Υφεση, μαζική ανεργία, φτώχεια, αποδόμηση του κοινωνικού ιστού έφεραν τα μνημόνια στις χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης που αναζήτησαν οικονομική βοήθεια από το εξωτερικό

Του Μπάμπη Μιχάλη

^[1]Η συνταγή των μνημονίων που συνόδευαν τα δάνεια «σωτηρίας» του ΔΝΤ, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΚΤ ήταν σχεδόν παντού σε όλες τις χώρες ίδια και καταστροφική: πάγωμα ή περικοπές μισθών, μείωση συντάξεων, κατάλυση εργατικών κεκτημένων δεκαετιών, περιορισμός παροχών και επιδομάτων, αποκρατικοποιήσεις, αύξηση φορολογίας. Σχεδόν παντού οι δημοσιονομικοί στόχοι που τέθηκαν από τα μνημόνια δεν επιτεύχθηκαν. Τα μνημόνια αποδείχθηκαν έτσι και οικονομικά αναποτελεσματικά.

……………………………….

Ιρλανδία

Η Ιρλανδία μπήκε σε μνημόνιο τον Νοέμβριο του 2010, λίγους μήνες μετά την Ελλάδα. Αιτία των δεινών της ήταν ο υπέρογκος και σε σαθρά θεμέλια ανεπτυγμένος εγχώριος τραπεζικός της τομέας, όπως και η «φούσκα» που αυτός τροφοδότησε στην αγορά ακινήτων. Αντίθετα τα δημόσια οικονομικά της χώρας παρέμεναν σε πολύ καλή κατάσταση, αφού το δημόσιο χρέος αντιστοιχούσε το 2007 μόλις στο 24,9% του ΑΕΠ. Η κατάρρευση ήταν έτσι -κυρίως- απόρροια της απόφασης της ιρλανδικής κυβέρνησης στα τέλη του 2008 να διασώσει τον τραπεζικό τομέα, χορηγώντας προς τα 6 ιδρύματα του τελευταίου εγγυήσεις 400 δισ. ευρώ. Δύο χρόνια αργότερα η οικονομία βούλιαζε στην ύφεση, τα δημόσια έσοδα είχαν καταρρεύσει και το δημόσιο χρέος προσέγγιζε το 94,2% του ΑΕΠ. Σε ένα τέτοιο κλίμα, διεθνείς οίκοι αξιολόγησης και αγορές κατέστησαν πολύ σύντομα το κόστος χρηματοδότησης του δημόσιου δυσβάσταχτο.

Το πρόγραμμα διάσωσης που τελικά η κυβέρνηση υπέγραψε με τους πιστωτές της τρόικα ήταν 85 δισ. ευρώ. Εξ αυτών τα 17,5 δισ. ευρώ προέρχονταν από ιρλανδικούς πόρους. Παράλληλα, η κυβέρνηση υποχρεώθηκε σε συνεχή μέτρα λιτότητας, που απέβλεπαν στη μείωση του δημοσίου ελλείμματος από το 31% του ΑΕΠ στο 3% το 2015. Η χώρα των Κελτών έχει επανέλθει στην ανάπτυξη, κάνει δειλά βήματα επιστροφής στις κεφαλαιαγορές και αποσπά τα εύσημα της τρόικας. Η αναιμική ανάπτυξη που επιτυγχάνει η Ιρλανδία στην τρέχουσα φάση οφείλεται κυρίως στον εξαγωγικό της τομέα, ο οποίος είναι όμως ιδιαίτερα τρωτός, από την άλλη πλευρά, λόγω της αβεβαιότητας που υπάρχει στην παγκόσμια οικονομία. Την ίδια στιγμή, η ανεργία ξεπερνά το 14%, ενώ το δημόσιο χρέος το 120% του ΑΕΠ. Οι δημοσιονομικοί στόχοι και τα χρονοδιαγράμματα εξυπηρέτησης του χρέους δεν βγαίνουν γι' αυτό και το Δουβλίνο ζητάει επιμήκυνση.

………………………………………….. 

