Το βιβλίο του Πάνου Βαλαβάνη «Η Ακρόπολη μέσα από το μουσείο της»

Σύμφωνα με τον καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τα κλασικά αριστουργήματα αρχιτεκτονικής και γλυπτικής της αρχαιότητας ήταν αποτέλεσμα μιας πολιτικής απόφασης που απέβλεπε σε κύρος, φήμη και την κατάκτηση της πανελλήνιας κυριαρχίας

Της Βασιλικής Τζεβελέκου

^[1]Εν αρχή ην το άστυ, η πόλη των Αθηνών… η αφετηρία για να ξεκινήσει την αφήγηση ο Πάνος Βαλαβάνης στο καινούργιο βιβλίο του «Η Ακρόπολη μέσα από το μουσείο της». Ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών μελετά και διδάσκει εδώ και τριάντα χρόνια την Ακρόπολη. Μέρος της συμπυκνωμένης γνώσης κι εμπειρίας του καταθέτει λοιπόν στο βιβλίο, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Καπόν». Στο επίκεντρο βρίσκεται η Ακρόπολη και το νέο μουσείο, «ένα από τα σημαντικότερα δίπολα στην ιστορία του πολιτισμού. Κτισμένα παράλληλα και με διαφορά 2.500 χρόνων αποτελούν ένα ζευγάρι που σπάνια συναντά κανείς στον κόσμο», όπως γράφει. Πρόκειται για ένα βιβλίο οδηγό για τα έργα του μουσείου; «Οχι ακριβώς, είναι πέρα από αυτό» απαντά. Ενα επιστημονικό εγχειρίδιο; «Οχι, μια σφαιρική εικόνα για όλα».

Το βιβλίο δεν επιχειρεί απλά να παρουσιάσει τα έργα που εκτίθενται στο μουσείο. Με αφορμή τα κλασικά αριστουργήματα της γλυπτικής και την εμβληματική αρχιτεκτονική των μνημείων, ανασυνθέτει την ιστορία του Ιερού Βράχου ως μέρος του πολιτιστικού και του ευρύτερου ιστορικού γίγνεσθαι. «Τι συνέβη στους Αθηναίους κι έφτιαξαν αριστουργήματα; Γιατί τότε και όχι άλλη εποχή; Ποιοι πήραν τις αποφάσεις, ποιοι έκαναν τις επιλογές και για ποιο λόγο; Η πολιτική της εποχής παίζει σπουδαίο ρόλο, όπως και ο Περικλής. Η πολιτεία επενδύει τεράστια ποσά για να φτιάξει ναούς, να τους στολίσει με εικόνες.

Στην πραγματικότητα κάνει πολιτιστική πολιτική για να κερδίσει κύρος, φήμη, δύναμη και να διεκδικήσει τελικά την πανελλήνια ηγεμονία» μας είπε ο καθηγητής στη συνάντηση παρουσίασης της έκδοσης. Κι εξήγησε: «Σήμερα κάθε σύστημα έχει τα κανάλια και τα ΜΜΕ για να περάσει μηνύματα και να διαχειριστεί τις συνειδήσεις των πολιτών. Τότε ο μόνος τρόπος ήταν μέσα από τις εικόνες, τα αετώματα, τις μετόπες, τις ζωφόρους στα δημόσια κτίρια και τα ιερά. Αυτοί είναι οι χώροι προβολής της εθνικής ιδεολογίας κάθε πόλης». Και τα νέα μηνύματα ήταν η ισχύς και η ηγεμονία.

Οι Αθηναίοι τολμούν και καινοτομούν στα έργα τους. Τοποθετούν για πρώτη φορά στην ιστορία ιωνική ζωφόρο στον δωρικό Παρθενώνα. Στα αετώματα των ναών βάζουν λιοντάρια και ταύρους να κατασπαράσσονται. Κι όσο πηγαίνουμε προς τη δημοκρατία, βλέπουμε τη μεγάλη τομή της ελληνικής τέχνης, τον εξανθρωπισμό των θεών. «Στον Παρθενώνα για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία αποδίδεται το ήθος. Εσωτερικός κόσμος σημαίνει ήθος».

Μέσα από πλούσια εικονογράφηση με καινούργιες φωτογραφίες αποκλειστικά για την έκδοση, πολλά σχέδια, χάρτες, αναπαραστάσεις, ο αναγνώστης αντλεί στοιχεία για να κατανοήσει κάτω από ποιες πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, ιδεολογικές, καλλιτεχνικές προϋποθέσεις οι Αθηναίοι δημιούργησαν τα έργα της Ακρόπολης.

«Η Αθήνα είχε κάνει δύο “παράλογες” νίκες, του Μαραθώνα και της Σαλαμίνας. Ηταν πλέον ισχυρή και προσπαθούσε να αποσπάσει την ηγεμονία από τη Σπάρτη». Κι αν σήμερα προσεγγίζουμε τα μνημεία συναισθηματικά και με άκρατο θαυμασμό, «αν ερμηνεύσουμε τεκμηριωμένα τα στοιχεία βλέπουμε ότι οι Αθηναίοι είχαν στόχους και πολιτικά κριτήρια. Οι αρχαίοι έκαναν σπουδαίες συλλήψεις. Ηταν δυναμικοί, έξυπνοι διαχειριστές. Θα τους παρομοίαζα με τον Ομπάμα κι άλλους μεγάλους ηγέτες σήμερα. Βέβαια λειτουργούσαν στην υπηρεσία της πόλης και του καλού του λαού. Δεν ξεχώριζαν τα σπίτια τους από του φτωχού. Καταξιωνόταν ο πολίτης επειδή ηγείτο στα γυμνάσια, στις παλαίστρες κι αυτή ήταν η διαφορά του από τον ιδιώτη, που ήταν ο πιο κατακριτέος. Από εκεί έχουμε και τη λέξη idiot», εξηγεί ο καθηγητής.

Χαρακτηρίζει τον Κίμωνα «φοβερό κρατικό μάνατζερ» και τον Φειδία «μεγάλο καλλιτέχνη, πανεπόπτη». Και προσθέτει: «Mέσα από τα μεγάλα αρχιτεκτονήματα η Αθήνα έρχεται να επιδείξει τη δύναμή της. Είναι επιλογές που ξεπερνούν την εποχή τους και λειτουργούν ες αεί. Εγινε σύμβολο, επειδή είχε περιεχόμενο. Ο τόπος μας σήμερα έχει ανάγκη από τη μεγάλη αρχιτεκτονική, που να υπηρετεί όχι μόνο τον άνθρωπο, αλλά μια ευρύτερη ιδεολογία». Και δεν διστάζει να προτείνει: «Να γίνουμε η Σιγκαπούρη της Ευρώπης μέσα από μεγάλα λιμάνια και κτιριακά συγκροτήματα».

[email protected]

ΙΝFO: «Η Ακρόπολη μέσα από το μουσείο της», εκδόσεις «Καπόν», γλώσσες: ελληνική και αγγλική, τιμή 19,49 ευρώ (χαρτόδετο) και 29,50 (πανόδετο).