας».

 

-Για τον Καμί: «Τα βιβλία του ήταν δομημένα με τον ίδιο τρόπο, σύμφωνα με το ίδιο τέχνασμα, τον ίδιο ηθικοπλαστικό στόχο».

 

-Για τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ: «»Τα απομνημονεύματα του Αδριανού» είναι μεγάλο βιβλίο – τα υπόλοιπα μου φαίνεται πως δεν διαβάζονται».