Πορτογαλία

Η Πορτογαλία ήταν η τρίτη χώρα που κατέληξε στα νύχια της τρόικας παρότι ούτε το χρέος της ήταν πολύ υψηλό -στο τέλος του 2008 ήταν στο 72% του ΑΕΠ- ούτε ο τραπεζικός της τομέας είχε σοβαρό πρόβλημα. Το μόνο ίσως πρόβλημά της ήταν οι χαμηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης. Οταν ξέσπασε η κρίση, το κόστος χρηματοδότησης των ελλειμμάτων του Δημοσίου αυξήθηκε δραματικά, οδηγώντας την κυβέρνηση σε σοβαρό πρόβλημα. Μετά τη διάσωση της Ιρλανδίας, η πίεση των αγορών προς τα πορτογαλικά ομόλογα εντάθηκε, με αποτέλεσμα τον Μάιο του 2011 η κυβέρνηση του σοσιαλδημοκρατη Ζοζέ Σόκρατες να οδηγηθεί σε συμφωνία χορήγησης τριετούς δάνειου 78 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ, την ΕΚΤ και την Ε.Ε. Η συνταγή του Μνημονίου που συνόδευσε το δάνειο ήταν: πάγωμα μισθών δημοσίου, μείωση συντάξεων, αποκρατικοποιήσεις, περιορισμός παροχών και επιδομάτων, αύξηση φορολογίας. Οι αρχικές περικοπές αντιστοιχούσαν στο 3,4% του ΑΕΠ για το 2012-13, ενώ και τα εισπρακτικά μέτρα στο 1,7% του ΑΕΠ.

Στόχος ήταν η μείωση του δημοσίου ελλείμματος κάτω από 3% το 2013 από 9,8% το 2010. Ο στόχος αυτός μετατέθηκε πριν από λίγο καιρό για το 2015. Η ανεργία ακόμη, που αναμενόταν να κορυφωθεί φέτος στο 15,9%, προσεγγίζει το 17% και έως το τέλος του έτους θα φτάσει το 19%. Το δημόσιο χρέος ξεπέρασε το 120% του ΑΕΠ και δεν αναμένεται να μειωθεί κάτω από αυτό το επίπεδο πριν από το 2016. Οσο για την ύφεση, συνεχίζεται, περιστέλλοντας διαρκώς τα έσοδα του Δημοσίου. Η πρόσφατη απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας να ακυρώσει μέτρα λιτότητας 1,3 δισ. ευρώ που είχαν συναποφασισθεί με την τρόικα καθιστά τους φετινούς δημοσιονομικούς στόχους μετέωρους. Γι' αυτό και η κυβέρνηση Κοέλιο, που έχει ζητήσει επιμήκυνση της αποπληρωμής του χρέους, έσπευσε να αντικαταστήσει τα ακυρωθέντα μέτρα με νέα μέτρα λιτότητας.

……………………………………………….

Ισπανία

Η τεράστια φούσκα των ακινήτων ήταν βασική αιτία της κατάρρευσης της οικονομίας στην Ισπανία. Οταν η φούσκα κατέρρευσε, ο εγχώριος τραπεζικός της τομέας -που την είχε χρηματοδοτήσει αδρά στην προηγούμενη δεκαετία- βρέθηκε γεμάτος με επισφάλειες και τοξικά χρέη. Η συντηρητική κυβέρνηση Ραχόι αναζήτησε και πέτυχε το περασμένο καλοκαίρι απόφαση δανειοδότησής της από τον μηχανισμό της Ε.Ε. με 100 δισ. ευρώ, προκειμένου να ανακεφαλαιοποίησει τις τράπεζες και να εξυγιάνει τον χρηματοπιστωτικό της τομέα χωρίς την υπογραφή μνημονίου. Το ποσό αυτό αναμένεται να εκτοξεύσει το δημόσιο χρέος της Ισπανίας στο 90% του ΑΕΠ από 68% που ήταν το 2011.

Σε αντάλλαγμα, η Μαδρίτη εξήγγειλε αλλεπάλληλα πακέτα σκληρών μέτρων λιτότητας, συνολικού ύψους 65 δισ. ευρώ. Μεταξύ των μέτρων, περικοπές σε μισθούς και επιδόματα ανεργίας, αύξηση της φορολογίας, μείωσης των δαπανών του Δημοσίου, αποκρατικοποιήσεις, μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, «χέρι» στα ασφαλιστικά ταμεία. Το ύψος των φετινών περικοπών ανέρχεται στα 40 δισ. ευρώ. Η σκληρή λιτότητα βούλιαξε ήδη την ισπανική οικονομία στη δεύτερή της ύφεση από τα τέλη του 2008 και οδήγησε σε εκτροχιασμό των δημοσιονομικών στόχων. Ηδη η μείωση του ελλείμματος κάτω από το 3% του ΑΕΠ φέτος μετατέθηκε για το 2014.

Την ίδια στιγμή, η κοινωνία μαστίζεται από τη φτώχεια,καθώς η ανεργία ξεπερνά πια το 26%, ενώ στους νέους το 55%. Το ισπανικό Δημόσιο, όπως και το ιταλικό, καταφέρνει για την ώρα να χρηματοδοτείται με ένα ανεκτό επιτόκιο και να αποφεύγει τη χρεοκοπία χάρη στην ΕΚΤ για την απόφασή της να προχωρήσει από το περασμένο φθινόπωρο σε παροχή άπλετης ρευστότητας με αγορές ομολόγων. Η κίνηση αποκλιμάκωσε τις εκρηκτικές εκείνη την εποχή πιέσεις των αγορών στα επιτόκια των ισπανικών ομολόγων που είχαν φτάσει σε απαγορευτικά επίπεδα.

……………………………………………….

Ιταλία

Η γειτονική χώρα και τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης δέχθηκε την επίθεση των αγορών από πολύ νωρίς, από τα μέσα του 2011. Πριν προλάβει καλά καλά να βγει από την ύφεση, είδε στα μέσα του 2011 την πίεση των αγορών να κλιμακώνεται, αυξάνοντας επικίνδυνα το κόστος δανεισμού. Η τότε κυβέρνηση Μπερλουσκόνι εξήγγειλε πακέτο μέτρων λιτότητας 70 δισ. ευρώ σε βάθος τετραετίας, με στόχο τον κατευνασμό των αγορών και την αποκλιμάκωση των επιτοκίων δανεισμού. Λίγο αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2011, η κυβέρνηση του Μάριο Μόντι που τον διαδέχθηκε ανακοίνωσε νέα μέτρα λιτότητας ύψους 30 δισ. ευρώ, στα οποία περιλαμβάνοταν η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού, το πάγωμα συντάξεων και η αύξηση της φορολογίας.

Απόρροια της λιτότητας ήταν το κατά κεφαλήν εισόδημα των Ιταλών να επιστρέψει στα επίπεδα του 1986, η κατανάλωση να υποχωρήσει στα επίπεδα του 1998 και πάνω από 100.000 μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις της χώρας να κατεβάσουν ρολά πέρυσι. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αυξάνονται δραματικά τους τελευταίους μήνες κατά 16%-17% σε ετήσια βάση και οι δύο μεγαλύτερες τράπεζες, Intesa Sanpaolo και UniCredit, κατέγραψαν ζημίες 14 δισ. ευρώ το 2012. Οσον αφορά το δημόσιο χρέος, παρά τη λιτότητα, αυξήθηκε πέρυσι κατά 81,5 δισ. ευρώ σε σύγκριση με το 2011 και ξεπερνά το 125% του ΑΕΠ. Την ίδια ώρα, η ανεργία χτυπά το 11,7% -το υψηλότερο επίπεδο από το 1992-, το ΑΕΠ υποχωρεί κατά 1,3%, ενώ οι ανάγκες αναχρηματοδότησης του δημόσιου χρέους φθάνουν τα 30 δισ. ευρώ μηνιαίως. Η αδυναμία συγκρότησης κυβέρνησης μετά τις πρόσφατες εκλογές περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα πράγματα και καθιστά έωλη οποιαδήποτε πρόβλεψη για το μέλλον.

……………………………………………… 

Κύπρος

Οπως και στην περίπτωση της Ιρλανδίας, η κρίση της Κύπρου ήταν κυρίως τραπεζική. Ο υπέρογκος εγχώριος χρηματοοικονομικός τομέας, η μεγάλη έκθεσή του στο δημόσιο χρέος της Ελλάδος και οι τεράστιες απώλειες που συσσώρευσε από το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων έφεραν την Κύπρο στην αγκαλιά της τρόικας. Εναντι της χορήγησης του πολυπόθητου δανείου των 10 δισ. ευρώ, η τρόικα επέλεξε εδώ την υλοποίηση ενός ακόμη πειράματος, την εμπλοκή των καταθετών δηλαδή στην εξυγίανση των τραπεζών. Οσοι εκ των παραπάνω έχουν καταθέσεις μεγαλύτερες των 100 χιλιάδων ευρώ θα βιώσουν κούρεμα ενδεχομένως μεγαλύτερο και του 60%. Το γεγονός αυτό θα οδηγήσει πολύ σύντομα στην κατάλυση της Κύπρου ως χρηματοπιστωτικού κέντρου, καθεστώς που αποτελούσε τον βασικό κινητήρα της οικονομίας της.

Από την άλλη πλευρά, ο τουρισμός, που είναι ο άλλος κινητήρας της οικονομίας, θα συνεχίσει να ταλανίζεται από το υπερτιμημένο ευρώ. Το δάνειο των 10 δισ. ευρώ που θα λάβει το κυπριακό κράτος από την ευρωζώνη και το ΔΝΤ θα ωθήσουν το δημόσιο χρέος πάνω από το 140% του ΑΕΠ. Η τρόικα εκτιμά ότι το ποσοστό αυτό θα μειωθεί κάτω από το 100% το 2020, αλλά αρκετοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι αυτή η πρόβλεψη είναι εκτός πραγματικότητος… Οσο για τον κυπριακό λαό, η απώλεια του ΑΕΠ αναμένεται να ξεπεράσει το 17% φέτος.